"Mãi đến lúc ba mất, đó là lần đầu tiên tôi chứng kiến mẹ khóc!
Hồi chiến tranh, ba là bộ đội chỉ huy ở chiến trường, ông luôn đi đầu nơi hòn tên mũi đạn nhưng mẹ chưa bao giờ khóc.
Bởi khi ấy, tất cả người vợ có chồng là bộ đội, người phụ nữ của thời chiến đều chấp nhận chuyện chồng, cha, con mình có thể hy sinh vì Tổ Quốc. Mẹ không cho mình cái quyền được khóc!" - ông Hoàng Nam Tiến - Phó Chủ tịch Hội đồng Trường, trường Đại học FPT - chia sẻ về ba mẹ mình.
Xuất thân là một người ở, bà Nguyễn Thị An Vinh (SN 1933, vợ Thiếu tướng Hoàng Đan, mẹ của ông Hoàng Nam Tiến) đã không ngừng phấn đấu, học tập suốt đời. Bà là trường hợp của phu nhân tướng lĩnh hiếm hoi khi sự nghiệp không thua kém chồng. 37 tuổi, bà An Vinh chính thức trở thành Đại biểu Quốc hội khóa III, IV và nhận vị trí Phó Giám đốc Sở Thương Nghiệp Hà Nội (Sở Công thương Hà Nội hiện nay), Bí thư Đảng ủy phụ trách Sở Thương nghiệp Hà Nội.
Không chỉ phấn đấu trong lao động, bà cũng như bao người phụ nữ thời chiến khác đã trở một hậu phương vững chắc cho chồng. Chính tình thương khác biệt và bền chặt của bà đã là điểm tựa cho Thiếu tướng Hoàng Đan trên con đường chiến đấu, giải phóng dân tộc.
Phóng viên Dân trí đã có cuộc gặp gỡ với ông Hoàng Nam Tiến để lắng nghe câu chuyện về cuộc đời và yêu phi thường của cha ông - Thiếu tướng Hoàng Đan với người vợ có xuất thân đặc biệt của mình. Bài viết ghi lại theo lời kể của ông Tiến.
Ông Hoàng Nam Tiến - Phó Chủ tịch Hội đồng Trường, trường Đại học FPT - là con trai thứ 3 của Thiếu tướng Hoàng Đan (Ảnh: Nam Anh).
Tình yêu thời chiến
Năm 1954, sau khi thắng trận Điện Biên Phủ, ba tức tốc lên gặp Bộ Chỉ huy để xin nghỉ phép về quê cưới mẹ.
Trước đó gần cả năm liền, ba mẹ bặt tin nhau do chiến tranh. Mãi đến lúc bác Hoàng Văn Thái - Tham mưu trưởng chiến dịch Điện Biên Phủ - cấp giấy giới thiệu "Đồng chí Hoàng Đan về cưới vợ", ba vẫn không biết mẹ ở đâu.
Hôm sau, ba tức tốc đạp xe từ Điện Biên về Nghệ An tìm mẹ. Biết mẹ được cử ra Thái Nguyên học tập, ông lại ngược về Việt Bắc rồi vượt sông sang Lạng Sơn khi hay tin bà đã phân công về đây công tác. Tổng quãng đường xấp xỉ 1.300km, ba chỉ có chiếc xe đạp, tờ giấy giới thiệu và một trái tim yêu mẹ.
Thuở trẻ, ba xuất thân trong một gia đình khá giả, được học hành tử tế lại có chiến công sớm nên xung quanh không bao giờ thiếu phụ nữ. Thậm chí nhiều cô dân công, tiểu thư từng tìm đến nhà để xin cưới ba trước. Thế mà ba chỉ yêu và thương mẹ - cô gái đi ở nhà bác Phượng.
Cuối năm 1953, hai bên gia đình đã đồng ý, chuẩn bị đầy đủ thủ tục ăn hỏi thì chiến tranh lần nổ ra, buộc ba phải lên đường.
Vào giai đoạn chiến sự cam go nhất ấy, ba vẫn chắc nịch: "Đánh thắng lần này, anh về cưới em!".
