Tình hình Afghanistan: Khi khói súng phủ bóng tương lai

Lá cờ của Taliban được treo trên quảng trường ở trung tâm thành phố Kunduz, miền bắc Afghanistan. (Nguồn: AP)

Nóng lên từng ngày

Mới đây, sau khi đẩy mạnh các chiến dịch tấn công từ đầu tháng Năm, ngày 8/8, Taliban đã lần lượt chiếm được quyền kiểm soát ba thành phố cấp tỉnh, trong đó có Kunduz. Đây là chiến thắng quan trọng nhất của Taliban kể từ khi phát động tấn công hồi tháng Năm vì vài lý do sau.

Đầu tiên, Kunduz với 300.000 dân là cửa ngõ chiến lược quan trọng ở Bắc Afghanistan, nằm giữa Kabul và láng giềng Tajikistan. Do đó, Taliban nắm quyền kiểm soát thành phố sẽ gây áp lực lớn tới công tác vận chuyển, lưu thông hàng hóa của chính quyền Tổng thống Ashraf Ghani.

Chiến thắng này còn có ý nghĩa lịch sử, bởi Miền Bắc Afghanistan từng là thành trì chống Taliban những năm 1990. Lực lượng này từng chiếm Kunduz năm 2015 và 2016, song đều bị đánh bật.

Cuối cùng, giành quyền kiểm soát Kunduz là minh chứng về năng lực tác chiến của Taliban. Nó cho thấy lực lượng này đủ sức đánh bật Lực lượng Tự vệ Afghanistan (ANDSF) do Mỹ yểm trợ.

Như vậy tới nay, Taliban đã chiếm được 5/34 thủ phủ cấp tỉnh của Afghanistan chỉ vài tuần trước thời hạn chót rút quân của quân đội Mỹ.

Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Afghanistan ngày 8/8 cho biết ANDSF vẫn chiến đấu quyết liệt nhằm giành lại các mục tiêu chủ chốt. Theo giới phân tích, khả năng giành lại và kiểm soát miền Bắc sẽ đóng vai trò sống còn với sự tồn tại lâu dài của chính phủ Afghanistan.

Toan tính của các ông lớn

Trong bối cảnh tình hình tại Afghanistan tiếp tục diễn biến phức tạp, tam giác nước lớn Mỹ-Trung-Nga cũng có tính toán của riêng mình.

Về phía Mỹ, một mặt, nước này duy trì hỗ trợ quân sự với ANDSF. Ngày 7/8, Bộ Quốc phòng Afghanistan thông báo Lầu Năm góc đã triển khai máy bay B-52 ném bom thành phố Sheberghan, tỉnh Jawzjan khiến 200 thành viên Taliban thiệt mạng, một số lượng lớn vũ khí, đạn dược và hơn 100 phương tiện di chuyển đã bị phá hủy. Tuy nhiên, thông tin thực sự vẫn chưa được xác minh.

Mặt khác, Mỹ tìm kiếm sự ủng hộ của các quốc gia khác về Afghanistan. Ngày 5/8, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price khẳng định đây là vấn đề mà Mỹ và Trung Quốc có cùng lợi ích, bởi “không ai có lợi khi thấy một Afghanistan thiếu an ninh, ổn định, thiếu thịnh vượng và bị tàn phá bởi bạo lực”.

Đồng thời, cựu Đại sứ Mỹ tại Kabul Ryan Crocker nhận định Washington sẽ không can thiệp trở lại Afghanistan sau khi hoàn tất quá trình rút quân cuối tháng này.

Mỹ đã điều máy bay ném bom chiến lược B-52 tấn công pháo hạng nặng của Taliban nhằm hỗ trợ ANDSF. (Nguồn: AP)

Trong khi đó, trước tình hình an ninh tại Afghanistan, Nga đã tăng quân và gấp đôi khí tài trong cuộc tập trận từ ngày 5 – 10/8 tại khu vực biên giới Tajikistan-Afghanistan, nhằm chuẩn bị cho các trường hợp xấu nhất. Đặc phái viên của Tổng thống Nga về các vấn đề Afghanistan Zamir Kabulov cho biết nước này đã tính toán nhiều kịch bản khác nhau. Tình hình hiện tại là một trong số đó.

Song mặt khác, ưu thế trên chiến trường của Taliban không hẳn là điều tệ với Nga. Theo Financial Times, Moscow đã tiếp cận lực lượng này từ năm 2018, bởi Nga không muốn có một chế độ Mỹ bảo trợ ở “sân sau”. Đồng thời, Moscow mong khôi phục ảnh hưởng tại Trung Á, đóng vai trò đảm bảo an ninh cho phần lớn lục địa Á-Âu thông qua Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO).

