Tổng thống Nga Vladimir Putin (Ảnh: Sputnik).
Tổng thống Vladimir Putin ngày càng khẳng định di sản của mình trong việc đảo ngược xu thế thân phương Tây của Ukraine. Ngay cả khi không phát lệnh động binh với nước láng giềng vào mùa đông này, nhà lãnh đạo Nga vẫn thể hiện rõ rằng ông sẽ sử dụng mối đe dọa vũ lực để duy trì sức ép với Ukraine cho tới khi đạt được mục tiêu của mình.
Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo Ukraine cho đến nay vẫn từ chối thỏa hiệp với các điều kiện do ông Putin đặt ra, trong khi phương Tây cũng không chấp nhận yêu cầu của Điện Kremlin về một khu vực ảnh hưởng của Nga ở Đông Âu.
Do vậy, kịch bản dễ xảy ra nhất là một cuộc đấu ngoại giao nguy hiểm và dai dẳng nhằm hướng tới một thỏa thuận khó khăn. Quá trình này có thể tiêu tốn tài nguyên và tâm trí của phương Tây trong nhiều tháng.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã nỗ lực "ngoại giao con thoi" đến Moscow, Kiev và Berlin trong tuần này, mô tả những ngày sắp tới là khoảng thời gian rất quan trọng của phương Tây trong nỗ lực ngăn chặn chiến tranh. Thủ tướng Đức Olaf Scholz cảnh báo Nga sẽ phải gánh chịu "hậu quả sâu rộng" nếu nước này tấn công Ukraine.
Tổng thống Putin đã đáp lại bằng cam kết tiếp tục "đối thoại". Thông điệp này ngụ ý rằng, ông sẽ tiếp tục sử dụng đòn bẩy, bao gồm tầm ảnh hưởng và sự cứng rắn của mình, để giải quyết những lo ngại lâu dài của Nga.
Các nhà phân tích nhận định, Nga đang tập trung lực lượng quân sự xung quanh Ukraine với quy mô lớn đến mức ông Putin sẽ phải quyết định trong những tuần tới về việc liệu có nên phát lệnh tấn công hay rút quân một phần. Nhưng ngay cả khi quyết định rút quân, ông Putin vẫn sẽ có những cách khác để "nắn gân" đối thủ của mình, như các cuộc tập trận của lực lượng hạt nhân, các cuộc tấn công mạng hoặc các đợt tập hợp lực lượng quân sự trong tương lai.
"Tôi cho rằng chúng ta sẽ đối mặt với cuộc khủng hoảng này, dưới nhiều hình thức khác nhau, ít nhất trong suốt năm 2022", Andrei Sushentsov, lãnh đạo trường quan hệ quốc tế thuộc MGIMO, đại học hàng đầu thuộc Bộ Ngoại giao Nga, cho biết.
Vấn đề "sống còn" đối với Nga
Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron gặp nhau tại Moscow hôm 7/2 (Ảnh: Reuters).
Ông Sushentsov cho rằng cuộc đối đầu hiện tại chỉ là bước đầu tiên trong nỗ lực của Nga nhằm buộc phương Tây phải đồng ý với một kiến trúc an ninh mới cho Đông Âu. Đó cũng là sự khởi đầu của một giai đoạn quan trọng hơn trong cuộc xung đột kéo dài nhiều năm của Nga với phương Tây.
Theo ông Sushentsov, mục tiêu của Nga là giữ cho nguy cơ xung đột luôn hiện hữu, từ đó buộc giới chức phương Tây phải bước vào bàn đàm phán dù họ luôn né tránh cho đến tận bây giờ. Ông cho biết người dân Tây Âu lâu nay vẫn nghĩ rằng một cuộc chiến tranh mới trên lục địa này là không thể xảy ra. Nhưng đối với ông Putin, quan điểm này cần phải thay đổi để buộc phương Tây phải chấp nhận các yêu cầu của Nga.
"Mọi người thường bị ru ngủ khi sống trong hòa bình quá lâu. Họ nghĩ rằng an ninh là điều đương nhiên, như một thứ gì đó đạt được miễn phí, chứ không phải là một thứ phải thương lượng. Đây là một sai lầm", ông Sushentsov nhận định.
Đối với phương Tây, cách tiếp cận đó có thể đồng nghĩa với việc họ bị lôi kéo vào một cuộc "chiến tranh vĩnh viễn" - một cuộc xung đột ngày càng tiêu tốn nhiều thời gian và nguồn lực hơn, cũng như không có chiến lược rút lui rõ ràng. Bài học từ cuộc rút quân hỗn loạn của Mỹ khỏi Afghanistan vào mùa hè năm ngoái, đối với ông Putin, có thể là do Mỹ không có tâm lý chuẩn bị cho một cuộc xung đột ở xa lãnh thổ. Ukraine có thể ở cách xa Mỹ nhưng với Nga thì không.