Thế mà lúc hội ngộ, mẹ trực tiếp từ chối lời cầu hôn! Quyết định đó khiến bạn bè, đồng nghiệp ngỡ ngàng, riêng ba giận lắm, định bỏ về đơn vị luôn, không cưới xin gì cả.
Khi đấy, để giữ chân ba, mẹ mới đánh liều kể về nỗi sợ cái nghèo, cái khổ. Từ nhỏ mẹ đã mất cha, 8 tuổi ở đợ nuôi mẹ và 2 em nên bà sợ phải quay lại cảnh xưa, luôn luôn có một ý chí kiên cường phấn đấu.
"Nếu lấy anh, em sẽ quay trở về quê, cả cuộc đời gắn với chuyện chăm sóc bố mẹ chồng và những đứa con", nghe xong lời tâm sự của mẹ, ba mới thực sự hiểu.
Hôm sau, ba mẹ tôi chính thức lấy nhau. Đám cưới tổ chức giữa khu đóng quân ở Lạng Sơn cùng anh em đồng chí. Đêm tân hôn đầu tiên, ba mẹ chỉ nằm cạnh, nắm tay và nói chuyện đến tận sáng.
Sau này, trong một lần ba tâm sự, ông bảo rằng để cưới được mẹ, thời điểm đó ông phải chấp nhận 2 điều kiện.
Thứ nhất, chưa sinh con.
Thứ hai, ông vẫn ủng hộ con đường phấn đấu của mẹ.
Hồi mẹ công tác ở Cục thuế Lạng Sơn, ba đã là giáo viên quân sự ở Hà Nội. Mỗi chiều thứ 7 sau buổi cơm, ba đạp xe từ tối đến sáng lên Lạng Sơn tìm mẹ. Hai người tâm sự, nói chuyện, trao đổi thư từ, nhật ký… 5h giờ chiều, ba lại trở về Hà Nội.
3 năm sau hôn nhân, ba với mẹ vẫn yêu nhau như thế! Ba dù đôi lúc "hơi giận" nhưng ông luôn giữ trọn vẹn lời hứa, ủng hộ con đường phấn đấu như mẹ mong muốn.
Hơn 400 lá thư trong chiến tranh của vợ chồng tướng Hoàng Đan được ông Hoàng Nam Tiến gìn giữ cẩn thận (Ảnh: Nam Anh).
Ba thương mẹ bao nhiêu lại nhắc mẹ phải phấn đấu bấy nhiêu!
Năm 1958, mẹ về Hà Nội làm mậu dịch viên cửa hàng Bách hóa số 5 Nam Bộ - một trong những cửa hàng mậu dịch lớn nhất miền Bắc thuở đó. Nhanh chóng gia đình tôi cũng được Chính phủ cấp cho căn nhà trong khu tập thể.
Đó là thời gian hiếm hoi trong chiến tranh ba mẹ được ở cạnh nhau. Mẹ quyết định sinh cho ba đứa con đầu tiên là anh An, sau đó đến chị Hồng.
Năm 1960, ba lên đường sang Liên Xô học quân sự. Khi ấy, vì đi theo cách mạng và chuyên tâm công tác, mẹ mới học hết cấp 2 phổ cập. 4 năm trời ba đi học, trong hàng trăm bức thư gửi về, lòng ba lúc nào cũng luôn lo lắng cho vợ, cho con. Ba lo mẹ một mình, sức khỏe yếu, công việc và phấn đấu lẫn việc chăm sóc 2 đứa con sẽ ngăn cản đường bà đến trường.
Ấy vậy, ông rất vui khi sáng mẹ làm mậu dịch, tối vẫn một tay mẹ dắt anh An mới lên 2 tuổi, một tay bế chị Hồng tròn 8 tháng để đến trường.
Suốt cuộc đời, bà An Vinh không ngừng phấn đấu học tập (Ảnh: NVVC).
Năm 1964, khi Ba từ Liên Xô trở về, mẹ đã tốt nghiệp phổ thông.
Năm 1968, khi mẹ được lựa chọn trở thành đại biểu Quốc hội thì bà phát hiện mình có bầu lần thứ 3. Mẹ thừa hiểu, việc sinh con sẽ khiến bà vất vả hơn trước cơ hội hội phấn đấu và phát triển bản thân.
