Nhật Bản sẽ sớm xả nước phóng xạ đã qua xử lý ra đại dương, sau khi được Cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc phê duyệt.
Tokyo đã lên kế hoạch xả thải trong nhiều năm. Năm 2019, bộ trưởng Môi trường nước này tuyên bố “không có lựa chọn nào khác” khi không còn chỗ để chứa vật liệu ô nhiễm.
Ông Rafael Grossi, giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), đã đến Nhật Bản vào ngày 4/7 để thăm tỉnh Fukushima và trình bày đánh giá an toàn của Liên Hợp Quốc với Thủ tướng Fumio Kishida.
Nhưng sự chấp thuận của Liên Hợp Quốc không thể trấn an được nỗi lo lắng của cư dân địa phương và các nước láng giềng, theo CNN.
Tại sao phải xả nước thải phóng xạ?
Thảm họa động đất và sóng thần tàn khốc năm 2011 đã làm hỏng hệ thống cung cấp điện và làm mát của nhà máy điện hạt nhân Fukushima. Sự cố khiến lõi lò phản ứng quá nóng và làm nước trong nhà máy bị ô nhiễm với chất phóng xạ cao.
Kể từ đó, nước bên ngoài được bơm vào để làm mát các mảnh vụn nhiên liệu trong các lò phản ứng. Đồng thời, nước ngầm và nước mưa cũng rò rỉ vào trong nhà máy, tạo ra lượng nước thải phóng xạ lớn cần được lưu trữ và xử lý.
Công ty Điện lực Tokyo (TEPCO) đã xây dựng hơn 1.000 bể chứa khổng lồ để chứa 1,32 triệu tấn nước thải hiện nay - đủ để lấp đầy hơn 500 bể bơi Olympic.
Nhưng công ty cho biết việc xây dựng thêm bể chứa không phải là một lựa chọn. Họ cần giải phóng không gian để ngừng hoạt động nhà máy một cách an toàn.
Có những rủi ro nào?
TEPCO cho biết nước thải phóng xạ có chứa một số thành phần nguy hiểm, nhưng phần lớn trong số này có thể được trừ khử.
Tuy nhiên, vấn đề quan trọng nhất là chất phóng xạ tritium không thể bị loại bỏ. Hiện tại chưa có công nghệ để làm điều này.
Chính phủ Nhật Bản và IAEA trấn an rằng nước ô nhiễm sẽ bị pha loãng rất nhiều và thải ra từ từ trong nhiều thập kỷ.
Điều đó có nghĩa là nồng độ tritium được giải phóng sẽ bằng hoặc thấp hơn lượng mà các quốc gia khác cho phép và đáp ứng các quy định về an toàn và môi trường quốc tế.
TEPCO, chính phủ Nhật Bản và IAEA cũng lập luận rằng tritium vốn xuất hiện tự nhiên trong môi trường, từ nước mưa, nước biển đến nước máy và thậm chí cả trong cơ thể con người – vì vậy việc thải một lượng nhỏ ra biển sẽ là an toàn.
Trong báo cáo của IAEA, ông Grossi cho biết việc xả nước đã qua xử lý ra biển sẽ có “tác động phóng xạ không đáng kể đối với con người và môi trường”.
Tuy nhiên, các chuyên gia không thống nhất về mức độ rủi ro của việc làm này.
Ủy ban An toàn hạt nhân Canada cho biết bản thân tritium quá yếu để xâm nhập vào da - nhưng có thể làm tăng nguy cơ ung thư nếu tiêu thụ với “số lượng cực lớn”. Trong khi đó, Ủy ban Điều tiết hạt nhân Mỹ cho biết “bất kỳ tiếp xúc nào với bức xạ đều có thể gây ra một số rủi ro về sức khỏe”, nhưng cũng nói thêm rằng “mọi người đều tiếp xúc với một lượng nhỏ tritium mỗi ngày”.
Ông Robert H. Richmond, giám đốc Phòng thí nghiệm biển Kewalo tại Đại học Hawaii thì cho rằng tritium có thể đi qua nhiều cấp độ khác nhau của chuỗi thức ăn - bao gồm thực vật, động vật và vi khuẩn, và sẽ dần tích tụ trong hệ sinh thái biển.
