Di chỉ khảo cổ hang Đồng Trương thuộc xã Hội Sơn, huyện Anh Sơn, tỉnh Nghệ An, sát quốc lộ 7, cách thị trấn Anh Sơn khoảng 1km. Đây là di chỉ khảo cổ được giới khoa học đánh giá là một trong những di chỉ khảo cổ đa văn hóa quý hiếm xuyên suốt cả hai thời kỳ văn hóa Hòa Bình (thời tiền sử) lẫn văn hóa Đông Sơn (thời sơ sử).
Hang Đồng Trương nằm trong núi đá vôi thuộc dãy núi Kim Nhan, ở độ cao chừng 4m so với bề mặt thung lũng Đồng Trương. Hang có dạng hàm ếch, hướng đông, cửa hang rộng 16m, cao 15m.
Năm 2003, một người dân địa phương vào hang chơi, tình cờ phát hiện mảnh đá có hình dáng giống rìu. Đây cũng chính là di vật đầu tiên được phát hiện tại hang Đồng Trương.
Tháng 2/2004, Viện Khảo cổ học và Bảo tàng tỉnh Nghệ An đã tổ chức khai quật hang Đồng Trương. Tại cửa hang trong diện tích khoảng 50m2, các nhà khảo cổ phát hiện 10 ngôi mộ an táng chôn theo hình bó gối với niên đại từ 10.000 năm đến 12.000 năm và hơn 3.000 di vật.
Khám phá hang Đồng Trương, nơi lưu giữ dấu tích người tiền sử (Video: Hoàng Lam).
Đến năm 2006, ngành chức năng thực hiện cuộc khai quật lần thứ 2, phát hiện thêm 2 ngôi mộ táng cùng nhiều hiện vật khác, gồm di vật đồ đá được ghè đẽo thô sơ, vòng tay, chuỗi hạt bằng thủy tinh, dọi xe chỉ thuộc thời kỳ đồ đá cũ, nhiều xương cốt động vật bán hóa thạch, cùng với một số hiện vật thời kim khí, đồ đồng thời tiền Đông Sơn.
Các hiện vật quan trọng sau đó đã được các nhà khảo cổ mang ra khỏi hang để phục vụ công tác nghiên cứu.
Đến năm 2015, theo chương trình "Nghiên cứu hệ thống các di tích khảo cổ hang động miền núi tỉnh Nghệ An" của Viện Khảo cổ học, các nhà nghiên cứu thu được các hiện vật giai đoạn sơ kỳ Đá mới (khoảng 15.000-5.000 năm trước Công nguyên), thuộc Văn hóa Hòa Bình.
Trong ảnh là vỏ ốc được cho là thức ăn của người tiền sử, chất thành đống hoặc lẫn trong các lớp đất ở gần cửa hang.
Nền hang khá phẳng, rộng chừng 200m² không kể phần ngách hang ăn sâu vào lòng núi. Cách đó không xa, phía trong thung lũng Đồng Trương là con suối nước chảy quanh năm. Đây được xem là nơi cư ngụ lý tưởng của người tiền sử, tránh thú dữ và mưa gió...
Hàng Đồng Trương với nền hang khá bằng phẳng và các nhũ đá đẹp mắt. Di tích khảo cổ hang Đồng Trương được công nhận là di tích quốc gia từ tháng 5/2017.
Hang Đồng Trương được đánh giá là "một di tích hiếm có ở Việt Nam và khu vực Đông Nam Á".
Tuy nhiên, việc bảo vệ di chỉ khảo cổ đang được thực hiện khá sơ sài với cọc thép, dây xích bao quanh các hố khai quật. Di chỉ khảo cổ học này đang đứng trước nguy cơ bị xâm hại nếu chính quyền địa phương, ngành chức năng không có phương án bảo vệ tốt hơn.
Theo ông Hoàng Quyền, Chủ tịch UBND huyện Anh Sơn, huyện đã có kế hoạch đưa di chỉ khảo cổ Đồng Trương vào kế hoạch phát triển du lịch. Hang Đồng Trương cùng với Khu di tích lịch sử văn hóa tâm linh đền Cửa Lũy, chùa Anh Sơn và nghĩa trang liệt sỹ quốc tế Việt - Lào, hình thành các điểm đến thu hút du khách.
Tuy nhiên, di chỉ hang Đồng Trương là công trình di tích cấp quốc gia, việc đầu tư, tôn tạo có những quy định riêng, bên cạnh đó, việc thu hút đầu tư vào lĩnh vực này cũng như bố trí nguồn kinh phí của địa phương cũng gặp nhiều khó khăn.