Hồi đó muốn bỏ thai, mẹ phải có sự đồng ý của chồng hoặc gia đình. Một tối mẹ viết thư cho ba. Khi nhận lại, đó cũng là bức thư dài nhất mẹ từng thấy.
"Từ lúc nhận thư em, anh cứ ngắm ảnh 2 con mãi và anh cứ tưởng tượng ở bé Hồng, có dấu hiệu gì đó mà số nó không có em. Và có lẽ có một dấu hiệu gì đó mà An chỉ có 1 em. Anh lại xem lại bàn tay anh và tưởng tượng tại sao anh chỉ có hai con thôi", ba viết.
Đọc xong, mẹ òa lên khóc. Và giữa năm 1969, tôi được sinh ra đời.
Suốt năm tháng đó, mẹ đảm nhiệm vị Cửa hàng trưởng cửa hàng Bách hóa số 5 Nam Bộ lẫn Đại biểu Quốc hội. Ngày làm việc 12 tiếng, tối về mẹ lại chăm 3 con. Thậm chí, năm 1983, mẹ trở thành một trong số ít người được Chính phủ cử sang tu nghiệp tại Liên Xô.
Mẹ phấn đấu cả cuộc đời, bởi mẹ yêu việc học lắm! Từ lúc còn đi ở đợ nhà bác, mẹ đã xin được cho đi học như tấm gương cho con bác noi theo. Sau này cưới ba, mẹ luôn ý thức bản thân phải có trình độ bằng chồng.
Suốt thời kỳ ba mẹ yêu nhau, ba thương mẹ bao nhiêu là nhắc mẹ phải phấn bấy nhiêu. Nó trở thành cái động lực bởi cả hai luôn tâm niệm: Vợ chồng không chỉ yêu mà còn tương xứng trí tuệ, vị trí trong xã hội để giữ nếp nhà hạnh phúc.
Sự thấu hiểu của người phụ nữ từng trải
Sau cái Tết năm 1979, chiến tranh một lần nữa lại nổ ra.
22/2/1979, ba chỉ kịp ghé sang nhà rồi theo xe của Bộ Quốc phòng lên Lạng Sơn. Khi ấy, ba được cử làm Tư lệnh ở mặt trận khốc liệt nhất với sứ mệnh phải giữ bằng được cánh cửa biên giới Việt - Trung, không để địch tràn xuống Thủ đô.
Chân dung ông Hoàng Đan chỉ huy ở mặt trận Lạng Sơn năm 1979 (Ảnh: NVCC).
Thời điểm chiếc bọc thép K63 của ông tiến vào khu vực khảo sát tác chiến, nó bị địch bắn nổ.
Tôi nhớ, đó là một buổi chiều im lặng đến đáng sợ. Khi mẹ đi làm về, tôi nhìn mắt bà, biết chắc chắn mẹ đã hay tin dù ở khu tập thể chưa ai dám thông báo với gia đình tôi cả.
Mẹ có cái giác quan kỳ lạ mà tận khi tôi trưởng thành mới nhận ra, rằng chỉ có những người phụ nữ từng trải, sở hữu thần kinh thép khi có chồng năm lần bảy lượt vào chỗ chết mới thấu hết.
Tối đó, trong bữa cơm, mẹ gần như chỉ cắm mặt vào cái bát, không còn nhìn tôi như thường lệ.
"Reng… Reng… Reng…", 8 giờ, tiếng chuông điện thoại vang lên inh ỏi, xé toạc cả không khí im lặng của khu tập thể. Mãi đến khi nghe tôi thét lên trong điện thoại "Ba… Ba… Ba…", lòng mẹ mới nhẹ hẳng.
Hôm đó là lần đầu tôi thấy mẹ vui vậy! Ba kể địch cho 1 phát pháo vào chiếc thiết giáp, đầu xe, đuôi xe hy sinh hết, chỉ có ông ngồi cuối xe may mắn thoát thân.
Những lá thư trong thời chiến của ba mẹ luôn được ông Hoàng Nam Tiến gìn giữ cẩn thận (Ảnh: NVCC).
