Hơn 20 người, giờ chỉ còn 7 nghệ sĩ
8h sáng, chúng tôi đến Viện dưỡng lão nghệ sĩ (quận 8, TPHCM). Soạn giả Đức Hiền - thành viên Ban Ái hữu nghệ sĩ, người trực tiếp quản lý nơi này - đã đứng đợi ở mái hiên. Ông chào chúng tôi bằng nụ cười niềm nở trên môi và cho biết: "Một số nghệ sĩ đang ăn sáng, có vài người còn ngủ, khi nào dậy họ ăn sau. Ở đây, giờ giấc thoải mái lắm".
Soạn giả Đức Hiền - người trực tiếp quản lý Viện dưỡng lão nghệ sĩ
Viện dưỡng lão nghệ sĩ ra đời năm 1996 theo tâm nguyện của NSND Phùng Há và được cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt chấp thuận. Từ đó đến nay, đây là ngôi nhà chung, nơi các nghệ sĩ lớn tuổi nương náu cho đến lúc qua đời. Lúc đầu, ở đây có hơn 20 người sinh sống nhưng theo thời gian, nghệ sĩ lớn tuổi, bệnh tật lần lượt ra đi, đến nay chỉ còn 7 người quây quần bên nhau.
Chúng tôi cùng ông Đức Hiền băng qua khoảng sân được quét dọn sạch sẽ, cây cối mát rượi để vào mái hiên nơi các nghệ sĩ đang ngồi. Ông giới thiệu: "Nghệ sĩ Ngọc Đán là người lớn tuổi nhất ở Viện dưỡng lão này. Bà 97 tuổi rồi nhưng chắc bởi vô tư, lạc quan nên bà khỏe nhất ở đây. Còn nghệ sĩ Lệ Thẩm (SN 1937) - nghệ sĩ cải lương lừng lẫy một thời - là người ở đây lâu nhất, kể từ khi Viện dưỡng lão mới thành lập".
Nghệ sĩ Lệ Thẩm - người sống tại Viện dưỡng lão nghệ sĩ từ khi viện mới thành lập.
Trước lời giới thiệu hài hước của ông Hiền, 2 nữ nghệ sĩ bật cười thành tiếng. Nghệ sĩ Ngọc Đán nói với phóng viên: "Tôi cũng sắp 100 tuổi rồi nhưng không bệnh hoạn hay đau nhức gì hết. Tuổi tôi bây giờ thì có cần lo nghĩ gì đâu mà không sống lạc quan, vui vẻ? Có điều ngày trước còn bà Thiên Kim (nghệ sĩ Thiên Kim qua đời hôm 20/2 - PV) thì vui hơn. Giờ Thiên Kim đi rồi, còn có mình tôi".
Nói đoạn, nghệ sĩ Ngọc Đán lại cười. Bà cho biết, mình vừa ăn sáng xong, hôm nay cảm thấy khá ngon miệng.
Ông Đức Hiền bộc bạch, thời gian qua, bên cạnh niềm vui được quây quần bên nhau, các nghệ sĩ ở Viện dưỡng lão cũng buồn vì nhiều đồng nghiệp ra đi, khiến ngôi nhà chung của họ ngày càng thưa vắng.
"Nhất là bà Ngọc Đán, tôi nhìn bà ấy ngồi một mình mà thương. Ngày trước, Thiên Kim - Ngọc Đán là cặp chị em thân thiết nhất nơi này, ăn uống, trò chuyện hay làm gì cũng có nhau. Giờ đây nghệ sĩ Thiên Kim không còn nữa, chỉ có mỗi bà Ngọc Đán ở lại. Từ hôm đám tang nghệ sĩ Thiên Kim đến nay, Ngọc Đán cười như thế nhưng trong lòng buồn lắm", ông kể.
Nghệ sĩ Ngọc Đán là người lớn tuổi nhất Viện dưỡng lão nghệ sĩ.
Cùng nam soạn giả bước tiếp vào bên trong, ở căn phòng gần nhất, chúng tôi gặp gỡ NSƯT Diệu Hiền. Bà vừa thức giấc, nhẹ nhàng chào chúng tôi. Khi được hỏi về cuộc sống trong Viện dưỡng lão, nghệ sĩ Diệu Hiền tâm sự: "Ở viện dưỡng lão có bạn bè trò chuyện, con cái cũng được ra vô thường xuyên, lễ tết thì rước về nên mọi thứ đều thoải mái".
