Mạnh tay với ‘vấn nạn’ hút thuốc lá nơi công cộng

Hút thuốc lá gây hại cho sức khỏe của người hút và cả những người xung quanh. Để bảo vệ môi trường và ngăn chặn các bệnh do thuốc lá gây ra, Bộ Y tế đã ban hành Thông tư số 11/2023/TT-BYT quy định về các địa điểm không được phép hút thuốc lá có hiệu lực từ ngày 01/8/2023 áp dụng cho tất cả các cơ sở giáo dục, y tế, văn hóa, thể dục thể thao và các địa điểm công cộng.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 8 triệu người chết do các bệnh liên quan đến thuốc lá, trong đó có 1,2 triệu người là người hút thuốc lá thụ động. Tại Việt Nam, theo Bộ Y tế, có khoảng 40.000 người chết mỗi năm do các bệnh do thuốc lá gây ra. Việc thực hiện địa điểm cấm hút thuốc lá là một biện pháp quan trọng để kiểm soát thuốc lá và bảo vệ sức khỏe của người dân.

Những địa điểm cấm hút thuốc lá hoàn toàn

Theo Thông tư số 11/2023/TT-BYT của Bộ Y tế có hiệu lực từ ngày 01/8/2023, các địa điểm cấm hút thuốc lá hoàn toàn trong nhà và trong phạm vi khuôn viên bao gồm:

- Cơ sở y tế;

- Cơ sở giáo dục;

- Cơ sở chăm sóc, nuôi dưỡng, vui chơi, giải trí dành riêng cho trẻ em;

- Cơ sở hoặc khu vực có nguy cơ cháy, nổ cao theo quy định của pháp luật.

Các địa điểm cấm hút thuốc lá hoàn toàn trong nhà bao gồm:

- Nơi làm việc trong nhà của cơ quan hành chính nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp và nơi làm việc của các cơ quan, tổ chức, đơn vị khác;

- Khu vực trong nhà của các địa điểm công cộng: cơ sở dịch vụ ăn uống, dịch vụ vui chơi giải trí, nhà ga, bến tàu, bến xe, cơ sở tôn giáo, tín ngưỡng, trung tâm hội nghị, trung tâm thương mại, chợ, nhà hát, nhà văn hóa, rạp chiếu phim, rạp xiếc, câu lạc bộ, nhà thi đấu thể thao, sân vận động, nhà sinh hoạt cộng đồng và các khu vực sinh hoạt chung của khu chung cư và địa điểm công cộng khác.

Phương tiện giao thông công cộng cấm hút thuốc lá hoàn toàn bao gồm:

- Ô tô;

- Tàu bay;

- Tàu điện.

Địa điểm cấm hút thuốc lá trong nhà nhưng được phép có nơi dành riêng cho người hút thuốc lá bao gồm:

- Khu vực cách ly của sân bay;

- Quán bar, quán karaoke, vũ trường;

- Khách sạn, nhà nghỉ, nhà khách, khu nghỉ dưỡng (resort) và cơ sở lưu trú du lịch khác;

- Phương tiện giao thông công cộng là tàu thủy, tàu hỏa.

Tại các địa điểm cấm hút thuốc lá, yêu cầu phải có đặt, in, bố trí biển hoặc chữ hoặc biểu tượng với nội dung cấm hút thuốc lá. Đảm bảo không có gạt tàn, dụng cụ dùng cho hút thuốc, đầu mẩu và tàn thuốc lá tại địa điểm cấm hút thuốc lá. Nếu vi phạm quy định về cấm hút thuốc lá, người vi phạm sẽ bị xử phạt theo quy định của pháp luật.

Việc ban hành Thông tư số 11/2023/TT-BYT là một bước tiến quan trọng của Bộ Y tế trong việc triển khai Nghị định số 176/2013/NĐ-CP của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế. Theo Nghị định này, người hút thuốc lá ở các địa điểm cấm sẽ bị phạt từ 100.000 đồng đến 300.000 đồng; người chủ trì, tổ chức hoạt động tại các địa điểm cấm mà không có biện pháp ngăn chặn người hút thuốc lá sẽ bị phạt từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng; người quản lý các địa điểm cấm mà không có biển hoặc chữ hoặc biểu tượng cấm hút thuốc lá sẽ bị phạt từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng.

