Thánh đường Chăm bên dòng sông Hậu

Masjid Jamiul Azhar, một trong những Thánh đường lớn nhất tại An Giang được xây dựng từ năm 1959 với mái vòm, biểu tượng trăng lưỡi liềm và các kiến trúc rõ nét Hồi Giáo. Đây cũng là công trình được coi là một trong những thánh đường Hồi giáo đẹp nhất Việt Nam.

Nằm lặng lẽ bên bờ sông Hậu, những ngôi thánh đường có biểu tượng vầng trăng khuyết, với màu chủ đạo là trắng và xanh dương cùng mái vòm đặc trưng như một chốn yên bình bên sự nhộn nhịp của thành phố vùng biên Châu Đốc.

Người Chăm ở An Giang không xây tháp như miền Trung mà làng nào cũng có những ngôi thánh đường và tiểu thánh đường Hồi giáo, trong đó nhiều nhất là ở xã Châu Phong (huyệnTân Châu). Những thánh đường Hồi giáo là nét chấm phá đặc sắc trong cả vùng với kiến trúc rất giống các thánh đường tại các nước Hồi giáo Trung Đông, nổi bật giữa miền quê sông nước.

Với hai gam màu chủ đạo là trắng và xanh ngọc, các mái vòm cao rộng cùng biểu tượng trăng lưỡi liềm và đường nét kiến trúc tinh tế khác làm nên vẻ đẹp của các Thánh đường ở Châu Phong.

Kiến trúc chủ đạo của thánh đường Hồi giáo thường tập trung vào ngôi nhà nguyện, nơi tập trung cầu nguyện, sinh hoạt tôn giáo hằng ngày của giáo dân. Masjid Jamiul Azhar ở xã Châu Phong là một trong những Thánh đường lâu đời và đẹp nhất ở An Giang, cũng như ở Việt Nam. Theo ông Châu An Mách, một người dân tộc Chăm trong xã thì Thánh đường Hồi giáo Masjid Jamiul Azhar được xây dựng bằng gỗ vào khoảng năm 1.700 từ thời Thoại Ngọc Hầu (Nguyễn Văn Thoại) có tên là “Masjid Yahya”. Sau đó, thánh đường được xây mới nhiều lần bằng đá, xi măng vào năm 1952. Đến năm 1959, thánh đường lấy tên mới là Masjid Jamiul Azhar.

Bên trong các Thánh đường được thiết kế với những đèn chùm lộng lẫy, cột đá cùng những hoạ tiết tuyệt đẹp.

Điểm độc đáo của thánh đường Jamiul Azhar là trước cửa có một nghĩa trang. Theo người dân địa phương, đây là nơi an táng của nhiều người Hồi giáo trên khắp Việt Nam. Trong ảnh là ông Châu An Mách, một người dân tộc Chăm xã Châu Phong đang tu sửa phần bia mộ của một người thân mất từ năm 1958.

Thánh đường Masjid Jamiul Azhar lấy màu trắng tinh khôi làm chủ đạo kết hợp với xanh ngọc tuyệt đẹp. Vẻ ngoài trang nhã, thanh cao thoát tục, hoạ tiết trang trí tinh tế của toà thánh đường không chỉ là điểm đến tôn giáo của người dân địa phương mà còn là nơi thu hút khách thập phương tới tham quan.

Khi vào cổng thánh đường, ngay hai bên lối đi là một nghĩa trang nhỏ với từng hàng bia đá giản dị. Khu nghĩa trang này đã có từ lâu, theo lời người dân bản địa, đây là nơi an táng của nhiều tín đồ Hồi Giáo khắp nơi ở Việt Nam.

Tiếp lối đi, vào phía bên trong thánh đường là các biểu tượng trăng lưỡi liềm và ngôi sao. Theo quan niệm đạo Hồi, trăng lưỡi liềm tượng trưng cho Âm lịch đạo Hồi (còn gọi Hồi lịch), biểu tượng ngôi sao thể hiện sự thành tâm, thành ý theo thánh Allah, Đấng Toàn Năng, vị Thượng đế cao nhất và duy nhất.

