Thời gian qua, cơ quan chức năng đã phát hiện các dấu hiệu sai phạm, tiêu cực tại một số Trung tâm đăng kiểm; xác lập chuyên án điều tra sai phạm tại 9 Trung tâm ở TPHCM và một số tỉnh phía Nam. Trong diễn biến mới nhất, 14 lãnh đạo, nhân viên một trung tâm ở tỉnh Bắc Ninh đã bị khởi tố.
Từ góc độ người dân và cũng là chủ phương tiện, chúng tôi hoan nghênh việc cơ quan chức năng xử lý các sai phạm theo đúng quy định pháp luật, đặc biệt đây là những sai phạm có thể gây nguy cơ gây mất an toàn cho người điều khiển phương tiện và người tham gia giao thông trên cả nước.
Sự vào cuộc của nhà chức trách đã khiến nhiều bê bối ở các trung tâm đăng kiểm phát lộ. Gần hai tuần qua, các trung tâm đăng kiểm siết chặt hoạt động, dẫn đến hiện tượng dòng ô tô xếp hàng dài chờ đăng kiểm và phát sinh nhiều tình huống oái ăm, thậm chí cười ra nước mắt.
"Hôm nay tôi đi đăng kiểm xe Everest 2012 nhưng không được vì lý do xe đã thay sang đèn Bi Led. Rất mong anh chị em trên nhóm có xe cùng đời hỗ trợ cho thuê hoặc mượn đồ zin để hoàn thành thủ tục đăng kiểm". Đây là một status (dòng trạng thái) được đăng trong group cộng đồng Otofun ngày 25/12, mà tôi là admin (quản trị), cũng là câu hỏi đã quá quen với các thành viên diễn đàn những ngày gần đây.
Nâng cấp đèn một trong những thay thế rất phổ biến với các xe đời cũ. Các xe Ford Everest 2012 có đèn pha được trang bị nguyên bản là đèn halogen. Chủ nhân của status nói trên đã thay bằng Bi Led (đèn Led có sử dụng gương cầu) nhằm mục đích tăng cường khả năng chiếu sáng.
Theo quy định, trường hợp đèn chiếu sáng phía trước bị thay đổi kiểu loại được xếp vào mục hư hỏng quan trọng và không được cấp Giấy chứng nhận kiểm định. Nhưng xét về mặt đảm bảo chiếu sáng, sự thay thế này giúp cho đèn xe chiếu sáng tốt hơn. Bằng chứng là chiếc xe đã vượt qua lần kiểm tra trước đó. Nhưng sau khi loạt bê bối ở các trung tâm đăng kiểm bị điều tra, chiếc xe này đã bị các trung tâm đăng kiểm từ chối cấp giấy kiểm định mới.
Sáng 22/12, tại Trung tâm đăng kiểm xe cơ giới 50.03S (phường Hiệp Bình Chánh, TP Thủ Đức), hàng trăm xe ôtô đủ các loại xếp hàng dài, chen chúc nhau từng lớp để chờ được vào làm thủ tục đăng kiểm những ngày cuối năm (Ảnh: Hải Long).
Một thành viên khác của Otofun kể chuyện đi đăng kiểm chiếc Honda CR-V đời 2009. Xe này anh mua lại năm 2015, chủ cũ đã thay lưới tản nhiệt. Một trung tâm đăng kiểm ở Bắc Giang đã từ chối đăng kiểm, với lý do lưới tản nhiệt này không đúng nguyên bản từ nhà sản xuất. Nhân viên tại trung tâm này cũng khuyên chủ xe hãy mang về trung tâm đăng kiểm lần gần nhất, nơi vẫn còn lưu ảnh chiếc xe.
Như đã nói ở trên, việc các trung tâm đăng kiểm siết chặt hoạt động diễn ra sau khi cơ quan chức năng khởi tố vụ án xảy ra tại 9 trung tâm đăng kiểm trên địa bàn TPHCM và các tỉnh. Trong đó, các sai phạm tập trung ở 5 trung tâm đăng kiểm do Trần Lập Nghĩa đứng đầu. Theo thông tin đến nay của nhà chức trách, các trung tâm đã cố ý bỏ qua lỗi vi phạm của hơn 70.000 phương tiện, thu lợi bất chính với số tiền ước tính gần 10 tỷ đồng.