Soạn giả Đức Hiền thông tin thêm, theo quy tắc tại Viện dưỡng lão thì vào ban ngày, con cái và người thân của các nghệ sĩ có thể tự do ra vào để thăm nom. Tuy nhiên, trong số 7 nghệ sĩ, có những người hoàn toàn cô độc, không còn ai bên cạnh.
"Nghệ sĩ Lam Sơn (SN 1938), nghệ sĩ Diệu Hiền (SN 1947) có con gái thường xuyên vào thăm, cũng đủ đầy tình thương. Nhưng cô Xuân (SN 1946, người từng phụ trách phục trang cho đoàn hát) và cô Hoa Tranh (SN 1956, nghệ sĩ đàn tranh) chỉ còn có một mình. Thôi thì ở đây cũng có chúng tôi cùng các nghệ sĩ khác để họ có thể bầu bạn ở tuổi xế chiều", ông Đức Hiền bộc bạch.
Nghệ sĩ Lam Sơn - nghệ sĩ nam duy nhất sống tại Viện dưỡng lão nghệ sĩ.
Nghệ sĩ đàn tranh Hoa Tranh - nghệ sĩ nhỏ tuổi nhất sống tại Viện dưỡng lão nghệ sĩ.
Cô Xuân - người từng phụ trách phục trang cho đoàn hát.
Nhiều nghệ sĩ muốn vào, nhưng... khó
Theo chia sẻ của soạn giả Đức Hiền, rất nhiều nghệ sĩ có hoàn cảnh khó khăn mong muốn được dọn vào Viện dưỡng lão sinh sống. Song, yêu cầu "đầu vào" khá khắt khe nên nhiều năm nay, nơi này không có thêm người mới.
"Để vào đây, họ phải là nghệ sĩ có cống hiến cho nghệ thuật, phải trên 65 tuổi, hoàn cảnh gia đình đơn chiếc, khó khăn. Ai muốn vào thì phải làm đơn, đưa lên trên để duyệt. Thật sự thì mỗi kỳ họp của Ban Ái hữu đều có phần xét duyệt đơn nhưng đa phần các trường hợp đều không đủ điều kiện", ông Đức Hiền chia sẻ.
Lý giải sự gắt gao khi xét duyệt đầu vào, nam soạn giả cho biết vì viện vốn hoạt động theo cơ chế tự thu tự chi, chi phí chăm lo đời sống nghệ sĩ chủ yếu đến từ các mạnh thường quân, không thiếu nhưng cũng không dư giả. Hiện tại, những nghệ sĩ sống tại đây được Nhà nước hỗ trợ 2,6 triệu đồng/tháng. Ngoài ra, nhiều nghệ sĩ có hoàn cảnh cần được quan tâm nhưng chưa đủ điều kiện vào cũng được nhận 400.000 đồng và 10 ký gạo mỗi tháng.
Ông Đức Hiền cho biết bên cạnh nhiều nghệ sĩ làm đơn mong muốn vào Viện dưỡng lão nghệ sĩ nhưng không được, thì cũng có 2 trường hợp đặc biệt từng được thuyết phục dọn về đây sinh sống. Đó là nghệ sĩ Ngọc Hương (qua đời năm 2017) và NSƯT Diệu Hiền - người được mệnh danh là "đệ nhất đào võ" của cải lương Việt Nam.
Soạn giả Đức Hiền giãi bày: "Chị Diệu Hiền và chị Ngọc Hương là "cây đa, cây đề" trong giới. Ai cũng biết những gì mà họ đã đóng góp cho nghệ thuật nước nhà. Sinh thời, chị Ngọc Hương ở nhờ nhà bà con (quận Gò Vấp). Chỗ ở trên lầu, chân chị Hương đau thì làm sao đi lên xuống? Còn chị Diệu Hiền dù sống cùng con cái nhưng gia đình có hơn 10 thành viên sống trong một căn nhà nhỏ, cũng lắm khó khăn. Đó là lý do chúng tôi đến gặp gỡ và thuyết phục các chị vào đây sinh sống".
NSƯT Diệu Hiền đã sống tại Viện dưỡng lão được gần 10 năm.
Ngoài 2 trường hợp trên, lãnh đạo của Viện dưỡng lão nghệ sĩ cũng từng đến thuyết phục nghệ sĩ Hoa Mỹ Hạnh (SN 1956) và nghệ sĩ Trang Thanh Xuân (SN 1952) đến đây sinh sống, song quá trình thuyết phục không thành.
