Ngân sách chi cho giáo dục đại học chỉ chiếm 0,27% GDP, nâng chất lượng thế nào?

Thông tin trên được Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Hoàng Minh Sơn chia sẻ tại tọa đàm “Giáo dục đại học: Thách thức và cơ hội” do Báo điện tử Đại biểu nhân dân tổ chức ngày 18/10. Thứ trưởng Sơn cho biết, khó khăn lớn nhất hiện nay của thúc đẩy chất lượng và quy mô giáo dục đại học là sự hạn hẹp về nguồn lực tài chính, từ đó ảnh hưởng tới các yếu tố về con người, hạ tầng cơ sở vật chất.

“Theo con số chính thức của Bộ Tài chính, năm 2020 kế hoạch ngân sách chi cho giáo dục đại học chưa đến 17.000 tỷ đồng, nhưng con số thực chi chưa được 12.000 tỷ đồng. Nếu tính theo số thực chi thì tỷ lệ chi cho giáo dục đại học trên GDP là 0,18%, thấp hơn nhiều so với con số của các nước trong khu vực và thế giới”, ông Sơn nói.

Nguồn lực chi cho các trường đại học hiện nay được trích từ 3 nguồn: nhà nước, người học, xã hội. Người học có trách nhiệm chi trả những gì mình được lợi ích. Tuy nhiên, để hiện đại hóa một cơ sở giáo dục đại học, mở rộng khuôn viên, xây dựng cơ bản, đầu tư trang thiết bị nghiên cứu, đặc biệt với ngành công nghệ cao, thì học phí do sinh viên đóng không thể chi trả được. Học phí chỉ có thể dùng để chi trả cho những gì mà người học được nhìn thấy ngay; còn đầu tư lâu dài, đầu tư phát triển đội ngũ thì rõ ràng nhà nước cần quan tâm hơn.

Mặt khác, một số ngành đào tạo để phục vụ lâu dài cho đất nước như khoa học cơ bản, nông lâm ngư nghiệp, nghệ thuật, đào tạo trình độ sau đại học... không có công nghệ nền tảng thì không thể có công nghệ cao, không khoa học cơ bản thì không công nghệ nền tảng. Những ngành này không dễ xã hội hóa, nhưng chúng ta lại đang hạn chế về nguồn lực.

“Với yêu cầu là quy mô phải tăng, đòi hỏi chất lượng cũng phải tăng. Như vậy, thách thức lớn là làm sao bảo đảm tương xứng, đáp ứng yêu cầu về số lượng nhưng phải đầu tư trọng tâm trọng điểm, những ngành nghề thiết yếu với phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và tạo lợi thế cạnh tranh trong lĩnh vực then chốt”, ông Sơn chia sẻ.

GS Đặng Ứng Vận, nguyên Phó chủ tịch Hội đồng khoa học Văn phòng Chính phủ chia sẻ: “Tôi nhớ con số 20% ngân sách dành cho giáo dục được bàn cách đây 20 năm. Khi đó Thủ tướng Phan Văn Khải đặt ra mục tiêu phấn đấu cố gắng đạt đến 18%. Vì thế đòi hỏi hơn tỷ lệ này là khó. Kể cả nhà nước tiếp tục tăng thêm ngân sách thì cũng sẽ không được sử dụng cho giáo dục đại học. Vì trong hệ thống giáo dục, rất nhiều vấn đề cần phải ưu tiên như giáo dục phổ cập, giáo dục vùng sâu, vùng xa...”.

Theo bà Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội, đúng là có sự bất cập ở khâu đầu tư cho giáo dục đại học.

“Nếu đầu tư từ ngân sách nhà nước không thỏa đáng, không đúng tầm thì chúng ta không thể hy vọng giải quyết vấn đề nâng cao chất lượng. Đầu tư tài chính cho giáo dục đại học đang rất thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới là nguyên nhân tác động tới chất lượng đại học chưa như chúng ta mong muốn.

Đầu tư cho giáo dục nói chung theo Luật Giáo dục hiện nay là 20% tổng chi ngân sách nhà nước. Nếu đòi hỏi gia tăng nhiều hơn 20%, chắc khó khả thi, thực tế hiện nay là chỉ mới đạt 17 - 18%. Cho nên, chúng ta cố gắng để hằng năm bảo đảm 20% ngân sách chi cho giáo dục, rồi phải tính toán trong ngưỡng ngân sách cho phép, tăng dần tỷ trọng cho giáo dục đại học theo đúng yêu cầu đặt ra là phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao”, bà Mai Hoa phân tích.

Phó chủ nhiệm cho rằng, đây là bài toán khó, bởi chúng ta đang phân cấp ngân sách, Bộ GD&ĐT đang chỉ quản lý một phần, còn lại là các địa phương nắm ngân sách dành cho giáo dục.