Sinh viên, học sinh vẫn ‘lén lút’ hút thuốc lá tại trường học

Trong số các địa điểm cấm hút thuốc lá, cơ sở giáo dục là một trong những nơi quan trọng nhất để bảo vệ sức khỏe của học sinh, sinh viên và giáo viên. Tuy nhiên, hiện nay, tại một số trường THPT xuất hiện tình trạng nhiều học sinh hút thuốc “chui” trong trường học, bất chấp những cảnh báo về sức khỏe từ chính nhà sản xuất.

Thông tin từ VTV, tại các trường học học sinh thường tập trung thành đám đông, chạy ra những nơi vắng người, không bị camera quan sát để thỏa mãn cơn nghiện thuốc lá. Nhà vệ sinh được xem là địa điểm ưa thích của chúng vì không có sự xuất hiện của giáo viên, cũng không thể lắp đặt camera trong nhà vệ sinh vì nhiều lý do khác nhau.

Dù mùi hôi của chất thải rất khó chịu, nhưng vẫn có rất nhiều “con nghiện” xếp hàng dài, chật kín cả lối ra vào nhà vệ sinh. Người đến trước hút trước, người đến sau đợi ngoài cửa chờ đến lượt và canh chừng giáo viên. Khi được hỏi tại sao lại bất chấp những mùi của nhà vệ sinh để hút thuốc, một bạn học sinh trả lời: "Hút ở đây kín, thầy cô không biết. Với cả, hút vào rồi thì toàn mùi thuốc chứ còn thấy mùi gì nữa đâu…".

Nhiều em học sinh đã nghiện thuốc lá từ rất sớm, thậm chí sử dụng cả thuốc lá điện tử, một loại thuốc lá mới có thể gây ra những tác hại nguy hiểm hơn.

Cổng thông tin và điện tử Đồng Nai từng đưa tin về trường hợp Bệnh viện Nhi Trung ương đã tiếp nhận một trẻ 5 tuổi vào viện trong tình trạng hôn mê, co giật, đồng tử giãn, mạch chậm sau khi tình cờ nhặt được và uống khoảng 5ml dung dịch màu vàng trong lọ thủy tinh (1 dụng cụ trong thuốc lá điện tử) khoảng 15 phút. Trước đó, bệnh viện này cũng từng ghi nhận trường hợp một bệnh nhi nam 15 tuổi vào viện trong tình trạng co giật; có nhiều dấu hiệu ảnh hưởng về tinh thần do sử dụng thuốc lá điện tử trong vài tháng vì bạn bè rủ rê.

Trong Khảo sát Sức khỏe Học sinh Toàn cầu tại Trường học (GSHS) năm 2019 do WHO, Bộ Y tế và Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố, tỷ lệ học sinh từ 13-17 tuổi đã từng thử hút thuốc là 13%, trong đó có 8% là nam và 5% là nữ. Tỷ lệ này đã giảm so với năm 2013 (16%), nhưng vẫn cao so với mức trung bình toàn cầu (8%).

Theo thống kê của Bộ Y tế, tỷ lệ học sinh trong độ tuổi từ 13-15 sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng từ mức 2,6% năm 2019 lên mức 3,5% vào cuối năm 2022. Theo một báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong năm học 2022-2023, có khoảng 1.000 trường học có hiện tượng học sinh hút thuốc lá và vape trong khuôn viên trường. Điều này cho thấy sự thiếu hiệu quả của các biện pháp quản lý và giáo dục phòng chống tác hại của thuốc lá đối với đối tượng học sinh.

Nguyên nhân của hiện tượng này có thể là do sự tò mò, bắt chước bạn bè, muốn thể hiện bản lĩnh hay bị lôi kéo, rủ rê bởi những người buôn bán thuốc lá điện tử. Nhiều học sinh cho rằng thuốc lá điện tử không có hại hoặc ít hại hơn thuốc lá thường, có nhiều mùi vị thơm ngon và không gây ô nhiễm không khí. Tuy nhiên, đây là một quan niệm sai lầm và nguy hiểm.

