Hàng năm, cứ đến đêm giao thừa Tết Nguyên đán, người dân làng Cát Đằng, xã Yên Tiến, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định, lại kéo nhau ra đình Cát Đằng để xin lửa đầu năm.
Tục xin lửa thánh đã có từ lâu và mang ý nghĩa một năm mới ấm no hạnh phúc, người người gặp nhiều may mắn và thể hiện lòng thành kính của người dân nhớ đến tổ tiên, nhớ đến công ơn người khai mở bờ cõi.
Cứ đến đêm giao thừa, người dân làng Cát Đằng, xã Yên Tiến, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định, lại kéo nhau ra đình Cát Đằng để xin lửa đầu năm (Ảnh: Việt Cường)
Theo lời các cụ cao niên trong làng Cát Đằng kể lại, tục xin lửa vào đêm giao thừa có từ thời Vua Đinh Tiên Hoàng, khi Vua Đinh kéo quân từ Hoa Lư về tập trận tại thôn Cát Đằng.
Người dân vì khâm phục Vua Đinh Tiên Hoàng nên đã tôn làm thánh và thờ tại đình của làng. Kể từ đó, cứ vào thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, người dân làng Cát Đằng lại tổ chức lễ xin lửa thánh để tưởng nhớ đến vị vua đáng kính cũng như mong muốn một năm mới đủ đầy, hạnh phúc.
Ngoài ra, tục xin lửa đêm giao thừa ở làng Cát Đằng còn để tưởng nhớ đến người đã có công mang nghề mới đến cho người dân nơi đây. Theo lịch sử, vùng đất xã Yên Tiến ngày nay được hình thành từ vùng rừng Kim Xuyên thời Ngô Vương vốn là khu đồng ngập nước quanh năm nên khó làm ăn sinh sống.
, nội bộ nhà Ngô lục đục gây ra loạn 12 sứ quân. Sứ quân Phạm Bạch Hổ (tức Phạm Phòng Át) trấn giữ vùng Đằng Châu (Hưng Yên) đồng thời khai phá mở rộng thế lực ra cả vùng Kim Xuyên này.
Trước khí thế của đại quân Đinh Bộ Lĩnh, Phạm Phòng Át đã lập nhiều chiến công, được phong là Thiên Vệ Tướng Quân. Trải qua các triều đại phong kiến từ Đinh - Lê đến Lý - Trần, vào thời Quang Thái thứ 5 đời Trần Thuận Tông (1388-1398), do loạn ly đói kém, dân cư bỏ đi, ruộng đồng hoang hóa, làng xóm tiêu điều.
Tiếng chiêng, tiếng trống nổi lên cũng là lúc mọi người nhanh chóng lấy lửa thiêng đem về nhà (Ảnh: Việt Cường).
Lúc đó có người ở Đa Lộc Đồng Triều là Ngô Ân Ba và người ở Triều Luật Thượng Phúc là Phạm Đăng Lĩnh đã chiêu mộ được gần 100 người về cùng dân địa phương khai hoang, phục hóa, dần dần ổn định cuộc sống.
Ngô Ân Ba có nghề làm sơn đã tìm cách truyền nghề cho dân làng Cát Đằng nên cuộc sống ngày càng được cải thiện và nghề thợ sơn đã trở thành một trong những nghề thủ công truyền thống nổi tiếng của Cát Đằng cho tới ngày nay. Tục xin lửa của người dân làng Cát Đằng cũng là dịp để tưởng nhớ tới ông tổ nghề của làng.
Để chuẩn bị cho tục xin lửa đêm giao thừa, ngay từ tháng 10, 11 âm lịch, người dân làng Cát Đằng đã họp bàn chọn người Tế chủ - người mở cửa đình để xin lửa thần, lửa thánh của ông tổ nghề sơn và Vua Đinh trong thời khắc giao thừa.
Người được dân làng chọn làm Tế chủ và dâng nhang tại đình phải là nam giới trên 60 tuổi, gia đình Tế chủ phải còn đầy đủ tất cả mọi người sống khỏe mạnh, hạnh phúc, không vi phạm pháp luật, con cái ngoan ngoãn, trong năm làm ăn phát đạt, không vướng việc tang chế để thay mặt dân làng ra mở cửa đình.
Đến chiều 30 Tết, Tế chủ phải có mặt ở đình làng để học các nghi lễ từ các bô lão trong làng, cùng các đội tế nam quan, nữ quan và dân làng có mặt cùng làm tế lễ, kính cáo với thánh và ông tổ nghề để xin lửa vào thời khắc giao thừa.
Để chuẩn bị cho công việc xin lửa được chu tất, nhân dân trong làng đã chuẩn bị đầy đủ lễ vật gồm mâm xôi, thủ lợn, rượu, hoa quả bày biện chu đáo. Tại đình, đông đủ dân làng đã có mặt, mỗi người đều mang theo một cây đuốc. Cây đuốc được dùng để xin lửa thánh làm từ những khúc tre to, dài và chắc chắn. Ở đầu mỗi cây đuốc được buộc vải và tẩm dầu hỏa.
Khi chuông đồng hồ điểm thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, vị Tế chủ trịnh trọng xin lửa từ trên bàn thờ Thánh đưa qua một khe ở bên mé tường, châm vào vạt dầu ở bên ngoài sân đình và bắt đầu cho lễ xin lửa. Tiếng chiêng, tiếng trống nổi lên cũng là lúc mọi người nhanh chóng lấy lửa thiêng đem về nhà.
Những ngọn lửa theo chân người dân từ đình làng về nhà sáng rực cả vùng trời kèm những lời chúc tụng chào đón năm mới, hy vọng mới (Ảnh: Việt Cường).
Người xin lửa thánh rước về nhà chen nhau đưa cây đuốc của mình vào lấy được lửa rồi giơ cao đuốc lửa đó, tỏa vội ra các ngõ xóm, chạy thật nhanh về nhà mình, bằng lửa đó thắp hương ở ban thờ, thờ gia tiên và nhóm lửa đó ở bếp gia đình, đồng thời cầm đuốc lửa khua khắp nhà để đuổi những xúi quẩy của năm trước.
Theo quan niệm, gia đình nào có người lấy được lửa thánh đưa về nhà nhanh nhất, sớm nhất làng thì được coi như cả năm mới sẽ gặp may mắn trong cuộc sống. Còn những gia đình không có người đi xin lửa thánh thì hàng xóm láng giềng đem lửa của nhà mình lấy từ đình làng sang xông nhà, mừng tuổi cho gia đình để có lửa thánh thắp hương và nổi lửa ở bếp trong 4 ngày Tết.
Những ngọn lửa theo chân người dân từ đình làng về nhà sáng rực cả vùng trời kèm những lời chúc tụng đầu năm mới, kèm theo ước vọng một năm mới an khang thịnh vượng mới của người dân Cát Đằng.