Và những rủi ro tiềm ẩn sẽ không chỉ ảnh hưởng đến khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Một nghiên cứu năm 2012 đã tìm thấy bằng chứng cho thấy cá ngừ vây xanh đã vận chuyển hạt nhân phóng xạ từ tỉnh Fukushima qua Thái Bình Dương đến California.
Nước phóng xạ được xả thải thế nào?
Đầu tiên, nước thải sẽ được xử lý để lọc bỏ nhiều thành phần độc hại nhất có thể. Sau đó, nước thải được chứa trong các bể chứa và phân tích để đo mức độ phóng xạ.
Nước thải sau đó sẽ được pha loãng, rồi được giải phóng qua một đường hầm ngoài khơi bờ biển vào Thái Bình Dương. Các bên thứ 3, bao gồm IAEA sẽ giám sát quá trình trong và sau khi xả thải.
Phản ứng của các nước
Kế hoạch xả thải của Nhật Bản nhận được cả sự ủng hộ lẫn phản ứng trái chiều từ các nước.
Mỹ đã lên tiếng ủng hộ Nhật Bản. Năm 2021, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết Nhật Bản đã “minh bạch về quyết định của mình” và dường như đang tuân theo “các tiêu chuẩn an toàn hạt nhân được chấp nhận trên toàn cầu”.
Hồi tháng 6, Thủ tướng Hàn Quốc Han Duck Soo nói rằng ông có thể uống nước thải sau khi nó được xử lý đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.
Tuy nhiên, có nhiều phản ứng trái chiều từ các nước láng giềng gần gũi hơn của Nhật Bản.
Hồi tháng 3, một quan chức nổi tiếng của Trung Quốc đã cảnh báo nước thải có thể gây ra “tác hại khó lường đối với môi trường biển và sức khỏe con người”, đồng thời nói thêm: “Thái Bình Dương không phải là cống thải của Nhật Bản để xả nước bị nhiễm hạt nhân”.
Tổng thư ký của Diễn đàn Quần đảo Thái Bình Dương cũng đã xuất bản một bài bình luận vào tháng 1 bày tỏ “những lo ngại nghiêm trọng” về kế hoạch của Nhật Bản.
Phản ứng của người dân
Người dân trong khu vực cũng đang tỏ ra quan ngại.
Tại Hàn Quốc, nhiều người đã mua tích trữ hải sản và muối biển vì sợ những sản phẩm này có thể bị ảnh hưởng bởi việc xả thải. Giá muối biển tăng vọt khi các chủ cửa hàng cho biết doanh số bán hàng của họ đã tăng gấp đôi trong thời gian gần đây.
Cơ quan thủy sản Hàn Quốc cũng cho biết họ sẽ tăng cường nỗ lực giám sát các trang trại muối để phát hiện phóng xạ và duy trì lệnh cấm hải sản từ các vùng biển gần Fukushima, Reuters đưa tin.
Công chúng Hàn Quốc cũng đã tổ chức các cuộc biểu tình phản đối kế hoạch xả thải, trong đó nhiều người đeo mặt nạ phòng độc biểu tình bên ngoài đại sứ quán Nhật Bản ở Seoul.
Tại Nhật Bản, dư luận chia làm 2 nửa. Một cuộc khảo sát hồi tháng 3 cho thấy 51% trong số 1.304 người được hỏi ủng hộ việc xả nước thải, trong khi 41% phản đối. Đầu năm nay, người dân ở thủ đô Tokyo đã xuống đường phản đối kế hoạch này.
Tại Fukushima, tỉnh nơi xảy ra thảm họa hạt nhân năm 2011, ngư dân địa phương đã lên tiếng phản đối kế hoạch này ngay từ ngày đầu tiên. Trong nhiều năm sau cuộc khủng hoảng, chính phủ đã đình chỉ hoạt động đánh bắt cá của họ và các quốc gia khác đã đưa ra các hạn chế nhập khẩu.
Ngay cả sau khi nước và cá trong khu vực trở lại mức an toàn, niềm tin của người tiêu dùng chưa bao giờ được khôi phục hoàn toàn. Ngành đánh bắt cá của Fukushima giờ chỉ còn giá trị bằng một phần nhỏ so với trước đây.
Nhiều người lập luận rằng việc xả nước thải có thể làm tổn hại thêm danh tiếng toàn cầu và khu vực của Fukushima, và một lần nữa làm tổn hại đến sinh kế của ngư dân.
