Dù muốn hay không, ai trong đời cũng ít nhất vài lần nói dối hay bị người khác nói dối.
 |
| Những "lời nói dối trắng" (white lie) có thể giúp cứu vãn một mối quan hệ - Ảnh: Getty Images |
Mấy ai đã trải qua thời thơ ấu khó nghèo mà không từng nghe những lời nói dối: "Mẹ chỉ thích gặm xương thôi" để nhường cho bầy con nheo nhóc những miếng thịt nạc ít ỏi; "Áo này còn tốt, mẹ còn mặc được mà" để mẹ dành tiền sắm cho con những bộ đồ mới.
Như mẹ tôi, bao đêm chong đèn cặm cụi may đồ gia công, vậy chứ khi tôi nói mẹ ngủ sớm để nghỉ ngơi, mẹ lại xua đi: "Có sao đâu, mẹ chưa buồn ngủ mà!", rồi đêm nào cũng vậy, gần nửa đêm mới nghe mẹ rón rén lên giường, nghe tiếng xương khớp của mẹ lúc trở mình kêu răng rắc là biết mẹ đã mỏi mệt lắm rồi.
Thời mới biết yêu, tôi mê đến thuộc lòng lời bài hát Said I love you but I lied do nghệ sĩ Michael Bolton trình bày, trong đó có đoạn: "Said I loved you, but I lied/ Cause this is more than love I feel inside".
(Anh nói anh yêu em, nhưng anh đã nói dối
Vì điều này còn hơn cả tình yêu mà anh đang cảm thấy trong lòng).
Thuở ấy, tôi cũng từng ao ước được nghe những lời nói dối ngọt ngào như lời tỏ tình của anh chàng trong bài hát. Nhưng thực tế luôn có những lời nói dối phũ phàng đến đau lòng. Người yêu đầu đã rời đi với lời hứa chúng tôi sẽ gặp lại nhau vào một ngày gần nhất. Tôi đâu biết đó là lời nói dối đầu tiên cũng như sau cùng của người ấy, nên quay quắt nhớ mong, đợi chờ.
Mãi sau này khi đã trưởng thành với ít nhiều trải nghiệm sống, tôi mới hiểu đó không phải là một lời nói dối. Chỉ là vì ngày ấy chúng tôi còn quá trẻ dại nên chưa hiểu trách nhiệm gìn giữ một lời hứa với một ai đó nặng nề đến đâu, cũng như một lời nói dối có thể làm người nghe tổn thương thế nào khi họ nhận ra sự thật. Bài hát ấy tôi vẫn nghe đi nghe lại đến tận bây giờ, nhưng trong tâm thế khác với ngày xưa bởi tôi đã học được rằng: hãy cứ yêu ai đó thật nhiều, nhưng tin họ ít thôi và không nên đặt quá nhiều hy vọng vào họ.
Tôi thường im lặng trước những điều khó nói hoặc không tiện, không thể nói ra chứ ít khi nói dối, cho đến khi ba tôi mắc bệnh nan y. Tôi (và nhiều người thân trong gia đình) đã nói dối để ba được sống vui những ngày cuối đời, để nuôi hy vọng tiếp tục sống của ông được ngày nào hay ngày nấy. Đó cũng là những lời nói dối duy nhất trong đời không khiến tôi hổ thẹn với chính mình.
Từ việc bác sĩ đã tìm được loại thuốc phù hợp để chữa trị cho ba đến thời điểm ba sẽ được xuất viện hay những diễn biến liên quan đến sức khoẻ của ba... tất thảy mọi thứ được tôi sắp xếp để nói dối một cách trơn tru. Nhưng chỉ cần quay mặt đi chỗ khác hay những khi chỉ còn lại một mình, nước mắt tôi lại lặng lẽ tuôn, vì ai cũng biết rất rõ, chỉ trừ ba, rằng sự sống của ba chẳng khác gì ngọn đèn dầu đang thắp nốt những giọt cuối cùng.
Có khi nào bạn nhận ra mình cũng chính là "tác giả" của những lời nói dối? Bạn có thấy quen không những lời nói dối như bạn không có thời gian dành cho ai đó (trong khi thực ra bạn vẫn có thể làm việc khác hoặc quan tâm đến người khác); bạn đã không còn yêu một ai đó nữa (trong khi lý trí và con tim của bạn chưa quên được người đó); bạn hay tự lừa dối chính mình bằng những ý nghĩ đại loại như bạn không thể làm được việc gì đó, thực ra chỉ là do bạn không muốn làm nên cứ lần lữa hoặc chưa cố gắng đủ để có thể thực hiện việc ấy chứ không phải bạn không đủ khả năng...
Tôi đọc ở đâu đó rằng, chỉ có mục đích của việc nói dối là tốt hay xấu, chứ bản thân lời nói dối không xấu, nhất là những "lời nói dối trắng" (white lie) giúp cứu vãn một mối quan hệ, thậm chí cứu rỗi cuộc đời của một ai đó hay tránh cho ai đó không bị tổn thương, những lời nói dối khuyến khích nỗ lực vươn lên trong khi con trẻ tự ám thị rằng mình vô dụng...
Trái với những người nói dối như một thói quen xấu khó bỏ, nói dối để mưu cầu lợi ích cho bản thân, những lời nói dối tích cực đòi hỏi người nói có khả năng phân biệt phải - trái, đúng - sai, lúc nào nên hoặc không nên viện đến những lời nói dối hoặc nói dối sao cho không gây tổn thương nơi người nghe. Thế nên, nói dối tích cực (tuy không được khuyến khích) cũng có thể xem là một "nghệ thuật" đòi hỏi kỹ năng.
Có lời nói dối nào khiến bạn cứ day dứt mãi mỗi khi nhớ lại? Có lời nói dối nào khiến bạn hạnh phúc hoặc hối tiếc vì đã lỡ thốt ra không?
Vi Lê