Lần đầu tiên thấy mẹ khóc
Thực tế, thời đánh Pháp, đuổi Mỹ, Tàu, địch bao giờ cũng chiếm ưu thế về lực lượng lẫn vũ khí với. Ba là người chỉ huy nên bao giờ cũng xông pha đầu tiên nơi hòn tên mũi đạn.
Rất nhiều thời kỳ ở khu tập thể tôi sống - từ Cầu Gỗ đến Trần Phú rồi Quân khu Nam Đồng, chỉ còn phụ nữ và trẻ em. Những người vợ có chồng là bộ đội, người phụ nữ thời chiến đều chấp nhận chuyện chồng, cha, con họ có thể hy sinh vì Tổ Quốc. Mẹ vì vậy không bao giờ cho mình cái quyền bi lụy.
Mãi đến mùa đông năm 2003, buổi sáng ba chạy chiếc xe máy đưa mẹ đến bệnh viện. Buổi chiều thiếu thuốc, ông ghé ra cửa hàng mua thì lên cơn nhồi máu cơ tim rồi mất. Mất đột ngột!
Ngày đưa tiễn ba, đó cũng là lần đầu tiên tôi chứng kiến mẹ khóc!
Ngày bà mất, mẹ không khóc. Những lúc cả nhà lúng túng nhất, mẹ luôn là đứng ra chịu sào, phụ trách hết mọi thứ. Thế mà khi ba mất, mẹ không còn giữ được bình tĩnh nữa!
Những video ghi lại khoảnh khắc lúc về già của bà An Vinh (Ảnh: Nam Anh).
Linh cửu ba về quê nhà Nghệ An, mẹ khóc hết đoạn đường. Mãi một năm sau, bà vẫn suy sụp. Mẹ hay than vãn bản thân sợ ma trong chính ngôi nhà của mình.
Sau đó, chúng tôi đã làm đủ mọi cách như đặt dao đầu giường, bùa, vòng hạt… nhưng mẹ vẫn không bao giờ muốn nằm một mình.
Trong một chuyến công tác, tôi ghé về, ngủ lại với mẹ. Tối đó mẹ nắm tay tôi, ngủ rất ngon. Bà cứ nắm tay tôi suốt một đêm dài không buông.
Qua lần đó, tôi nhận ra, mẹ không phải sợ ma. Mẹ sợ cô đơn, sợ thiếu đi hơi ấm, bóng dáng của một người đàn ông như ba!
"Trai bao nhiêu vợ cũng chưa vừa lòng..."
Dù kết hôn từ năm 1954 nhưng mãi đến 1986, ba mẹ mới thực sự được đoàn tụ. Đó là thời kỳ khó khăn nhất khi đã nhiều tuổi lại ở bên nhau, và những cuộc tranh cãi vợ chồng bắt đầu.
Thời trẻ ba nổi tiếng hào hoa, nhiều tin đồn về ba tới tai mẹ lắm! Hễ hôm nào ba về nhà, mẹ bóp chân, đọc bài hát: "Sông bao nhiêu nước cũng vừa, Trai bao nhiêu vợ mới cho vừa lòng", tùy theo độ nặng nhẹ mà ba biết mẹ giận ba đến nhường nào!
Ấy vậy, giận bao nhiêu, mẹ lại thương ba bấy nhiêu.
Năm tháng ba ở chiến trường, một mình mẹ gánh hết việc nước việc nhà. Thế nhưng trong thư mẹ gửi ba, mẹ chưa bao giờ than phiền. Mẹ luôn tích cực rằng: Người ở phương xa đối diện sống chết vì vậy không có lý do gì mẹ phải làm cho họ bận lòng.
Hình ảnh của Thiếu tướng Hoàng Đan với người vợ của mình (Ảnh: NVCC).
Năm 1973, sau mùa hè đỏ lửa khốc liệt ở Thành cổ Quảng Trị, ba về Hà Nội đón mẹ vào thăm chiến trường. Năm 1979, quân địch rút ra khỏi Đồng Đăng (Lạng Sơn) ba lại đón mẹ lên trận địa, cả nhà cùng ăn Tết.
Sau ngày 30/4/1975, ngày mà ba luôn gọi là ngày hòa bình, ngày thống nhất, ba đã ra Hà Nội chở mẹ đi học hành trình chiến đấu của mình. Ba đưa mẹ đến Huế, vào Đà Nẵng, đi trên Quốc lộ 1 vào đến Sài Gòn khi đó.
