Tỷ lệ béo phì ở trẻ em tiếp tục gia tăng, trong đó có nước ta. Tại Mỹ, tình trạng này ảnh hưởng đến gần 1/5 trẻ em và thanh thiếu niên từ 2-19 tuổi.
Béo phì là tình trạng dư thừa chất béo, khiến cơ thể không chuyển hóa hết thành năng lượng mà tích trữ dưới dạng mỡ tại bắp tay, bắp đùi, bụng hoặc toàn bộ cơ thể. Với trẻ em, béo phì không chỉ gây ảnh hưởng đến tâm lý mà còn là trở ngại cho sự phát triển tầm vóc của trẻ.
Béo phì tác động xấu đến hệ thống miễn dịch, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như tim mạch, đái tháo đường, bệnh về xương khớp, hô hấp, tiêu hóa…
Để ứng phó với tình trạng này, các chuyên gia khuyến cáo cần điều trị sớm và chuyên sâu. Đối với một số trẻ em, có thể bao gồm sử dụng thuốc giảm cân.
Mới đây, Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ lần đầu tiên đưa thuốc chống béo phì vào trong hướng dẫn điều trị bệnh béo phì ở trẻ em. Theo hướng dẫn, bên cạnh chế độ ăn uống và thay đổi lối sống (khuyến khích ăn uống lành mạnh và tập thể dục), bác sĩ có thể kê đơn thuốc giảm cân cho thanh thiếu niên từ 12 tuổi trở lên mắc bệnh béo phì.
Bốn loại thuốc giảm cân được phép sử dụng cho thanh thiếu niên từ 12 tuổi là: Wegovy, saxenda, orlistat và qsymia. Wegovy và saxenda là một phần của nhóm thuốc mới hơn được gọi là chất chủ vận GLP-1 đã trở nên phổ biến trong năm qua.
Các loại thuốc này - mặc dù có hiệu quả cao trong việc giảm cân - nhưng lại có nhược điểm như đắt tiền và không phải lúc nào cũng được bảo hiểm chi trả, trong khi những người dùng thuốc sẽ cần phải sử dụng lâu dài.
Dưới đây là những gì cha mẹ và thanh thiếu niên nên biết về thuốc giảm cân:
1. Thanh thiếu niên cần dùng thuốc giảm cân trong bao lâu?
Các bác sĩ điều trị bệnh béo phì ở trẻ em cho biết, một trong những câu hỏi phổ biến nhất mà họ nhận được từ các bậc cha mẹ là con họ cần dùng thuốc giảm cân trong bao lâu.
Đối với các loại thuốc chủ vận GLP-1 như wegovy, ngày càng có nhiều chuyên gia đồng thuận rằng, người lớn sẽ cần dùng chúng lâu dài để duy trì cân nặng. Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng, đối với những người thành công với thuốc mà bỏ thuốc, nhiều người tăng cân trở lại. Tuy nhiên, lại chưa có dữ liệu về điều này ở thanh thiếu niên.
TS. Emily Breidbart, bác sĩ nội tiết nhi khoa tại NYU Langone Health (New York) cho biết: Các loại thuốc điều trị béo phì nên được coi tương tự như các loại thuốc điều trị các bệnh mạn tính khác, như tăng huyết áp hay cholesterol cao… cần được sử dụng lâu dài để duy trì kết quả. Lấy ví dụ, giả sử bạn đang dùng statin để điều trị cholesterol cao, khi bạn ngừng dùng thuốc đó, lượng cholesterol của bạn sẽ tăng trở lại.
Tuy nhiên, có sự khác biệt giữa việc cho người lớn tuổi dùng thuốc suốt đời so với trẻ em. Các loại thuốc này sẽ đóng góp thêm vào kho vũ khí chống béo phì, nhưng những tác động lâu dài chưa biết của việc bắt đầu dùng chúng khi còn quá trẻ. Nếu bạn đang bắt đầu sử dụng ma túy và ai đó ở độ tuổi 60, có thể bạn còn vài thập kỷ điều trị trước mắt, nhưng đối với một đứa trẻ phải điều trị cả đời, rủi ro sẽ lớn hơn rất nhiều, TS. David Ludwig, bác sĩ nội tiết nhi khoa tại Bệnh viện nhi Boston cho biết.
Do đó, cần có thêm dữ liệu về tác dụng lâu dài của việc bắt đầu dùng thuốc sớm nhưng cuối cùng, những rủi ro tiềm ẩn sẽ cần được cân nhắc với rủi ro béo phì lâu dài.
2. Khi nào con tôi nên bắt đầu dùng thuốc giảm cân?
Việc dùng thuốc trị béo phì sẽ tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của từng trường hợp.
Theo Hướng dẫn của Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ, các bác sĩ nên cung cấp thuốc cho trẻ em mắc bệnh béo phì từ 12 tuổi trở lên. Tuy nhiên, việc khuyên dùng thuốc giảm cân hay không tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của từng trường hợp và liệu cân nặng của trẻ có bắt đầu ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ theo những cách khác hay không.
Không giống như béo phì ở người lớn, thường được phân loại là chỉ số khối cơ thể từ 30 trở lên, thì không có ngưỡng BMI duy nhất cho trẻ em đang lớn. Chỉ số BMI nằm trong phạm vi béo phì đối với một cậu bé 12 tuổi có thể không được coi là béo phì đối với một cậu bé 16 tuổi. Đối với bệnh béo phì ở trẻ em, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) xác định ba phân loại mà bác sĩ nhi khoa sử dụng để giúp hướng dẫn điều trị.
