Ngày 20/9, Tổng bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm ký quyết định trao tặng Huân chương hữu nghị cho Bruce Weigl và đồng nghiệp, giáo sư Kevin Bowen. Đầu tháng 10, Weigl có mặt tại Tây Ban Nha nhân dịp tập thơ nổi tiếng "Song of Napalm" được dịch sang tiếng Tây Ban Nha. Ở đây, một lần nữa vị giáo sư sinh năm 1949 nói về "quê hương thứ hai" của ông.
1. Giáo sư, nhà thơ Bruce Weigl tham gia chiến tranh Việt Nam năm 1967, khi mới 18 tuổi. Ông được chuyển vào hoạt động trong rừng, dưới cái nóng khủng khiếp và mối đe dọa liên tục, luôn ngửi thấy mùi bom napalm, chuyên trách liên lạc về phía trước. Có nghĩa là tạo ra khả năng liên lạc vô tuyến theo thời gian thực giữa các chỉ huy và mặt trận. Ở đó, ông chứng kiến sự khủng khiếp thực sự của chiến tranh.
Chiến tranh không như ông nghĩ: "Trước khi đi, người ta nói với bạn rằng bạn sẽ phải chiến đấu với quân địch. Nhưng tôi chưa bao giờ nghĩ mình sẽ chứng kiến nhiều thường dân thiệt mạng đến vậy", Weigl nói. Ông không thể tránh khỏi sự so sánh với Palestine, nơi có nhiều dân thường chết hơn các thành viên của Hamas: "Để giết một người, họ ném bom cả một ngôi làng". Theo thời gian, Weigl đã yêu Việt Nam: ông học ngôn ngữ, dịch văn học, theo đạo Phật, con gái nuôi của ông là người Việt Nam (Hạnh Nguyễn Weigl, con gái nuôi của ông, được nuôi dạy trong môi trường đậm Việt Nam mà ông và vợ tạo nên, như nói tiếng Việt, ăn các món Việt...). Phía sau nỗi kinh hoàng của chiến tranh là việc khám phá ra một thế giới mới để yêu thương.
Weigl viết rất nhiều thơ. Tập thơ "Song of Napalm" của ông vừa được dịch sang tiếng Tây Ban Nha ("Canción de napalm"). "Song of Napalm" xuất bản lần đầu tiên tại Mỹ vào năm 1988, giúp ông trở thành ứng cử viên cho giải Pulitzer. Đó là cuốn sách thơ kể về chiến tranh và giá trị con người, trong đó ông chịu ảnh hưởng lớn từ chiến tranh Việt Nam; về cuộc chiến hoàn toàn thô sơ, cuộc chiến của những người đàn ông bị chặt làm đôi và các cô gái bị thiêu rụi bởi bom napalm.
Thơ của ông cũng tập trung vào các khía cạnh của cuộc sống hàng ngày, bởi vì cuộc sống hàng ngày vẫn tiếp diễn trong thời kỳ chiến tranh. Đó không phải là tất cả những trận chiến: có những người tiếp tục đi làm, có những đứa trẻ tiếp tục đi học. Có ma túy (trong và ngoài trận chiến mà quân đội Mỹ sử dụng) và mại dâm. Và có tình yêu.
2. Trong một số bài thơ của ông, những người lính xâm lược ném hộp thức ăn vào trẻ em Việt Nam để làm chúng tổn thương. Chiến tranh mang lại những điều tồi tệ nhất cho con người. "Một điều tôi học được là nhiều người đã bị tra tấn vào đầu và trong chiến tranh, quân xâm lược hoàn toàn tự do trong mọi việc, vì không có luật pháp. Chúng tôi giống như những vị vua dạo quanh với vũ khí của mình", Weigl nói.
