Đã đến lúc bàn về… một tương lai thích hợp hơn cho ASEAN?

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tham dự và phát biểu tại Phiên họp toàn thể Hội nghị cấp cao đặc biệt kỷ niệm 50 năm quan hệ ASEAN-Australia. (Ảnh: Tuấn Anh)

Bước sang thập kỷ thứ sáu của quá trình xây dựng và trưởng thành, ASEAN đã trở thành một bên tham gia không thể thiếu, luôn tích cực thúc đẩy hòa bình, an ninh và phát triển thông qua đối thoại và hợp tác ở khu vực Đông Nam Á và châu Á-Ấn Độ-Thái Bình Dương.

Cần một nền tảng đối thoại mới

Bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận, những phức tạp chiến lược diễn biến nhanh chóng ở khu vực và trên thế giới cùng với nhu cầu phát triển của các nước thành viên đặt ra những cơ hội và thách thức mới cho ASEAN.

Liệu tương lai của ASEAN có diễn ra giống như quá khứ? ASEAN sẽ phát triển như thế nào để thích ứng với môi trường khu vực và toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng cũng như đáp ứng được nhu cầu của các quốc gia thành viên? ASEAN nên duy trì những giá trị cốt lõi nào và cần có những chuyển đổi nào? Các bước tiếp theo trong quá trình tích hợp của nó là gì? Trên hết, mô hình tăng trưởng tốt nhất cho các nước thành viên ASEAN là gì?

Đây là một số câu hỏi cần có câu trả lời khi những người trong nội bộ ASEAN, các đối tác và bạn bè quan tâm của ASEAN suy ngẫm về tương lai của ASEAN.

Tổng thư ký ASEAN và các Bộ trưởng chụp ảnh chung tại Hội nghị hẹp Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN. (Ảnh: Quang Hoà)

Khi ASEAN nỗ lực xây dựng tầm nhìn sau năm 2025, các cuộc thảo luận về tương lai của ASEAN cả về mặt thực tiễn và tầm nhìn đang trở nên thích hợp hơn. Một nền tảng nhiều bên liên quan, nhiều lớp và đa chiều sẽ có lợi cho những cuộc đối thoại như vậy. Nền tảng này có thể bổ sung cho các Diễn đàn ASEAN hiện có và giúp các nhà hoạch định chính sách vạch ra lộ trình dài hạn khả thi và hiệu quả cho cộng đồng. Nó cũng đại diện cho tiếng nói và đóng góp của khu vực chúng ta cho Hội nghị thượng đỉnh Tương lai của Liên hợp quốc.

Diễn đàn Tương lai ASEAN, một sáng kiến do Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính thúc đẩy, Bộ Ngoại giao triển khai, dự kiến tổ chức tại Hà Nội là một nền tảng như vậy.

Diễn đàn hướng tới các mục tiêu sau:

Thứ nhất, thúc đẩy các cuộc thảo luận sâu sắc và toàn diện theo cả cách thực tế và tầm nhìn xa giữa các bên liên quan khác nhau, trong và ngoài khu vực, có sự tham gia của các nhà lãnh đạo chính phủ, các nhà hoạch định chính sách, chuyên gia và những người thực hành (cộng đồng doanh nghiệp, thanh niên và các bên liên quan khác) về các vấn đề quan trọng đối với tương lai và sự tiến bộ của ASEAN;

Thứ hai, đưa ra các khuyến nghị và sáng kiến chính sách khả thi để các nhà lãnh đạo và hoạch định chính sách ASEAN xem xét, từ đó đóng góp trực tiếp vào quá trình ra quyết định ở cấp cao nhất;

Thứ ba, hỗ trợ phát triển Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045, hiện thực hóa Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, cùng với các vấn đề khác, duy trì các giá trị và nguyên tắc quan trọng của ASEAN đồng thời vạch ra lộ trình phát triển bền vững cho tổ chức trong dài hạn;

Thứ tư, làm sâu sắc thêm sự tin cậy, hiểu biết và thúc đẩy hợp tác cùng có lợi giữa các quốc gia thành viên ASEAN và các đối tác bên ngoài, cũng như tất cả các bên liên quan quan tâm đến việc thúc đẩy một tương lai tiến bộ cho ASEAN;

Thứ năm, tăng cường năng lực thể chế của ASEAN để có thể điều hướng tốt hơn sự phức tạp của bối cảnh khu vực và toàn cầu hiện nay.