"Đây là 2 trường hợp đủ điều kiện để đến sống tại Viện dưỡng lão nghệ sĩ, cũng là 2 nghệ sĩ được đông đảo công chúng quan tâm. Tôi trực tiếp đến để ngỏ ý rước họ vào nhưng rồi ai cũng vì hoàn cảnh riêng mà từ chối", ông chia sẻ.
Ông Đức Hiền kể lại, khi thuyết phục nghệ sĩ Trang Thanh Xuân vào Viện dưỡng lão, bà cho biết mình còn sống cùng một người em. Nếu bà vào Viện dưỡng lão ở thì người em không biết phải sống thế nào. Chính vì vậy bà đành phải bán vé số hằng ngày, 2 chị em nương tựa nhau mà sống.
"Về phần nghệ sĩ Hoa Mỹ Hạnh, mỗi lần cô ấy đến đây nhận hỗ trợ, tôi lại thuyết phục cô vào ở nhưng cô cứ cười bẽn lẽn, không chịu. Nhiều khán giả cũng trách chúng tôi không chăm lo đời sống nghệ sĩ lớn tuổi nhưng biết làm sao đây, có những trường hợp họ không muốn vào thì mình không ép được", ông Đức Hiền cho biết.
Kề cận người lớn tuổi, lắm chuyện khó khăn
Gắn bó, cận kề nhiều năm nên soạn giả Đức Hiền nắm rõ tính cách từng người ở đây. Ông hiểu được với người lớn tuổi, tính tình, sức khỏe đổi thay liên tục nên có khi vui đó rồi giận đó. Vậy nên khi sống với nhau, thỉnh thoảng các nghệ sĩ cũng có lúc cãi vã.
"Cãi thì mình đứng ra phân xử, xong rồi thì thôi. Ngủ một hôm sáng dậy thì họ quên. Hay có khi tôi "xử" hòa, họ không chịu, quay sang giận tôi", soạn giả Đức Hiền cười nói.
Bài thơ có tên tất cả nghệ sĩ sống ở Viện dưỡng lão nghệ sĩ do soạn giả Đức Hiền sáng tác.
Tuy nhiên, điều khiến ông hồi hộp nhất chính là những cuộc gọi lúc nửa đêm đến từ Viện dưỡng lão. "Người lớn tuổi thường bệnh bất ngờ. Anh bảo vệ ở đây nhiều lần chạy xe máy, chở nghệ sĩ đi bệnh viện giữa đêm vì không có chờ xe tới được. Mỗi lần thấy số điện thoại từ Viện dưỡng lão gọi vào ban đêm là tôi lại "đứng tim". Mấy chục năm nay đã biết bao nhiêu lần như vậy rồi", soạn giả cho hay.
Về vấn đề này, NSƯT Diệu Hiền cũng đồng tình. Bà nói với phóng viên Dân trí: "Một vài nghệ sĩ ra đi trong giấc ngủ. Có người ở cạnh phòng tôi nhưng họ đi, tôi cũng không hay".
Ông Đức Hiền cho biết hiện tại, vì chi phí ít ỏi nên viện chỉ có một anh bảo vệ và một cô hỗ trợ việc dọn dẹp vệ sinh. Cả 2 đều dành nhiều tình cảm cho Viện dưỡng lão nên lương họ nhận gần như là "tượng trưng".
Ông cho biết thêm: "Như trường hợp của cô Bê (nghệ sĩ Lê Thị Tâm - SN 1932), cô ấy đã yếu, di chuyển khó khăn nên giờ chủ yếu ở trong phòng. Chúng tôi nhờ người đến chăm sóc cho cô. Họ tận tụy, hết lòng mà không phải vì tiền. Ngoài ra, khi các nghệ sĩ lâm bệnh nặng, người thân của họ cũng được vào để cận kề chăm sóc".
Đi hết một vòng Viện dưỡng lão cùng soạn giả Đức Hiền, chúng tôi ngồi lại trò chuyện cùng các nghệ sĩ, song, có lẽ vì tuổi già mà họ lúc nhớ, lúc quên. Thậm chí, có khi đang cười, các cụ bỗng sụt sùi, rưng rưng nước mắt. Trong 7 người sống ở đây, nghệ sĩ Lam Sơn và nghệ sĩ Lê Thị Tâm có sức khỏe yếu nhất.
