Ông Boris Johnson bỏ cuộc
Cuộc đua thay thế bà Liz Truss, người vừa tuyên bố từ chức ngày 20.10, yêu cầu các ứng cử viên phải đảm bảo sự ủng hộ của ít nhất 100 nghị sĩ Đảng Bảo thủ trước 14h00 chiều 24.10 (20h00 cùng ngày, giờ Việt Nam). Ông Sunak có sự ủng hộ vượt ngưỡng này từ 21.10 và thu thập được gần 150 đề cử công khai từ các nhà lập pháp Đảng Bảo thủ.
Bởi ông Johnson rút khỏi cuộc đua, cuộc tranh cử chỉ còn lại lãnh đạo Hạ viện Anh Penny Mordaunt cùng với ông Sunak. Các thành viên Đảng Bảo thủ đã bị buộc phải tham gia cuộc tranh cử lãnh đạo lần thứ hai kể từ mùa hè do bà Liz Truss từ chức chỉ sau 44 ngày cầm quyền.
Ngay trong chiều 24.10, từ 15h30-17h30 giờ địa phương (21h30-23h30 giờ Việt Nam), 357 nghị sĩ Đảng Bảo thủ tổ chức một cuộc bỏ phiếu để cho các thành viên biết ứng viên nào nhận được nhiều sự ủng hộ nhất.
Trong suốt mùa hè, ông Rishi Sunak đã cảnh báo về các chính sách kinh tế của bà Liz Truss khi ông cạnh tranh với bà để giành ghế Thủ tướng Anh và sau đó thua cuộc. Trong 6 tuần bà Liz Truss nắm quyền, những dự đoán về kinh tế của ông đã hiện rõ. Các nhà đầu tư chùn bước trước việc bà Truss cắt giảm thuế rộng rãi và tăng vay nợ; đồng bảng Anh lao dốc; chi phí đi vay của chính phủ tăng vọt; thị trường thế chấp tê liệt và ngân hàng trung ương đã phải can thiệp.
Ngày 23.10, khi chính thức tuyên bố tranh cử để trở thành lãnh đạo của Đảng Bảo thủ và trở thành thủ tướng tiếp theo của Anh, ông Sunak nhấn mạnh: “Chúng ta phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng kinh tế sâu sắc". Ông bày tỏ mong muốn "sửa chữa nền kinh tế" và nhấn mạnh bản thân có kinh nghiệm trong vấn đề này.
Tầm nhìn về kinh tế
Vị thế chính trị của ông Sunak có những chuyển biến nhanh chóng lạ thường. Đầu năm 2020, khi mới 39 tuổi, ông được Thủ tướng Johnson đưa vào vị trí Bộ trưởng Tài chính Anh. Ông Sunak trở thành chính trị gia nổi tiếng nhất đất nước sau khi chi hàng trăm tỉ bảng Anh cho các biện pháp khẩn cấp về đại dịch, bao gồm trả lương cho người dân, sắp xếp các chương trình tài trợ và cho các doanh nghiệp vay một cách hào phóng.
Vào tháng 3, khi lạm phát bắt đầu gia tăng ở Anh và lo ngại tăng về cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt, ông Sunak tuyên bố chỉ hỗ trợ hạn chế để giúp các hộ gia đình dễ bị tổn thương. Hai tháng sau, ông công bố kế hoạch hào phóng hơn, cung cấp cho mỗi hộ gia đình hàng trăm bảng Anh giảm giá cho các hóa đơn năng lượng.
Với tư cách là Bộ trưởng Tài chính Anh, ông Sunak đã tăng thuế như một hình thức chia sẻ thu nhập quốc dân lên mức cao nhất trong 70 năm. Ông có cách tiếp cận thực dụng với tài chính công. Một số chính sách của ông Sunak từ thời ông là Bộ trưởng Tài chính vẫn còn áp dụng, như kế hoạch tăng thuế doanh nghiệp từ 19% lên 25% và giữ mức thuế thu nhập cơ bản ở mức 20%. Ông Sunak muốn cắt giảm thuế nhưng ông cho rằng, cần giảm lạm phát trước.
Vào tháng hai, trong một bài phát biểu, ông Sunak bày tỏ mong muốn xây dựng một “văn hóa doanh nghiệp mới” và một nền kinh tế tập trung vào “các nguyên tắc thị trường tự do”. Trong tầm nhìn này, chi tiêu chính phủ nhiều hơn không phải là phương án để khắc phục vấn đề tăng trưởng năng suất mờ nhạt của Anh mà đầu tư kinh doanh tư nhân là điều tối quan trọng.
Ông Sunak có thể đã chèo lái nền kinh tế Anh vượt qua hơn 2 năm khủng hoảng COVID-19 nhưng thủ tướng tiếp theo của Anh phải đối mặt với những thách thức kinh tế to lớn. Ông Sunak cũng có những vấn đề chính trị. Việc ông từ chức vào là điểm khởi đầu dẫn tới Thủ tướng Johnson từ chức trong tháng 7. Điều này có nghĩa là có nhiều thành viên của đảng Bảo thủ trong Quốc hội và những thành viên khác sẽ e dè hơn trong việc ủng hộ ông.
New York Times nhận định, ông Sunak, hay bất kỳ thủ tướng tiếp theo là ai, đều sẽ kẹt ở thế tiến thoái lưỡng nan. Một bên là Đảng Bảo thủ cứng rắn, bên kia là các thị trường tài chính trông đợi quyết định nghiêm minh về tài chính công.
“Sẽ cần một chính trị gia vô cùng khéo léo để điều hướng vượt qua. Câu hỏi thực sự thú vị là, ông Rishi Sunak có đủ khéo léo không?" - bà Jill Rutter - thành viên cấp cao tại Viện Chính phủ, nhóm nghiên cứu có trụ sở tại London - chỉ ra.