Nhà phân tích quân sự Nga Ruslan Pukhov cho rằng ngay cả khi phương Tây và Ukraine nhượng bộ trong những tuần tới để ngăn chặn một cuộc xung đột vũ trang, họ cũng khó có thể làm hài lòng Nga về lâu dài. Nguy cơ xung đột vẫn có thể trở lại vào năm sau.
"Phương Tây không hiểu đây là vấn đề sống còn đối với chúng tôi. Việc Ukraine gia nhập NATO, theo quan điểm của tôi hay của Nga, sẽ tương đương với một cuộc chiến tranh hạt nhân", Pukhov, người điều hành Trung tâm Phân tích Chiến lược và Công nghệ ở Moscow, cho biết.
Ảnh vệ tinh chụp hôm 10/2 cho thấy khí tài Nga tập kết gần Ukraine (Ảnh: Maxar).
Ông Putin gần đây đã đề cập đến nguy cơ chiến tranh hạt nhân vì vấn đề Ukraine trong các cuộc họp báo sau cuộc gặp với Thủ tướng Hungary và Tổng thống Pháp. Trong cả hai lần, ông Putin đều mô tả kịch bản Ukraine sẽ gia nhập NATO và sau đó, với sự hậu thuẫn của liên minh phương Tây, cố gắng tái chiếm Crimea, bán đảo được Nga sáp nhập từ năm 2014.
Giới chức phương Tây từng nói rằng khả năng Ukraine gia nhập NATO là kịch bản khó xảy ra trong tương lai gần, nhưng Điện Kremlin khẳng định dù mới chỉ là khả năng đi chăng nữa, đây cũng là một mối đe dọa hiện hữu đối với Nga. Các nhà phân tích cho rằng Nga đang chuẩn bị cho một giải pháp quân sự nhằm ngăn Ukraine không bao giờ có thể gia nhập NATO.
Sau khi dõi hình ảnh vệ tinh và video về các đợt chuyển quân được đăng tải trên mạng xã hội, các nhà nghiên cứu cho biết Nga đang triển khai binh sĩ và thiết bị tới khu vực chỉ cách biên giới Ukraine vài chục km. Lực lượng Nga đã dựng lều tại các điểm tập kết, làm dấy lên lo ngại rằng ông Putin có thể phát lệnh tấn công ngay trong tháng này.
Nhưng ngay cả khi nguy cơ tấn công xảy ra, các nỗ lực ngoại giao vẫn sẽ tiếp tục và Nga sẽ sử dụng thêm nhiều đòn bẩy hơn nữa.
"Ngoại giao vẫn tiếp tục trong suốt cuộc chiến. Cuối cùng, các bên vẫn cần phải đạt được thỏa thuận", Michael Kofman, giám đốc chương trình nghiên cứu Nga tại CNA - viện nghiên cứu tại Mỹ, nhận định.
Mặc dù Nga tập trung lực lượng gần biên giới Ukraine, nhưng nhiều nhà phân tích Nga vẫn nghi ngờ khả năng ông Putin sẽ phát lệnh tấn công toàn diện. Những rủi ro từ một cuộc chiến với Ukraine sẽ vượt xa bất kỳ động thái quân sự nào của ông Putin trước đó, như cuộc chiến kéo dài 5 ngày với Gruzia năm 2008 hay cuộc xung đột vẫn đang âm ỉ ở miền đông Ukraine từ năm 2014. Tên lửa của Nga có thể bắn trượt mục tiêu, gây thương vong cho dân thường, khi đó Ukraine có thể đáp trả bằng cách tấn công vào các mục tiêu của Nga qua biên giới.
Điện Kremlin ngày 8/2 cho biết Nga sẽ rút hàng nghìn binh sĩ mà nước này đã điều đến Belarus, nước láng giềng phía bắc của Ukraine, sau khi các cuộc tập trận chung quy mô lớn kết thúc vào ngày 20/2. Liệu quân đội Nga có thực sự rời đi hay không sẽ là một tín hiệu cho thấy ý đồ quân sự của ông Putin. Nhưng ngay cả khi Nga rút quân, nước này vẫn sẽ duy trì sức ép quân sự đối với Ukraine và phương Tây.
"Nga không còn theo đuổi chiến thuật đơn giản là yêu cầu đối phương lắng nghe mình. Các nhà lãnh đạo Nga đã nhận thấy rằng chiến thuật này không hiệu quả, thay vào đó cần phải (cho phương Tây) thấy rõ những rủi ro khi lập trường của Nga bị phớt lờ", chuyên gia Sushentsov cho biết.