Tác hại của việc hút thuốc lá và thuốc lá điện tử

Tại Hội thảo triển khai Thông tư số 11/2023/TT-BYT ngày 11/5/2023 của Bộ Y tế quy định về việc thực hiện cấm hút thuốc lá và xét tặng Giải thưởng Môi trường không thuốc lá do Bộ Y tế tổ chức ngày 29/5 được Báo Sức khỏe và Đời sống đưa tin, GS.TS Trần Văn Thuấn - Thứ trưởng Bộ Y tế cho hay: "Thuốc lá gây ra 25 loại bệnh khác nhau như ung thư, bệnh tim mạch, gây bất lực ở nam giới... Ước tính rằng mỗi năm gây ra 60.000 ca ung thư ở Việt Nam".

Hút thuốc lá gây ưng thư:Thuốc lá chứa nhiều chất gây ung thư như benzopyrene, chromium VI, arsenic, cadmium, formaldehyde… Hút thuốc lá là nguyên nhân gây ra 90% trường hợp ung thư phổi, 75% các trường hợp phổi tắc nghẽn mãn tính và 25% các trường hợp bệnh tim thiếu máu cục bộ. Ngoài ra, thuốc lá còn gây ung thư vòm họng, miệng, thực quản, dạ dày, gan, thận, tuyến tiền liệt, vú…

Gây bệnh tim mạch: Thuốc lá làm tăng nguy cơ bệnh động mạch vành, xơ vữa động mạch, đột quỵ, cao huyết áp… Khí than (carbon monoxide) trong khói thuốc làm giảm khả năng vận chuyển oxy của máu, gây thiếu oxy cho tim và các cơ quan khác. Nicotine trong thuốc làm tăng nhịp tim và co thắt các mạch máu. Tar (hắc ín) trong khói thuốc làm bám dính các mảng xơ vữa vào thành mạch máu, gây tắc nghẽn.

Gây bệnh tiểu đường: Hút thuốc lá làm giảm khả năng tiết insulin của tế bào beta trong tụy, gây suy giảm chức năng tụy và tăng nguy cơ mắc tiểu đường loại. Ngoài ra, thuốc lá còn làm tăng nồng độ glucose trong máu và làm giảm hiệu quả của insulin. Hút thuốc lá cũng làm tăng nguy cơ biến chứng của tiểu đường như suy thận, mù lòa, loét chân…

Gây bệnh hô hấp: Hút thuốc lá làm kích thích niêm mạc đường hô hấp và làm suy giảm chức năng thanh quản. Khói thuốc làm giảm hoạt động của lông màng nhầy trong phổi, gây ứ đọng dịch nhầy và vi khuẩn. Hút thuốc lá có thể gây ra các bệnh như viêm phế quản mãn tính, hen phế quản, lao phổi, viêm phổi…

Gây bệnh răng miệng: Hút thuốc lá làm ảnh hưởng đến sức khỏe của răng miệng, gây ra các bệnh như viêm nướu, sâu răng, hôi miệng, nhiễm trùng nướu, thoái hóa xương hàm, mất răng… Thuốc lá cũng làm thay đổi màu sắc của răng, làm răng vàng, đen. Hút thuốc lá còn làm giảm khả năng ngửi và vị giác, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

Gây bệnh sinh dục và sinh sản: Hút thuốc lá có thể gây ra các vấn đề về chức năng sinh dục và sinh sản ở cả nam và nữ. Ở nam giới, hút thuốc lá làm giảm lượng tinh trùng, chất lượng tinh trùng và khả năng di chuyển của tinh trùng. Hút thuốc lá cũng làm giảm lượng testosterone và gây rối loạn cương dương. Ở nữ giới, hút thuốc lá làm giảm khả năng thụ thai, gây sẩy thai, thai chết lưu, thai ngoài tử cung, sinh non, sinh con nhẹ cân… Hút thuốc lá còn làm tăng nguy cơ bệnh lý phụ khoa như viêm âm đạo, viêm cổ tử cung, u xơ tử cung…

Gây bệnh da liễu: Hút thuốc lá làm ảnh hưởng đến sự tuần hoàn máu và dinh dưỡng của da, gây ra các bệnh như mụn trứng cá, viêm da tiết bã nhờn, viêm da dị ứng… Hút thuốc lá cũng làm da bị lão hóa sớm, xuất hiện nếp nhăn, da khô, da sạm màu… Hút thuốc lá còn làm tăng nguy cơ ung thư da do các chất gây ung thư trong khói thuốc.

