Điều gì sẽ xảy ra khi một thành phố lớn thả cửa cho COVID-19 phát triển và hoành hành? Hãy nhìn vào trường hợp của Manaus - thành phố cận xích đạo, thủ phủ của bang Amazonas, Brazil - vào lúc này.
Manaus là một thành phố nhỏ với dân số khoảng 1,8 triệu người nhưng ước tính đã có 2/3 trong số họ đã nhiễm COVID-19. Tính trung bình, cứ 500 người nhiễm virus thì thì sẽ có một người tử vong.
Vào đỉnh điểm của dịch bệnh trong tháng 5, nhu cầu quan tài trong thành phố đã tăng gấp 4-5 lần cùng kỳ năm ngoái. Các mặt báo khi ấy đã tràn ngập hình ảnh và tin tức về sự quá tải ở bệnh viện, bên ngoài là những mộ mới đào.
Nhưng đột nhiên, virus lúc này lại đang biến mất. Dịch COVID-19 ở Manaus đang hạ nhiệt nhanh chóng, cả trên số lượng người nhiễm mới và tử vong. Một nhóm các nhà nghiên cứu đến từ Brazil và Vương Quốc Anh đang điều tra sự kỳ lạ này, và họ nghĩ rằng mình đã tìm ra đáp án:
Virus SARS-CoV-2 ở Manaus đã không còn tìm được người mới để lây nhiễm nữa. Các nhà khoa học cho biết vật chủ xung quanh chúng đã cạn kiệt.
Virus đã tự biến mất?
Trong một báo cáo mới được đăng lên nền tảng công bố trước xuất bản medRxiv, một nhóm nghiên cứu do giáo sư miễn dịch học Ester Sabino thuộc Viện Y học Nhiệt đới, Đại học São Paulo dẫn đầu cho biết:
Khoảng 44-66% dân số ở Manaus đã bị nhiễm virus SARS-CoV-2 kể từ tháng Ba, thời điểm khi thành phố phát hiện trường hợp COVID-19 đầu tiên.
"Từ những gì chúng tôi biết, đây có lẽ là tỷ lệ nhiễm bệnh trong một quần thể dân số cao nhất thế giới", Sabino nói. "Số người chết giảm rất nhanh và những gì chúng ta đang nói đến ở đây rất có liên quan với nhau".
Virus đang tự biến mất, giống với những gì mà Tổng thống Mỹ Donald Trump từng nói và phải nhận về rất nhiều sự chế giễu trước đó. Nhận xét của ông có thể là một tham chiếu đến thực tế ở Manaus, khi virus lây nhiễm trên một tỷ lệ lớn dân số và họ có thể phát triển kháng thể chống lại nó thì hiệu ứng "miễn dịch cộng đồng" sẽ xảy ra.
Miễn dịch cộng đồng có nghĩa là khi càng có nhiều người có khả năng miễn dịch với virus, thì virus càng khó lây được sang những người mới, dù cho họ chưa có miễn dịch với căn bệnh.
Thông thường để đạt được miễn dịch cộng đồng, chúng ta cần đến các chiến dịch tiêm chủng toàn dân hoặc trên diện rộng. Nhưng ở Manaus, có vẻ như nó đã được đạt đến theo một cách khác khi virus lây lan đến mức không thể kiểm soát.
Khu vực Amazon đã chứng kiến mức độ lây nhiễm và tử vong tồi tệ nhất trong đại dịch COVID-19. Tại Manaus, mật độ dân số lớn cộng với hệ thống giao thông trên đường thủy bằng thuyền là hai yếu tố thúc đẩy dịch bệnh phát triển rất nhanh chóng.
Các cơ sở y tế ở đây trong phút chốc đã bị quả tải, khiến nhiều bệnh nhân thậm chí bị bỏ mặc tại nhà đến tử vong. Vào đỉnh dịch tháng 5, mỗi ngày thành phố Manaus ghi nhận 79 ca tử vong. Con số duy trì ở mức cao cho đến giữa tháng 8, bất ngờ số ca tử vong giảm xuống chỉ còn 2-3 ca/ngày.
Theo các tác giả nghiên cứu, tỷ lệ tử vong do nhiễm virus ở Manaus là khoảng 0,28%, tức cứ 350 người bị nhiễm virus thì có một người tử vong. Nếu tính đến sự nhiễu động của số liệu, cho rằng không phải tất cả mọi người đều đã nhiễm virus ở Manaus, tỷ lệ tử vong do COVID-19 trên toàn thành phố sẽ là từ 1/500 cho đến 1/800.
Đó là một thất bại trong sức khỏe cộng đồng chứ không phải thành công
Florian Krammer, một nhà miễn dịch học tại Bệnh viện Sinai ở New York nhận định về tình hình dịch bệnh ở Manaus cho biết: Với mức độ lây lan mạnh như vậy, một số khu vực ở đây đã đạt tới độ miễn dịch cộng đồng đủ cao để làm gián đoạn các đợt bùng phát mới ở địa phương.