Những người lính, như trường hợp của nhà thơ, còn rất trẻ, phần lớn từ 18 đến 25 tuổi. "Ở độ tuổi đó, bạn chưa có nhận thức rõ ràng về hoàn cảnh của mình trên thế giới: bạn còn quá trẻ nên có thể làm bất cứ điều gì, bạn không sợ bất cứ điều gì. Bạn là một đứa trẻ. Sau này bạn sẽ hiểu được những tác động khủng khiếp khi quay trở lại". Đây là lúc nhà thơ trở lại Mỹ phải đối mặt với căng thẳng hậu chấn thương nặng nề, những thiệt hại không thể khắc phục và những cơn ác mộng liên miên sẽ theo ông suốt 50 năm. Việt Nam vẫn còn ở đó, những hậu quả vẫn ở đó.
Khi trở về, an toàn và bình yên (ít nhất là vẻ bên ngoài), Weigl viết các bài thơ được khơi dậy bởi động lực truyền đạt mọi thứ mà những người không tham chiến không thể tưởng tượng được. Ông sống sót trở về, nhưng thơ ca đã cứu mạng ông. Một trong những nguồn cảm hứng của ông là nhà thơ James Dickey, người từng phục vụ trong lực lượng không quân trong Thế chiến thứ hai: trong tác phẩm The Firebombing, ông đã phản ánh, ngay trên mặt đất, về nỗi kinh hoàng mà bom napalm đã gây ra cho dân thường Nhật Bản, nơi họ giết chết hàng trăm ngàn người (không tính những quả bom hạt nhân sau đó).
Phải mất 20 năm những bài thơ của Weigl mới được đưa ra ánh sáng, không phải vì chúng mất nhiều thời gian mới xuất hiện mà vì cho đến lúc đó dường như không ai thực sự quan tâm đến chủ đề này. Trong chiến tranh, nhiều nhà thơ đã viết về cuộc xung đột, chẳng hạn như Allen Ginsberg nổi tiếng (1926-1997) hay Robert Bly (1926-2021). Sau đó, khi những nhà cầm quyền đến và đưa ra quan điểm của mình, chủ đề bị thay đổi. Mỹ đã trải qua một làn sóng phản đối chiến tranh rất lớn. "Nhiều người trong chúng tôi, những người sống trong rừng, có thiện cảm với những cuộc biểu tình này. Chúng tôi đã nói chuyện rất thoải mái về nó. Họ định làm gì với chúng tôi? Gửi chúng tôi đến Việt Nam?", Weigl nói đùa.
Bruce Weigl là người bạn lớn của Việt Nam
3. Weigl trở lại Việt Nam vào năm 1985 (một số tài liệu, dựa theo ký ức của các nhà thơ trong nước, ghi là 1986) và đó là lúc mối quan hệ giữa ông với đất nước cũng như người dân nơi đây ngày càng thân thiết hơn. Đón tiếp ông là Hội Nhà văn Việt Nam, gồm các tác giả trẻ đang nỗ lực xây dựng sự nghiệp. Weigl tiết lộ, bây giờ người bạn lớn của ông đang giữ chức chủ tịch hội (nhà thơ Nguyễn Quang Thiều).
Vì vậy, ông được phép bước vào thế giới văn học của Việt Nam. Đó là lúc ông học ngôn ngữ và bắt đầu dịch thuật. "Người Việt Nam rất trân trọng điều đó", ông kể lại trong chuyến thăm Tây Ban Nha. Weigl giải thích: "Người Mỹ chỉ có một hình ảnh về Việt Nam: không nghĩ về một đất nước, họ nghĩ đó là một cuộc chiến. Nhưng thơ ca có thể khiến họ nhìn xa hơn". Giữa những nhà thơ và báo chí Tây Ban Nha, Weigl khẳng định rằng người Việt Nam biết cách bỏ lại những oán hận chiến tranh phía sau.
Tình yêu Việt Nam đưa nhà thơ 75 tuổi đến với đạo Phật và ông trở thành một Phật tử. "Tôi là người theo chủ nghĩa hòa bình", ông nhấn mạnh. Việt Nam bây giờ thế nào? Cựu quân nhân trả lời: "Việt Nam là một nước xã hội chủ nghĩa, nơi sáng kiến tư nhân được tôn trọng và Chính phủ hỗ trợ doanh nghiệp tự do. Đất nước đang phát triển mạnh".
Theo El Pais