Gây hại cho não bộ: Thuốc lá chứa nicotine, một chất kích thích thần kinh có khả năng bắt chước và ảnh hưởng đến các dẫn truyền thần kinh trong não bộ, như acetylcholine và dopamine. Khi không có nicotine, não bộ sẽ bị rối loạn và gặp các triệu chứng như lo lắng, khó chịu, thèm thuốc. Thuốc lá cũng chứa nhiều chất độc hại khác, như kim loại nặng, carbon monoxide, formaldehyde… Chúng có thể làm tổn thương các mạch máu não, làm giảm lưu lượng máu và oxy đến não bộ, làm suy yếu các tế bào não và gây ra các vấn đề về tim mạch và đột quỵ.

Thuốc lá cũng làm giảm khối lượng não bộ theo thời gian, làm suy giảm nhận thức của người hút thuốc. Điều này có thể ảnh hưởng đến các chức năng của não bộ, như trí nhớ, tư duy, nhận biết, học tập và cách giải quyết vấn đề. Một số bệnh lý thần kinh có liên quan đến việc hút thuốc là: mất trí nhớ (Alzheimer), Parkinson, đa xơ cứng (MS), tiểu đường loại 2… Những bệnh này có thể gây ra các triệu chứng như: giảm trí nhớ, run tay chân, liệt nửa người, mất cảm giác…

Đối với thuốc lá điện tử còn có thể gây ra các chấn thương do cháy nổ của pin hoặc thiết bị. Thuốc lá điện tử cũng không phải là biện pháp giúp cai nghiện thuốc lá hiệu quả, mà chỉ làm tăng nguy cơ sử dụng cả hai loại thuốc lá cùng lúc.

Chưa dừng lại ở đó, những người không hút thuốc nhưng phải tiếp xúc với khói thuốc được gọi là người hút thuốc thụ động. Người hút thuốc thụ động có thể hít vào lượng khói thuốc tương đương với hút 5 điếu thuốc một ngày. Khói thuốc có thể tác động tiêu cực đến sức khỏe của người hút thuốc thụ động theo nhiều cách.

Đối với người lớn, khói thuốc làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lao phổi, suy tim, xơ vữa động mạch, các căn bệnh ung thư (ung thư phổi, ung thư vú, ung thư vòm họng,...). Từ đó, gây đe dọa đến sự sống còn và có nguy cơ tử vong.

Khói thuốc còn ảnh hưởng đến sức khỏe sinh sản của phụ nữ và sự phát triển của thai nhi. Khói thuốc có thể gây biến đổi sự phát triển của bào thai, dễ sảy thai, đẻ non hoặc sinh con nhẹ cân. Khói thuốc cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư vú và đẻ non ở phụ nữ.

Đối với những nhóm người dễ bị tổn thương hơn như trẻ em, người lớn tuổi, người bị bệnh tim hoặc bệnh về hô hấp, khói thuốc có thể gây ra những ảnh hưởng sức khỏe nghiêm trọng hơn. Trẻ em có hệ thống miễn dịch và phổi chưa phát triển hoàn thiện, nên dễ bị nhiễm trùng, viêm nhiễm và suy giảm chức năng hô hấp. Người lớn tuổi có sức đề kháng yếu, nên dễ bị biến chứng từ các bệnh tim mạch và đột quỵ. Người bị bệnh tim hoặc bệnh về hô hấp có nguy cơ cao bị tái phát hoặc nặng thêm bệnh tình khi tiếp xúc với khói thuốc.

Hút thuốc lá đem lại nhiều nguy hiểm cho sức khỏe toàn dân, do vậy việc đưa ra quy định thực hiện địa điểm cấm hút thuốc lá ở nơi công cộng từ ngày 01/8/2023 không chỉ có lợi cho sức khỏe của người không hút thuốc mà còn có lợi cho người hút thuốc.