Quá trình điều tra đang tiếp tục. Dễ dàng nhận thấy là hiện các trung tâm đăng kiểm đã làm việc cẩn thận hơn, kéo dài thời gian đánh giá. Nhiều trung tâm chỉ nhận một lượng hồ sơ nhất định để làm trong ngày. Những trường hợp có thay đổi hay hư hỏng không quan trọng cũng bị trả về, cho dù lần trước đã được cấp giấy chứng nhận. Vì vậy, nhiều tài xế phải đi xếp hàng từ nửa đêm hôm trước để tránh bị quá hạn đăng kiểm và có thể bị phạt khi lưu thông.
Trong bối cảnh một số Trung tâm đăng kiểm bị tạm dừng hoạt động, Cục Đăng kiểm Việt Nam đã có văn bản chỉ đạo các Trung tâm khác nâng cao vai trò trách nhiệm, đảm bảo phục vụ tốt nhu cầu kiểm định phương tiện của nhân dân, doanh nghiệp. Đối với phương tiện có các hạng mục kiểm tra được đánh giá thuộc khiếm khuyết, hư hỏng không quan trọng, không ảnh hưởng tới an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường, các đơn vị đăng kiểm được yêu cầu vẫn cấp Giấy chứng nhận theo đúng quy định hiện hành. Cục cũng đã nêu rõ các hạng mục "độ, chế" vẫn được đăng kiểm.
Qua các thông tin đã được công bố, chúng ta có thể thấy nổi lên một số vấn đề đối với đăng kiểm xe cơ giới hiện nay.
Đầu tiên là vụ việc đã làm lộ ra lỗ hổng rất lớn trong quy trình giám sát, kiểm tra hoạt động của các trung tâm đăng kiểm. Một số lượng rất lớn phương tiện đã bị bỏ qua lỗi vi phạm trong một thời gian dài mà không bị phát hiện.
Vấn đề thứ hai là câu hỏi về công đoạn lưu trữ hồ sơ và kết nối hệ thống từ các trung tâm đăng kiểm về Cục Đăng kiểm. Việc này nếu ứng dụng tốt công nghệ nhằm lưu trữ trực tuyến, kết nối về một cơ sở dữ liệu chung sẽ giúp cơ quan chức năng thuận tiện trong theo dõi, quản lý hồ sơ phương tiện; đồng thời lái xe, chủ xe cũng tránh được phiền phức khi muốn đăng kiểm ở nơi thuận tiện nhất. Áp dụng công nghệ giám sát cũng chống được tình trạng xe không được cấp giấy chứng nhận ở trung tâm này nhưng lại tìm ra cách lách luật tại một trung tâm khác.
Việc nhân viên các trung tâm đăng kiểm áp quy định một cách máy móc chính là thứ gây bức xúc nhất trong những ngày qua do tạo nên tình trạng ùn ứ xe cộ. Điều đó đặt ra vấn đề thứ ba về vai trò của các trung tâm đăng kiểm xe cơ giới. Đó là đăng kiểm có nhiệm vụ xác nhận tính an toàn của các phương tiện khi tham gia giao thông hay có nhiệm vụ kiểm soát xe còn "zin - nguyên bản" hay không? Theo danh mục các nội dung cần kiểm định đối với một phương tiện, ưu tiên hàng đầu là giữ xe nguyên bản, không thay đổi về phụ tùng, phụ kiện. Nghị định 139 nêu rõ kiểm định xe cơ giới là việc kiểm tra định kỳ về chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường. Nhưng giờ đây, ở nhiều trung tâm đăng kiểm, nếu xe không còn "zin" thì dù có an toàn đến mấy cũng bị từ chối cấp chứng nhận.