Tuy nhiên, ông nhấn mạnh trường hợp ở Manaus nên được coi là một thất bại về sức khỏe cộng đồng chứ không phải là thành công.
"Miễn dịch cộng đồng thông qua lây nhiễm tự nhiên không phải là một chiến lược, đó là dấu hiệu cho thấy chính phủ đã không kiểm soát được đợt bùng phát và đang phải trả giá bằng những sinh mạng đã mất", Krammer viết trong một bài đăng Twitter.
Bên cạnh đó, ông cho biết các thành phố khác cũng nên thận trọng khi đưa ra kết luận từ Manaus.
Một thực tế rằng thành phố này có mô hình dân số tương đối trẻ. Theo Viện Địa lý và Thống kê Brazil, chỉ 6% công dân ở Manaus là những người già trên 60 tuổi. Ở thành phố New York con số đó là khoảng 16% và ở Hoa Kỳ nói chung là 20%. Người cao tuổi có nguy cơ tử vong cao hơn nếu nhiễm COVID-19.
Dữ liệu từ nghiên cứu của giáo sư Sabino còn cho thấy tại một địa điểm, có thể có bao nhiêu người bị virus SARS-CoV-2 lây nhiễm - một khái niệm được gọi là tỷ lệ tấn công. Trong kịch bản có 2/3 dân số Hoa Kỳ bị nhiễm virus, loại virus này có thể dễ dàng cướp đi sinh mạng của hơn 500.000 người Mỹ, chủ yếu là những người cao tuổi.
Điều đó phù hợp với những dự đoán ban đầu cho các tình huống xấu nhất và các sự kiện gần đây trên thực tế. Nước Mỹ hôm nay đã vượt qua kỷ lục nghiệt ngã với hơn 200.000 ca tử vong do virus. Hàng chục nghìn người vẫn đang bị nhiễm bệnh và chưa hồi phục.
Tại Brazil, nhóm của giáo sư Sabino đã được tổ chức rất tốt để nghiên cứu quỹ đạo của đại dịch, dựa trên những kinh nghiệm trước đây của họ trong nghiên cứu bệnh truyền nhiễm lây qua con đường hiến máu.
Vì các ngân hàng máu của Brazil giữ lại các mẫu máu đã hiến, nên họ có thể quay lại và tìm kiếm kháng thể SAR-CoV-2 tại một số thời điểm — một kỹ thuật được gọi là lấy mẫu nối tiếp.
Giáo sư Sabino nói: "Rất ít nhà khoa học có khả năng lấy mẫu hàng loạt, nhưng ở Brazil, việc lưu mẫu là điều bắt buộc, vì vậy chúng tôi có thể làm được điều đó". Trong tháng 6, có tới hơn 40% số người hiến máu dương tính với kháng thể SARS-CoV-2, mặc dù con số này đã giảm kể từ đó do các kháng thể có xu hướng mất dần theo thời gian.
Bài học Manaus sẽ còn giúp chúng ta trả lời thêm nhiều câu hỏi quan trọng
Gabriela Gomes, một nhà mô hình toán học tại Đại học Strathclyde, cho biết báo cáo mới ở Manaus cho thấy số người ở có kháng thể với virus corona nhiều gấp đôi so với một nghiên cứu trước đó đã đề xuất. Bây giờ, các nhà nghiên cứu vẫn đang thảo luận để tìm ra một kết quả chính xác hơn.
Giáo sư Sabino cho biết nhóm của bà đã sử dụng một thử nghiệm kháng thể cải tiến do Phòng thí nghiệm Abbott phát triển để phân tích, thứ mà bà cho rằng nhạy hơn so với thử nghiệm được sử dụng cho nghiên cứu trước đó. Xét nghiệm theo cách này sẽ bỏ sót ít trường hợp hơn.
Và các kết quả từ phân tích trường hợp thành phố Manaus không chỉ dừng lại ở đó. Trong tương lai, nó thể giúp các quan chức y tế công cộng hiểu rõ hơn về khả năng miễn dịch đối với COVID-19. Liệu miễn dịch sẽ kéo dài bao lâu và mức độ tái bùng phát và tái lây nhiễm của nó trong cộng đồng cao hay thấp?
Phân tích mẫu máu trong ngân hàng máu của Manaus bước đầu tiết lộ các kháng thể của con người với COVID-19 sẽ biến mất theo thời gian. Điều đó có nghĩa là khả năng miễn dịch của mỗi cá nhân đối với SARS-CoV-2 có thể không kéo dài vĩnh viễn.
Các nhà nghiên cứu hiện vẫn đang tiếp tục giữ đôi mắt của mình trên những diễn biến dịch bệnh ở Manaus. Mặc dù số người chết của họ đã giảm xuống, một cuộc chiến vô hình vẫn đang diễn ra trong ngân hàng máu của thành phố. "Manaus có thể hoạt động như một địa điểm trọng yếu để xác định tuổi thọ của khả năng miễn dịch quần thể và tần suất tái nhiễm bệnh", các tác giả hi vọng.
