"Tháng Tám giỗ cha, tháng Ba giỗ mẹ" ý nghĩa tính theo lịch âm, tháng 8 có lễ hội Đền Trần, tháng 3 có lễ hội Phủ Dầy. Bởi vậy, cứ đầu tháng 3 âm lịch, du khách khắp nơi lại tấp nập trẩy hội Phủ Dầy, thành kính tri ân công đức Thánh Mẫu Liễu Hạnh, người được dân gian suy tôn là Mẫu nghi thiên hạ.
Sau khi làm lễ bái lạy, dưới sự chỉ huy của tổng cờ, các hàng phu cờ nhịp nhàng di chuyển vào các vị trí đã định.
Lễ hội Phủ Dầy, xã Kim Thái, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định được tổ chức từ ngày mùng 3 đến ngày mùng 8 tháng 3 âm lịch hằng năm. Bên cạnh các lễ nghi theo tín ngưỡng thờ Mẫu, điểm đặc trưng của lễ hội là những hình thức sinh hoạt văn hóa, tâm linh phong phú như hội hoa trượng, lễ rước thỉnh kinh, rước đuốc, đấu vật, đấu lân sư…
Trong lễ hội Phủ Dầy, hội hoa trượng, là một trong những nét đẹp văn hóa lâu đời, nhắc nhở con người về truyền thống uống nước nhớ nguồn. Hội hoa trượng nghĩa là trò kéo chữ, được người dân đưa vào, trở thành một phần mở rộng của lễ hội Phủ Dày gắn liền với công lao của Vương phi Trần Thị Ngọc Đài (1577-1669), người thôn Thông Khê, tổng Đồng Đội, huyện Thiên Bản, phủ Nghĩa Hưng nay là thôn Thông Khê, xã Cộng Hòa, huyện Vụ Bản.
Sau khi vào vị trí, các phu cờ sẽ hạ gậy để tạo thành các nét chữ cần xếp.
Tương truyền, trong một lần chúa Trịnh huy động người dân về kinh thành đắp đê ngăn lũ, khi cùng Chúa đi giám sát việc đắp đê, Vương phi Trần Thị Ngọc Đài thấy những người dân nghèo khổ, bà đã xin chúa Trịnh miễn cho dân Thiên Bản không phải đi lao dịch đắp đê ở kinh thành.
Nhớ lời bà dặn khi về qua Phủ Dầy làm lễ tạ Thánh Mẫu Liễu Hạnh, người dân xếp cuốc xẻng thành chữ "Cung tạ" tạ ơn Mẫu đã che chở cho dân. Từ đó, "Hoa trượng hội" đã trở thành một hoạt động tiêu biểu trong lễ hội Phủ Dầy, được cộng đồng địa phương duy trì và phát triển đến ngày nay.
Tham dự hội hoa trượng là các trai tráng có sức khỏe; tổng cờ (người chỉ huy xếp chữ) và lão trượng (người kiểm duyệt chữ) là những người được cộng đồng tín nhiệm, thường phải là người cao tuổi, thành tâm, am hiểu hoa trượng hội, có sức khỏe, gia đình nề nếp.
Để thực hiện hoa trượng hội cần có hàng trăm người tham gia. Thông lệ xưa kia, mỗi làng sẽ chọn ra những thanh niên khỏe mạnh tham gia kéo chữ gọi là phu cờ. Vào buổi sáng ngày kéo chữ, các phu cờ mặc áo cánh vàng, quần trắng, thắt lưng vải đỏ thắt múi đầu rìu, đầu buộc khăn lụa, thả trễ một bên tai, xếp hàng đôi tiến vào sân rộng các phủ Vân Cát và Tiên Hương.
Theo nhịp trống, các tổng cờ điều khiển các phu cờ xếp các chữ tiếp theo.
Các hàng, còn gọi là dây, mỗi hàng khoảng từ 40 - 50 quân, do các Tổng cờ chỉ huy. Khi xếp, trên tay phu cờ cầm một hoa trượng. Hoa trượng là gậy tre dài chừng 4m, một đầu có trang trí lông gà, thân gậy được trang trí nhiều khoang xanh, đỏ, vàng.
Sau khi làm lễ bái lạy, dưới sự chỉ huy của tổng cờ, các hàng phu cờ nhịp nhàng di chuyển vào các vị trí đã định, ngồi xuống, hạ gậy để tạo thành các nét chữ cần xếp. Tổng cờ trình với lão trượng đi xem và duyệt chữ.
Lão trượng, mặc trang phục võ quan màu đỏ, tay cầm cờ, có lọng che, đi từ trên xuống dưới kiểm tra, duyệt các nét chữ. Khi đã duyệt các nét chữ xong, tổng cờ dẫn phu cờ đi theo chỉ dẫn, vòng qua giếng phủ rồi tụ hợp về sân diễn như lúc ban đầu. Cứ như thế, theo nhịp trống, các tổng cờ điều khiển các phu cờ xếp các chữ tiếp theo.
Các chữ Hán thường xếp là "Mẫu nghi thiên hạ, Quốc thái dân an, Thiên hạ thái bình". Khi đã xếp xong các chữ, phu hội chạy một vòng hồ rồi vào sân phủ lễ tạ.
Ngày nay, nghi lễ xin chữ tổ chức hội hoa trượng được tổ chức đơn giản, không tiến hành tại Chùa - phủ Thông do di tích không còn. Các chữ được xếp hàng năm do Ban Tổ chức và thủ nhang cùng đại diện dân làng thống nhất, sau đó tổ chức làm lễ tại hai phủ Tiên Hương và Vân Cát. Người tham gia xếp chữ do các bản hội, đệ tử mong muốn được tham gia, phục vụ tiệc Mẫu đến thực hiện.
Tại lễ hội Phủ Dầy năm 2023, bộ chữ được kéo ở phủ Tiên Hương là bộ chữ "Mẫu Nghi Thiên Hạ". Bộ chữ được kéo ở phủ Vân Cát là "Thiên Hạ Thái Bình".
Hội hoa trượng ở Phủ Dầy vừa là một hoạt động tín ngưỡng thể hiện lòng biết ơn cũng như mong ước của người dân đối với Thánh mẫu Liễu Hạnh, đồng thời đã góp phần làm cho lễ hội Phủ Dầy thêm độc đáo và đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.