Nhiều ý kiến cho rằng việc xã hội hóa đăng kiểm dẫn đến các mặt trái nêu trên. Trước năm 2019, toàn quốc có gần 200 trung tâm đăng kiểm, sau gần 4 năm sau kể từ khi Nghị định 139 có hiệu lực, hiện có tổng cộng 280 đơn vị đăng kiểm xe cơ giới, trong đó có 196 đơn vị trực thuộc các doanh nghiệp; 64 đơn vị thuộc các Sở Giao thông Vận tải và 20 đơn vị thuộc Cục Đăng kiểm Việt Nam.
Cục Đăng kiểm, trong một văn bản mới ra cũng nhìn nhận rằng bỏ quy hoạch mạng lưới đăng kiểm khiến các đơn vị kiểm định gia tăng nhanh và cạnh tranh không lành mạnh. Nhưng bên cạnh việc cạnh tranh không lành mạnh, sự cạnh tranh cũng mang đến dịch vụ tốt hơn. Thủ tục được cải tiến nhanh gọn hơn, khách hàng được chăm sóc tốt hơn. Nhiều trung tâm đăng kiểm đang hoạt động đúng vai trò của một đơn vị cung cấp dịch vụ, chủ động gọi điện báo cho khách hàng sắp đến hạn đăng kiểm.
Số lượng đơn vị cung cấp dịch vụ tăng lên tạo thuận lợi và giảm thời gian cho các chủ xe khi đi làm thủ tục. Xã hội hóa các trung tâm đăng kiểm là xu hướng đương nhiên, theo nguyên tắc Nhà nước không cạnh tranh trong những lĩnh vực người dân có thể làm và mong muốn làm. Xã hội hóa đăng kiểm lại càng cần thiết, với sự tăng trưởng trung bình 400.000 ô tô mỗi năm trong khoảng 5 năm qua.
Nhìn rộng ra khu vực, các nước xung quanh cũng không có nơi nào mà nhà nước nắm giữ dịch vụ kiểm định xe hơi. Tại Trung Quốc, Thái Lan hay Philippines đều có các trung tâm kiểm định của cả nhà nước của tư nhân song song hoạt động. Tại Hàn Quốc và Malaysia, việc kiểm định xe hơi được giao hoàn toàn cho các đơn vị tư nhân. Đặc biệt, ở Malaysia, việc kiểm định xe hơi được giao hẳn cho một công ty thực hiện trên phạm vi cả nước. Nếu như lỗi lầm không phải là xã hội hóa đăng kiểm, thì lời giải chính là cần tăng cường cơ chế giám sát khoa học hơn, chứ không phải là ngăn cản xã hội hóa.
Sau hàng loạt bê bối vừa qua, Cục Đăng kiểm Việt Nam cho biết là sẽ tổ chức rà soát, đánh giá công tác xã hội hóa các đơn vị đăng kiểm xe cơ giới; nghiên cứu xây dựng đề án tách bạch giữa chức năng quản lý nhà nước và tổ chức thực hiện hoạt động đăng kiểm, theo hướng cơ quan Cục Đăng kiểm Việt Nam chỉ thực hiện công tác quản lý nhà nước về đăng kiểm. Đồng thời, trong văn bản gửi Bộ Giao thông Vận tải ngày 28/12, Cục Đăng kiểm Việt Nam cũng vừa mạnh dạn đề xuất bỏ đăng kiểm lần đầu với ô tô mới.
Tôi tin, việc tăng cường giám sát các tiêu cực xảy ra tại các trung tâm đăng kiểm như cách các cơ quan hữu trách đang làm thời gian qua sẽ giúp việc đăng kiểm xe cơ giới sẽ ngày càng hoàn thiện, đúng nghĩa một chốt chặn tin cậy các xe ô tô phải vượt qua trước khi đủ năng lực tham gia giao thông an toàn.
Tác giả: Ông Phạm Thanh Lê là Admin Cộng đồng Otofun, Phó TGĐ OTV Media, công ty quản trị cộng đồng otofun.