Nghệ sĩ Lê Thị Tâm tuổi già sức yếu, đi đứng khó khăn và cần người hỗ trợ trong các hoạt động thường ngày.
Ông Đức Hiền cho hay: "Một số nghệ sĩ lớn tuổi ở đây hay khoe con cái họ giàu có, đi xe hơi, ở nhà lầu. Người lớn tuổi mà, họ mong gì thì nói như vậy. Thậm chí, có nghệ sĩ nói vui rằng họ đã đi hát 200 năm. Thế mà một số YouTuber, TikToker vẫn đưa những thông tin đó lên mạng xã hội, để rồi không ít người đặt dấu chấm hỏi, trách chúng tôi rằng sao những trường hợp đó thì được vào sống ở Viện dưỡng lão, còn họ khó khăn hơn lại không được. Khổ tâm hết sức", ông Hiền nói.
Ông Hiền cho biết thêm, phía Viện dưỡng lão cũng nhiều lần thông báo về tình hình của các nghệ sĩ lớn tuổi, yêu cầu những người đến thăm không đưa những thông tin không chính xác để "câu view". Thế nhưng, một số người vẫn nhiều lần tiếp cận các nghệ sĩ sống tại đây rồi lan truyền những thông tin gây xôn xao dư luận. Đến nay, câu chuyện này vẫn chưa được giải quyết triệt để.
Soạn giả Đức Hiền thắp nhang tại bàn thờ Tổ.
Tất cả nghệ sĩ sẵn sàng về "nhà mới"
Sau gần 30 năm hoạt động, Viện dưỡng lão nghệ sĩ đã phần nào xuống cấp. Bên cạnh đó, Hội Sân khấu TPHCM luôn đau đáu việc làm sao để các nghệ sĩ lão thành được chăm lo đủ đầy, chu đáo hơn. Chính vì thế, phía Hội Sân khấu cùng lãnh đạo TPHCM đã lên kế hoạch để đưa các nghệ sĩ lão ở Viện dưỡng lão nghệ sĩ sang Trung tâm Dưỡng lão Thị Nghè (quận Bình Thạnh, TPHCM) thuộc Sở Lao động - Thương binh - Xã hội quản lý.
Chia sẻ với phóng viên Dân trí, bà Trịnh Kim Chi - Phó Chủ tịch Hội sân khấu TPHCM - cho biết hiện tại, kế hoạch vẫn đang được triển khai và thực hiện. Các nghệ sĩ lớn tuổi cũng đã được đưa sang Trung tâm Dưỡng lão Thị Nghè tham quan để xem có phù hợp, thoải mái hay không.
Bà Trịnh Kim Chi cho biết thêm: "Trung tâm này đang có nhiều người lớn tuổi ở, có đủ thiết bị vật chất, y tế. Mỗi ngày, những người lớn tuổi được y tá đến đo huyết áp, thăm bệnh. Mỗi tháng, bác sĩ đến khám định kỳ, khi cấp cứu có xe chở đi rất an toàn. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có quyết định cuối cùng. Chúng tôi vẫn đang làm việc, mong muốn sớm đưa các cô chú nghệ sĩ sang "nhà mới" ở".
Về vấn đề này, soạn giả Đức Hiền cũng tiết lộ, dù kế hoạch đã được đưa ra vài năm trước, tuy nhiên chưa thực hiện được vì vấp phải sự phản đối của chính các nghệ sĩ đang sống tại Viện dưỡng lão. Họ không muốn di dời chỗ ở vì đã quen sống ở khu dưỡng lão này từ trước đến nay.
Ông Hiền cho biết bản thân hết sức thông cảm điều này, bởi người lớn tuổi "ở đâu quen đó". Các nghệ sĩ không muốn đi cũng là điều dễ hiểu. May mắn thay, thời gian gần đây, tất cả nghệ sĩ đã đồng ý việc di dời.
Soạn giả cũng cho hay hiện kế hoạch đề ra là như thế nhưng để đưa vào thực hiện thì chắc cũng cần một thời gian. Dù sao đi nữa, bản thân ông và các ban ngành, đoàn thể đều hướng tới mục đích nâng cao chất lượng sống của những nghệ sĩ lão thành.
"Họ đã cống hiến hết mình cho nghệ thuật rồi, "cưng chiều" họ một chút cũng không sao", ông Hiền vui vẻ nói.
