DeepSeek và bước ngoặt công nghệ
Sự xuất hiện của DeepSeek-V3, mô hình ngôn ngữ quy mô lớn mới được phát triển tại Trung Quốc, cạnh tranh vượt trội so với ChatGPT vốn đã rất phổ biến, là một sự kiện bất ngờ và đầy hy vọng.
DeepSeek đã chứng minh rằng có thể phát triển các hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI) tạo sinh hiệu quả, đạt được sự giảm thiểu đáng kể về chi phí kinh tế và tiêu thụ năng lượng, cả trong quá trình đào tạo lẫn khi sử dụng sau này.
Hệ thống mới này là một ví dụ rõ ràng cho thấy vẫn còn nhiều dư địa để cải tiến trong lĩnh vực AI, không chỉ ở các mô hình ngôn ngữ tạo sinh mà còn ở nhiều lĩnh vực ứng dụng khác.
DeepSeek, hiện đã đến phiên bản thứ 3, không phải là kết quả của một ý tưởng may mắn hay việc sử dụng các khoản đầu tư khổng lồ vào giờ sử dụng siêu máy tính.
Đó là kết quả của một quá trình nghiên cứu kéo dài, tạo ra nhiều kỹ thuật mới để giảm thiểu lượng tính toán cần thực hiện và bộ nhớ yêu cầu, kết hợp với thiết kế đồng bộ giữa thuật toán, môi trường AI và phần cứng, tận dụng tối đa khả năng tính toán của các thiết bị hiện tại và chồng chéo tính toán với truyền thông để tránh thời gian chết.
Đây là chỉ báo rõ ràng cho thấy sự cần thiết phải tiến hành nhiều nghiên cứu tiên tiến hơn để khám phá các phương pháp mới hiệu quả hơn, bền vững hơn và minh bạch hơn. Những phương pháp mới này phải kết hợp các mô hình toán học/thống kê phức tạp hơn để xử lý dữ liệu với các triển khai được tối ưu hóa cao, khai thác tối đa tiềm năng của phần cứng hiện có.
Nói cách khác, các phương pháp có thể duy trì hoặc cải thiện độ chính xác nhưng giảm thiểu nhu cầu tính toán và từ đó giảm tiêu thụ năng lượng liên quan.
Cơ hội cho Việt Nam
Thành công của DeepSeek cho thấy rằng có những con đường khác biệt so với cách tiếp cận thông thường của các gã khổng lồ công nghệ Mỹ.
Một con đường mới mở cho cho công nghệ châu Âu, châu Á, tất nhiên bao gồm cả Việt Nam. Một lựa chọn đầy hứa hẹn là thúc đẩy một nền AI dựa trên các phương pháp bền vững, với mức tiêu thụ năng lượng vừa phải và tạo ra các kết quả có thể giải thích được.
Bất chấp sự phổ biến rộng rãi của các mô hình ngôn ngữ lớn và AI tạo sinh, cơ hội lớn cho các quốc gia ngoài Mỹ nằm ở việc tập trung nỗ lực nghiên cứu và phát triển vào nhiều ứng dụng AI mang lại lợi ích xã hội cao và có thể dựa trên các hệ thống nhỏ gọn hơn với yêu cầu tính toán vừa phải.
Đây là trường hợp của nhiều ứng dụng công nghiệp trong khuôn khổ Công nghiệp 4.0, nơi các mạng cảm biến thu thập dữ liệu để tối ưu hóa sản xuất và thực hiện bảo trì dự đoán; các ứng dụng hậu cần, tối ưu hóa tuyến đường phân phối; phương tiện kết nối, tạo ra các phương tiện an toàn hơn, tự động hơn và bền vững hơn; các ứng dụng trong lĩnh vực y tế, cung cấp dịch vụ chăm sóc cá nhân hóa và dựa trên dữ liệu để ngăn ngừa suy giảm thể chất do tuổi tác và thói quen xấu; thành phố thông minh, với các hệ thống hỗ trợ di chuyển và quản lý chất thải và môi trường tốt hơn; nông nghiệp, với việc kiểm soát điều kiện đất đai bằng máy bay không người lái, robot nông nghiệp và kiểm soát dịch hại; hành chính công, cải thiện kế hoạch hóa và dự báo nhu cầu xã hội; giáo dục hỗ trợ và nhiều lĩnh vực khác.
Một lợi thế của cách tiếp cận này so với các cấu trúc khổng lồ được lập trình bởi chính quyền Tổng thống Donald Trump với OpenAI, như dự án Stargate (đầu tư 500 tỷ USD trong 4 năm, được cho là tạo việc làm cho hàng trăm nghìn người Mỹ), dựa trên các khoản đầu tư khổng lồ và các trung tâm máy tính tiêu thụ năng lượng như các thành phố mới, là nhiều ứng dụng có thể được phát triển một cách phi tập trung, chuyên môn hóa các trung tâm khác nhau cho các nhiệm vụ khác nhau.
Điều này có thể biến các nền công nghệ trẻ như Việt Nam thành một lợi thế, bằng cách tận dụng các trung tâm tri thức hàng lớn được xây dựng xung quanh các trường đại học hàng đầu để phát triển một công nghệ phi tập trung và không độc quyền. Theo hướng này, DeepSeek cho chúng ta thấy một con đường khả thi để theo đuổi, với việc phát triển một hệ thống mở mà bất kỳ ai cũng có thể đóng góp cải tiến.
Đặc biệt, cách tiếp cận mới này về AI là một cơ hội cho Việt Nam trong kỷ nguyên chuyển đổi số, với tinh thần “Make in Viet Nam” như Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đề cập, nơi có nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, phương pháp thống kê và toán học, cũng như các nhóm nghiên cứu tiên phong trong việc phát triển các phương pháp AI bền vững.
*Bài viết có sử dụng nghiên cứu và phân tích của Amparo Alonso, Jose Duato và Daniel Pena, các học giả Viện Hàn lâm Khoa học Chính xác, Vật lý và Tự nhiên Hoàng gia Tây Ban Nha.