Thứ trưởng Ngoại giao Đỗ Hùng Việt tham quan Triển lãm Du lịch ASEAN-Hàn Quốc tại Hà Nội, tháng 11/2023. (Ảnh: Tuấn Anh)

Nỗ lực đưa sáng kiến vào thực tế

Trước cục diện cạnh tranh phức tạp trên thế giới hiện nay, Chính phủ Việt Nam đã xác định tầm quan trọng của việc phải tăng cường thúc đẩy hợp tác trên các trụ cột quan trọng của ASEAN và quan hệ Việt Nam với các nước, nhất là về chính trị - đối ngoại, kinh tế - thương mại - đầu tư, an ninh - quốc phòng, giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ… Theo đó, cần tiếp tục hợp tác chặt chẽ để xây dựng một ASEAN đoàn kết, thống nhất, tăng cường hợp tác nội khối, phát huy vai trò trung tâm trong xử lý các vấn đề an ninh, chiến lược ở khu vực.

Kể từ khi manh nha thấy sự cấp thiết của vấn đề, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã thúc đẩy mạnh mẽ sáng kiến về Diễn đàn Tương lai ASEAN với chủ đề về phát triển nhanh và bền vững, lấy người dân làm trung tâm, sẽ được tổ chức tại Hà Nội. Trong mọi cuộc gặp, các lịch hoạt động liên quan đến ASEAN, với các nhà lãnh đạo quốc tế cũng như đại diện các nước, các tổ chức quốc tế, người đứng đầu Chính phủ luôn dành thời gian để gặp gỡ và bày tỏ mong muốn có sự tham dự của các khách mời tại sự kiện. Đồng thời, dưới sự chỉ đạo của Thủ tướng, Bộ Ngoại giao gấp rút thực hiện công tác chuẩn bị toàn diện nhằm đưa sáng kiến này triển khai thực tế.

Tiếp nối công tác triển khai sáng kiến, tại cuộc họp quan trọng gần nhất của các Bộ trưởng Ngoại giao các nước ASEAN - AMM Retreat tại Luang Prabang, Lào vào ngày 28/1, bên cạnh lời mời các nước tham gia Diễn đàn, Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn nhấn mạnh về tính chất quan trọng của diễn đàn. Đó sẽ là nơi trao đổi sâu rộng, đa chiều giữa các quan chức, chuyên gia, học giả, và các nhóm, giới khác về các ý tưởng và khuyến nghị chính sách mang tính đột phá, sáng tạo cho sự phát triển, liên kết và hợp tác của ASEAN.

Bộ trưởng nhấn mạnh ASEAN cần giữ vững đoàn kết, đồng thuận, phát huy độc lập, tự chủ chiến lược. ASEAN cần duy trì cách tiếp cận cân bằng, khách quan, nâng cao vai trò và tiếng nói trong các vấn đề liên quan tới hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển bền vững ở khu vực và trên thế giới. Trong đó, với khung thời gian 20 năm, các Chiến lược 2045 cần có cách tiếp cận bao trùm, toàn diện và sáng tạo, với các cơ chế theo dõi, đánh giá, cập nhật định kỳ để bảo đảm đáp ứng các ưu tiên, nhu cầu của ASEAN trong mọi hoàn cảnh.

Lễ Thượng cờ ASEAN 2023 tại trụ sở Bộ Ngoại giao nhân kỷ niệm ngày thành lập ASEAN. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

Có thể thấy, với “vai trò trung tâm” trong ngoại giao và hợp tác ở khu vực châu Á - Thái Bình Dương đang trở thành yếu tố then chốt định hình tương lai phát triển của ASEAN, việc Việt Nam cũng như các quốc gia thành viên ASEAN tích cực và chủ động thúc đẩy vai trò này chính là góp phần gia tăng “sức đề kháng” cho ASEAN và cho chính mình trong một môi trường quốc tế nhiều bất ổn hiện nay.