Mặt khác, theo đặc phái viên của Tổng thống Nga và Afghanistan Zamir Kabulov, ưu thế của Taliban sẽ “củng cố an ninh của Nga”, bởi nó có thể đánh bật các nhóm Hồi giáo cực đoan hơn. Ông cho rằng về tổng thể, việc Washington rút quân có thể mang lại lợi ích cho Moscow.

Cuối cùng, Trung Quốc thận trọng trước tình hình an ninh phức tạp tại Afghanistan, song cho rằng hoàn toàn có thể hợp tác với Taliban, đảm bảo lợi ích và kinh tế chính trị tại Trung-Nam Á.

Vài tuần qua, Trung Quốc đã ủng hộ mạnh mẽ tái thiết hòa bình ở Afghanistan, chỉ trích hành động rút quân của Mỹ, viện trợ tài chính cho Kabul và đối thoại trực tiếp với phái đoàn của Taliban để thảo luận về “lằn ranh đỏ” và nêu rõ kỳ vọng của Bắc Kinh. Mục tiêu hàng đầu của Bắc Kinh trong hợp tác với tổ chức này là kiểm soát Phong trào Hồi giáo Đông Turkestan (ETIM), nhóm phiến quân tìm cách thiết lập nhà nước của người Duy Ngô Nhĩ ở khu tự trị Tân Cương.

Ngày 28/7, đối thoại với ông Mullah Abdul Ghani Baradar, trưởng phái đoàn Taliban, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị khẳng định rằng ETIM là “mối đe dọa trực tiếp tới an ninh quốc gia và toàn vẹn lãnh thổ của Trung Quốc.” Do đó, Trung Quốc sẵn sàng công nhận Taliban như một “lực lượng chính trị và quân sự nòng cốt”, miễn là có thể bảo lợi ích kinh tế và chính trị của mình tại Afghanistan, trong đó có việc bình định ETIM.

Tương lai mịt mờ

Trong bối cảnh chiến sự ngày một leo thang, kèm theo đó là toan tính chiến lược của các nước lớn, tình hình tại Afghanistan sẽ trở nên khó đoán định hơn bao giờ hết.

Một số người đã bắt đầu nói về viễn cảnh Taliban đánh bật chính quyền Tổng thống Ashraf Ghani và nắm quyền kiểm soát Kabul. Xét ở thời điểm hiện tại, lực lượng này đang có ưu thế trên chiến trường sau khi chiếm được ba thành phố cấp tỉnh ở miền Bắc Afghanistan, trong đó có Kunduz.

Song trên thực tế, ANDSF vẫn đang nhận hỗ trợ quân sự lớn từ Mỹ. Bên cạnh máy bay B-52, Lầu Năm góc đã triển khai máy bay không người lái Reaper tấn công các pháo hạng nặng của Taliban. Mỹ cũng duy trì không kích hay do thám trên cao với máy bay xuất phát từ căn cứ ở Qatar, các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) hay tàu sân bay ở trên biển Arab.

Trong bối cảnh đó, cựu Đại sứ Mỹ tại Afghanistan Ryan Crocker cho rằng nguy cơ xung đột tại Afghanistan sẽ trở thành cuộc nội chiến kéo dài đang hiện hữu hơn bao giờ hết.

Trong khi đó, Đặc phái viên của Nga về Afghanistan Zamir Kabulov cũng nhận định kịch bản Taliban nắm quyền kiểm soát toàn bộ Afghanistan là rất khó xảy ra. Theo ông, lực lượng này có thể chiếm thêm một số địa điểm khác, song “sự cân bằng sẽ sớm được thiết lập.”

Khi ấy, các bên có thể cân nhắc về đàm phán, chia sẻ quyền lực. Đây là điều từng xảy ra, song chưa mang lại kết quả.

Ngày 18/7, Al Jazeera đưa tin các phái đoàn của chính phủ Afghanistan và Taliban đã ra tuyên bố chung, khẳng định sẽ nhóm họp và ban hành hướng dẫn để xúc tiến đàm phán hòa bình. Song cuối cùng, hai bên đã không có tiếng nói chung.

Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani khẳng định chừng nào Taliban còn ưu thế, tổ chức này sẽ không hướng tới hòa bình. Chiến sự nổ ra ngay sau khi Mỹ tiến hành rút quân là minh chứng rõ nét.

Tương lai Afghanistan, giữa bộn bề tiếng súng tiếng bom, vì thế càng mông lung hơn bao giờ hết.