Với nhiều thành tích, giáo dục Việt Nam đã ghi danh vào nhiều bảng xếp hạng danh giá và lọt top những quốc gia có hệ thống giáo dục tốt nhất thế giới.
Theo The Economist, GDP bình quân đầu người của Việt Nam hiện nay chỉ ở mức 3.760 USD (89 triệu đồng/năm), thấp hơn so với các nước cùng khu vực là Malaysia và Thái Lan, và chỉ vừa đủ để chi trả cho các chi phí giáo dục của con cái.
Song tuần báo kinh tế hàng đầu nước Anh nhận định, con cái của các gia đình Việt Nam được học tập tại một những hệ thống giáo dục tốt nhất trên thế giới. Điều này được phản ánh qua thành tích xuất sắc trong các cuộc thi quốc tế về khả năng Đọc, Toán và Khoa học của học sinh Việt Nam.
Thiên hướng học tập của một đứa trẻ là kết quả của nhiều yếu tố, trong đó nhân tố tác động lớn nhất bắt nguồn từ gia đình và môi trường. (Ảnh: Vietnamplus)
Dữ liệu mới nhất từ Ngân hàng Thế giới cho thấy, xét về tổng điểm học tập, học sinh Việt Nam không chỉ vượt trội so với các nước trong khu vực là Malaysia và Thái Lan, mà còn vượt qua học sinh ở Anh, Canada - những quốc gia có nền kinh tế lớn hơn nhiều. Điều đáng nói là điểm số của học sinh phân bổ đồng đều và không có sự chênh lệch giữa giới tính hay vùng miền như ở những nước khác.
The Economist nhận định, thiên hướng học tập của một đứa trẻ là kết quả của nhiều yếu tố, trong đó nhân tố tác động lớn nhất bắt nguồn từ gia đình và môi trường mà các em lớn lên. Tuy nhiên, điều này chưa đủ để giải thích thành tích xuất sắc của học sinh Việt Nam. Bí mật tạo nên sự khác biệt vượt trội này nằm ở ngay chính các lớp học: Trẻ em học nhiều hơn ở trường, đặc biệt là trong những năm đầu đời.
Trong một nghiên cứu vào năm 2020, phó giáo sư Abhijeet Singh của trường Kinh tế Stockholm (Thuỵ Điển) đánh giá năng suất của các trường học ở Việt Nam bằng cách cho các em học sinh đến từ Ethiopia, Ấn Độ, Peru và Việt Nam cùng làm một bài kiểm tra giống hệt nhau. Kết quả, trẻ em Việt Nam trong độ tuổi từ 5 đến 8 vượt trội hơn hẳn. Qua mỗi một năm học ở Việt Nam, học sinh có thể tăng khả năng giải toán lên 21%, trong khi ở Ấn Độ, mức này chỉ là 6%.
Nghiên cứu của các chuyên gia ở Trung tâm Phát triển Toàn cầu tại Washington, Mỹ được công bố năm 2022, cho thấy ở 56/87 quốc gia đang phát triển, chất lượng giáo dục xu hướng suy giảm kể từ những năm 1960. Việt Nam là một trong số ít các quốc đi ngược lại xu hướng này.
Để đạt được tiến bộ vượt bậc về giáo dục này, phải kể tới chất lượng giảng dạy của giáo viên Việt Nam. Ngoài trình độ tốt, đội ngũ giáo viên Việt Nam được đánh giá là có kỹ năng quản lý hiệu quả hơn trong giảng dạy, họ được đào tạo thường xuyên và cho phép học sinh tự do sáng tạo để khơi dậy sự thích thú của các em với môn học.
Một nghiên cứu so sánh học sinh Ấn Độ với học sinh Việt Nam kết luận rằng, phần lớn sự khác biệt về điểm số trong các bài kiểm tra toán đến từ chất lượng giảng dạy của giáo viên.
Để giải quyết vấn đề bất bình đẳng về thu nhập giữa các vùng miền, những giáo viên được cử đến các vùng sâu vùng xa dạy học sẽ có thêm phụ cấp, nhận thu nhập cao hơn. Quan trọng nhất, việc đánh giá chất lượng giảng dạy của giáo viên phụ thuộc nhiều vào kết quả học tập của học sinh. Giáo viên đào tạo ra những lứa học sinh giỏi sẽ được khen thưởng danh hiệu “giáo viên dạy giỏi”.
Bên cạnh những nhân tố trực tiếp như thiên hướng học tập và chất lượng giáo viên, sự quan tâm sát sao của Đảng và Chính phủ với giáo dục cũng đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của toàn ngành. Các chính sách về giáo dục thường xuyên được điều chỉnh để đáp ứng chương trình và tiêu chuẩn giảng dạy. Ngân sách địa phương cũng được yêu cầu phải chi 20% cho giáo dục.
Ông Ngô Quang Vinh, chuyên viên phụ trách phát triển các vấn đề xã hội tại Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), cho biết việc các gia đình Việt Nam coi trọng giáo dục còn bắt nguồn truyền thống hiếu học lâu đời. Ngay cả ở những hộ gia đình có mức thu nhập trung bình và dưới trung bình, các bậc cha mẹ vẫn cố gắng cho con đi học thêm. Ở các thành phố lớn, phụ huynh thường tìm kiếm những ngôi trường có giáo viên giỏi để cho con theo học.
Tổng hoà lại, sự cải thiện về hệ thống giáo dục đã góp phần không nhỏ giúp nền kinh tế Việt Nam ngày càng phát triển. Tuy nhiên, sự tăng trưởng này cũng mang lại những thách thức đáng kể đối với hệ thống giáo dục.
Ông Phùng Đức Tùng, giám đốc Viện Nghiên cứu Phát triển Mekong cho biết, các doanh nghiệp ngày càng đòi hỏi những yêu cầu cao hơn từ người lao động mà việc đào tạo sinh viên Việt Nam chưa đáp ứng được. Tăng trưởng kinh tế cũng kéo nhiều người di cư đến các thành phố lớn, gây quá tải cho các trường học ở đô thị. Trong khi đó, ngày càng nhiều giáo viên từ bỏ giáo dục để chuyển sang làm những công việc có mức thu nhập cao hơn. Như vậy, để duy trì danh hiệu quốc gia có chất lượng giáo dục tốt nhất sẽ đòi hỏi chính phủ phải nỗ lực giải quyết những vấn đề này.