Thánh đường Hồi giáo Masjid Jamiul Azhar được xây theo hình chữ nhật, mái bằng, hướng về phía Tây, hướng thánh địa Mecca, khi cầu nguyện. Trên nóc thánh đường được xây tháp có chóp nhọn và các tháp tròn lớn hơn, úp ngược xuống như cái bát úp. Trên nóc ngôi nhà còn trang trí nhiều biểu tượng vầng trăng khuyết (trăng lưỡi liềm) và ngôi sao năm cánh, biểu tượng đặc trưng của Hồi giáo. Đây là biểu tượng được trang trí theo một số nơi nhất định và có kích thước khác nhau ở một số nơi trong thánh đường.

Ngoài thánh đường Masjid Jamiul Azhar, từ bến phà Châu Giang, rẽ tay trái ngay ven sông lại là thánh đường Mubarak (xã Phú Hiệp, huyện Tân Phú). Mang đặc trưng công trình kiến trúc thánh đường Hồi giáo, Mubarak lại toát lên vẻ đẹp huyền bí, tinh tế và tráng lệ. Nhìn từ xa, Mubarak giống như những đền thờ cổ Ba Tư, Ấn Độ.

Thánh đường Hồi giáo Mubarak là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia và luôn được xem như biểu tượng tôn giáo thiêng liêng của cư dân đạo Hồi sinh sống tại mảnh đất này. Với người Hồi giáo, một ngày có 5 thời điểm làm lễ: trước khi mặt trời mọc, trước giữa trưa, xế chiều, tối và trước khi đi ngủ.

Những người đàn ông trong trang phục truyền thống trong buổi lễ chiều trong Thánh đường Hồi giáo Mubarak.

Cầu nguyện hằng ngày là một trong 5 điều bắt buộc của các tín đồ Islam, riêng ngày thứ sáu (12 giờ), tất cả mọi người phải đến thánh đường lớn để cầu nguyện, còn phụ nữ thì cầu nguyện tại nhà.

Từ ngoài cổng chính là những hình vòng cung, tiếp đến là khoảng sân rộng, toà thánh đường bên trong. Bên trên là 2 tầng tháp, nóc tháp hình bầu dục và biểu tượng trăng lưỡi liềm, ngôi sao. Các vòm cửa có hình vòng cung nhọn đầu. Với nét kiến trúc độc đáo, mang đậm bản sắc tôn giáo và văn hoá của người Chăm theo đạo Hồi, ngày 5/12/1989 thánh đường Mubarak được Bộ Văn hoá - Thông tin công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia.

Hằng năm, tại thánh đường Mubarak diễn ra nhiều hoạt động lễ hội, điểm sinh hoạt văn hoá cộng đồng của người Chăm như Lễ Maulid kỷ niệm ngày sinh của giáo chủ Nabi Muhammad, lễ Roja Haji, Tết của người Chăm, lễ Ramadan… Cùng với thánh đường Mubarak, các thánh đường khác của người dân trong vùng như thánh đường Masjid Al-Ehsan ở làng Chăm Đa Phước (An Phú), như làng Châu Giang, làng Đa Phước, làng Châu Phong, Khánh Bình, Vĩnh Trường… đều rộng mở đón khách ghé thăm.

Với lối thiết kế độc đáo, ngôi nhà sàn bằng gỗ của đồng bào Chăm hướng về phía Nam, có cầu thang để di chuyển lên xuống và được chia thành hai loại là nhà nhỏ bốn gian và nhà lớn năm gian.

Bé gái Chăm thường mặc abaja và quấn khăn hijab ché kín phần tóc, một hình ảnh đặc trưng bên ngoài các Thánh đường ở Châu Phong.

Miền đất An Giang nằm yên ả bên bờ sông Hậu đầy ắp phù sa, mang nét bình yên pha chút tôn nghiêm là nơi sinh sống hoà thuận bao đời của các cộng đồng dân tộc, trong đó có người Chăm theo đạo Hồi. Phía sau vẻ huyền bí ấy là một cộng đồng hiền hậu, sống đời đạo hạnh và biết nâng niu gìn giữ những di sản văn hóa lâu đời của dân tộc mình, vẻ đẹp vừa thầm lặng vừa lấp lánh nơi đầu nguồn Cửu Long.

Trọng Chính