Tái hiện tập tục nhảy lửa của đồng bào Dao ở huyện Tam Đường (Lai Châu)

Trước khi vào nhảy lửa là nghi lễ cúng, chủ lễ (người đeo khẩu trang màu trắng) cầu thần lửa mang hơi ấm của mình về sưởi ấm cho dân làng. (ảnh: Phương Thanh)

Trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam dân tộc nào cũng có những nghi lễ riêng, tạo nét văn hóa đặc trưng khác biệt. Nếu có dịp tới vùng đất Tây Bắc những ngày đầu năm mới hoặc cuối năm, du khách được chứng kiến lễ nhảy lửa của dân tộc Dao.

Đây là nét sinh hoạt văn hóa tinh thần hết sức phong phú và độc đáo với ý nghĩa. Lửa mang lại sự ấm áp, vui mừng cho một vụ thu hoạch hoa màu vừa kết thúc và cầu thần linh phù hộ cho gia đình, người thân an khang thịnh vượng cũng như xua đuổi tà ma, bệnh tật.

Để chuẩn bị cho lễ hội, các trưởng tộc và trưởng họ giao việc cho con cháu chuẩn bị lương thực thực phẩm phục vụ cho các hoạt động nghi lễ và ăn uống. Trong phần nghi lễ vật phẩm được dâng cúng buộc phải có các loại như: cơm, gạo, rượu, gà luộc, nước lọc, vải mộc màu trắng, hương, vòng bạc, tiền làm bằng giấy bản, đèn hoặc nến.

Các chàng trai dân tộc Dao nhảy lò cò xung quanh đống lửa... (ảnh: Phương Thanh)

Vào đúng giờ tốt, những đồ lễ mang tính dân tộc, theo tập quán được bày ra một chiếc bàn dài, nơi được coi là chỗ trang nghiêm nhất, trước khoảng sân rộng. Một đống củi to đã được những người tổ chức chuẩn bị sẵn, lúc này ông chủ lễ và phụ lễ bắt đầu bài cúng. Bài cúng thần lửa được cất lên bằng những câu cầu may, cho cuộc sống bình yên, hạnh phúc, cầu mong mưa thuận, gió hoà, muôn nhà khoẻ mạnh và xua đuổi tà ma.

Nghi lễ với sự tham gia nhiều thầy cúng, mỗi thầy đều có nhiệm vụ riêng tại dàn lễ của mình. Buổi lễ cầu kỳ, nhiều công đoạn và có thể kéo dài hàng giờ đồng hồ. Chủ lễ mong cầu thần lửa mang hơi ấm của mình về sưởi ấm cho dân làng. Trong lúc cầu khấn, cũng là lúc người phụ lễ dùng một gióng vầu tre (có thể làm bằng gỗ, dài khoảng 10cm, hình thoi, mặt sấp khoét lỗ, mặt ngửa đánh dấu x) là đồ hành nghề của thầy cúng đã được chuẩn bị từ trước, cầm chặt vào nhau gieo xuống bàn xin âm dương. Khi hai mảnh tre hay vầu cùng ngửa, hay cùng sấp có nghĩa là thần lửa đã đồng ý về vui cùng dân bản; còn một sấp, một ngửa thì phải xin lại, đến lúc nào được mới thôi.

rồi từng đôi chân trần, lần lượt nhảy vào đống lửa đang cháy ngùn ngụt... (ảnh: Phương Thanh)

Được thần lửa đồng ý, chỉ những chàng trai muốn được nhảy lửa đã ngồi “hầu lễ” từ đầu buổi lễ, được phép ngồi trước mặt các thầy cúng để “phù phép”. Tiếng gõ đều đều từ thanh tre, tiếng chập cheng đinh tai, tiếng trống như thúc giục. Các chàng trai như bị thần nhập, lắc lư rất mạnh và dường như có ai đó sai khiến với một sức mạnh vô hình. Họ nhảy lò cò trước bàn thờ rồi lao vào giữa đống than lửa đỏ rực. Những chàng trai người Dao như đang trong cơn mê say, họ nhảy múa với đôi chân trần của mình trong đống than lửa mà không hề có cảm giác rát bỏng hay sợ hãi. Không chỉ nhảy, họ còn dùng tay hất tung đống than củi ra tứ hướng khiến người xem xung quanh thấy hứng thú.

họ lao cả thân mình vào đống lửa như có gì đó sai khiến bí ẩn... (ảnh: Phương Thanh)

Mỗi người thường nhảy lửa trong vòng 3-4 phút, sau đó tiếp tục nhảy lò cò về làm lễ tại bàn thờ trước khi trở lại bình thường. Một người có thể tham gia nhảy nhiều lần, qua đó thể hiện sức mạnh, sự khéo léo và nhanh nhẹn của mình. Nhảy lửa chỉ dành cho nam giới và những chàng trai này luôn nhận được sự thán phục, ngưỡng mộ của mọi người.

cho đến khi... (ảnh: Phương Thanh)

đống lừa tàn, tắt mới thôi. (ảnh: Phương Thanh)

Lễ hội nhảy lửa không chỉ là minh chứng cho sức mạnh, lòng dũng cảm của các chàng trai dân tộc Dao mà còn là hoạt động văn hóa độc đáo mang đậm bản sắc rất hoang sơ, huyền bí. Người Dao cho rằng, việc nhảy lửa là để truyền dạy lại cho con cháu đời sau các bài cúng, xua đi nỗi sợ hãi và chỉ những người mạnh mẽ mới nhảy được vào đống lửa thiêng. Cho đến giờ, đó vẫn còn là điều bí ẩn.. Nếu nghi lễ Cấp sắc là để công nhận một thanh niên người Dao đã trưởng thành thì tục nhảy lửa là một nét văn hóa đặc sắc của họ. Vì vậy, lễ hội được coi là một hình thức sinh hoạt văn hóa tâm linh, minh chứng sức mạnh phi thường của con người dám đương đầu với nguy hiểm, xua đuổi tà ma, bệnh tật và cầu an khang, thịnh vượng.