Sau mỗi trận đánh, ba đều đón mẹ ra tận chiến trường, để chia sẻ với mẹ và hiểu nỗi vất vả gian khó, nguy hiểm của người lính trong chiến tranh.
"Mẹ có ghen ba không?", một lần tôi hỏi mẹ.
"Có, ghen nhiều lắm chứ!", bà đáp rồi tiếp tục nói: "Có đến những nơi ba đã chiến đấu thì mới biết người lính vất vả, gian khó và nguy hiểm ra sao. Vì vậy, bao nhiêu lỗi lầm của ba, mẹ bỏ qua được hết!".
Tôi nghe và hiểu ngay. Bởi ba mẹ thời ấy là những người có tư tưởng nếu chẳng may dùng cái gì mà hỏng thì không bao giờ vứt đi mua cái mới, mà sẽ sửa nó.
Với mẹ, ba là duy nhất. Còn với ba, trong rất nhiều lựa chọn về những người ca sĩ, diễn viên nghệ thuật nổi tiếng, thì ông luôn hiểu rằng giá trị đích thực của tình yêu là mẹ.
Cùng ba mẹ bước tiếp trên con đường đưa trí tuệ Việt Nam ra thế giới
Ba đi đánh nhau từ năm 1946 đến năm 1989 là 43 năm. Ngần ấy thời gian, đồng đội ba hy sinh nhiều lắm. Thế nhưng có một điều kỳ lạ mà ông hay nửa đùa nửa thật: "Nhờ ông bà sống nhân hậu, mẹ mày thì bao dung, cả đời ba đi chiến tranh chưa bao giờ bị một vết thương".
Cả đời ba đi đánh trận, ba không nói nhiều về những sứ mệnh lớn lao. Ba bảo ba cầm súng là "để gia đình mình bình yên, con cái mình có điều kiện được học hành đến nơi đến chốn". Ấy vậy, ước mơ lớn nhất của ba là trở thành thầy giáo.
Sau hơn 30 năm chiến trận, năm 1976, ba giữ chức Phó Giám đốc Học viện Quân sự Cao cấp, nay là Học viện Quốc phòng, trực tiếp đào tạo sĩ quan quân đội.
Hình ảnh Thiếu tướng Hoàng Đan cùng vợ vào thời bình (Ảnh: NVCC).
Ba tôi có câu rất hay "Làm lãnh đạo không làm thay nhưng phải làm gương". Vì vậy, khi tôi trở thành cha, tôi học ở ba và mẹ mình một đức tính là không lên giọng, không rao giảng với con cái.
Tôi chỉ kể cho con nghe chuyện mình làm, trò chuyện với khách hàng thế nào, sinh viên ra sao… Tôi kể và sống cố gắng để giúp con noi theo.
Ngày hôm nay, tôi tiếp nối ba, trở thành một nhà giáo. Mỗi ngày tôi luôn dành thời gian gặp gỡ hàng ngàn em sinh viên, hàng ngàn học sinh và các lớp học.
30 năm làm việc tại FPT, tôi luôn tin mình đang nối tiếp tình yêu đất nước của thế hệ đi trước, của Bác Hồ, bác Giáp và của ba…
Thế hệ cha ông đã đổ máu cho ngày độc lập tự do, còn thế hệ chúng tôi phải có trách nhiệm mang lại cuộc sống tốt đẹp, đưa các bạn trẻ, đưa trí tuệ Việt đi xa hơn nữa.
Hôm nay, màu áo FPT đã có mặt tại hơn 30 quốc gia và vùng lãnh thổ toàn cầu. Phần mềm của FPT đã chạy trong hệ thống của những tập đoàn hàng đầu thế giới. Dịch vụ của FPT đã có mặt ở 63 tỉnh thành. Và sinh viên FPT đã mang trí tuệ và tiếng đàn bầu trong tim đi đến khắp mọi nơi.
Tôi tin chúng tôi sẽ còn đi rất xa hơn. Bởi trên hành trình đó, tôi luôn có mẹ và ba ở bên mình.
Nội dung: Huy Hậu ghi
Ảnh: Nam Anh, NVCC.