CDC xếp hạng béo phì ở trẻ em từ loại I đến loại III. Với loại III liên quan đến các biến chứng sức khỏe nhiều nhất. Các hướng dẫn của Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ không chỉ định mức độ khẩn cấp để bắt đầu cho bệnh nhân dùng thuốc, tuy nhiên, các bác sĩ điều trị bệnh béo phì ở trẻ em thường tính đến các nguy cơ sức khỏe ở trẻ.
TS. Tiến sĩ Alaina Vidmar, bác sĩ nội tiết nhi khoa và là giám đốc y tế của phòng khám cân nặng khỏe mạnh tại Bệnh viện Nhi đồng Los Angeles cho biết, chúng tôi biết rằng nguy cơ phát triển bệnh đái tháo đường type 2, tăng huyết áp, cholesterol cao, bệnh tim… tăng khi mức độ béo phì tăng lên. Nhiều bác sĩ lâm sàng sẽ xem xét một đứa trẻ béo phì loại I không có bệnh đi kèm, khác với cách họ có thể tiếp cận một đứa trẻ béo phì loại III với tiền đái tháo đường, tăng huyết áp và cholesterol cao. Những bệnh đi kèm này sẽ khiến bác sĩ có nhiều khả năng khuyên dùng thuốc chống béo phì hơn.
Các vấn đề liên quan đến béo phì như ngưng thở khi ngủ hoặc đau khớp cũng có xu hướng tiếp cận sử dụng thuốc hơn, đặc biệt là với những người không thành công với các phương pháp giảm cân khác, như ăn kiêng và tập thể dục.
3. Nếu con tôi đang dùng thuốc giảm cân, có cần chế độ ăn kiêng và tập thể dục không?
Một chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục đầy đủ là bắt buộc, ngay cả khi bạn đang dùng thuốc giảm cân. Mặc dù thuốc có hiệu quả, nhưng không có nghĩa là thuốc làm giảm được số cân dư thừa mà họ cần, đối với người mắc bệnh béo phì nghiêm trọng.
Các loại thuốc này sẽ không chữa khỏi hoàn toàn bệnh béo phì, vì chúng chỉ làm giảm khoảng 15% trọng lượng cơ thể. Điều này là tuyệt vời, nhưng nhiều bệnh nhân có trọng lượng dư thừa hơn 15% và có thể lên tới 50% hoặc trong một số trường hợp là 100% trọng lượng dư thừa trở lên.
Do đó, cần chú trọng vào chế độ ăn uống và có thể kết hợp chế độ ăn ít carbohydrate với liều thuốc giảm cân thấp hơn. Điều này, có thể giúp bạn sẽ gặp ít tác dụng phụ hơn, không phải trả nhiều tiền cho loại thuốc đó và rủi ro lâu dài cũng thấp hơn, TS. Ludwig cho biết.
4. Những loại thuốc này có thúc đẩy chứng rối loạn ăn uống không?
Đối với những trẻ bị rối loạn ăn uống, cần cân nhắc cẩn thận khi dùng thuốc trị béo phì.
Đây là một trong những băn khoăn của các nhóm tập trung vào điều trị và ngăn ngừa chứng rối loạn ăn uống, ước tính ảnh hưởng đến 20% trẻ em. Họ lo ngại rằng, việc sử dụng thuốc giảm cân trong nhóm dân số trẻ này, sẽ góp phần làm gia tăng chứng rối loạn ăn uống. Điều này xuất phát từ nguyên nhân, ở những thanh niên uống thuốc giảm cân không kê đơn, làm tăng nguy cơ mắc chứng rối loạn ăn uống và các báo cáo về việc các bác sĩ kê đơn thuốc cho người lớn một cách không phù hợp.
Do đó, chỉ nên sử dụng thuốc trong những trường hợp béo phì nghiêm trọng, đặc biệt là với các bệnh đi kèm. Cần sàng lọc tất cả trẻ em về chứng rối loạn ăn uống trước khi chúng bắt đầu dùng thuốc giảm cân. Đối với những trẻ mắc chứng rối loạn ăn uống cần cân nhắc thận trọng hơn trong việc bắt đầu cho trẻ dùng thuốc giảm cân.
5. Tác dụng phụ của thuốc giảm cân là gì?
Mặc dù hiệu quả, nhưng loại thuốc giảm cân mới đã thu hút nhiều sự chú ý vì tác dụng phụ của nó, có thể bao gồm đau bụng, buồn nôn, nôn và tiêu chảy. Đôi khi, gặp các tác dụng phụ nặng sẽ khiến mọi người ngừng sử dụng thuốc. Tuy nhiên, các tác dụng phụ này thường không đáng kể so với các thế hệ thuốc giảm cân và phẫu thuật giảm cân trước đây.
Hiện các nhà khoa học cũng đang theo dõi chặt chẽ bất kỳ tác dụng phụ nào có thể xảy ra từ việc sử dụng thuốc lâu dài, đặc biệt ở nhóm tuổi này.
BS. Nguyễn Thị Bích Ngọc
