Chiến tranh thế giới thứ 2 chính thức bùng phát từ ngày 01/9/1939, khi Đức Quốc xã xâm lược Ba Lan. Tuy nhiên, ít người biết rằng, ngay từ năm 1937, một sự cố quân sự đặc biệt nguy hiểm tại Tây Ban Nha đã từng đe dọa gây ra cuộc chiến tranh quy mô lớn trên phạm vi thế giới.
Sự kiện này diễn ra vào ngày 29/5/1937, trong cuộc Nội chiến Tây Ban Nha giữa Chính phủ Cộng hòa do Liên Xô hậu thuẫn và phiến quân Franco do Đức hậu thuẫn. Các tàu chiến của phe Cộng hòa rời căn cứ để hộ tống tàu Liên Xô.
Trên con tàu này chở vũ khí và đạn dược cho Madrid. Đó là lượng hàng hóa có khả năng cải thiện đáng kể vị thế của quân đội Chính phủ. Để đánh lạc hướng sự chú ý của đối thủ khỏi hoạt động vận chuyển hàng hóa này, quân đội Chính phủ quyết định thực hiện một cuộc đột kích vào điểm chiến lược do quân Pháp chiếm đóng - cảng biển trên đảo Ibiza. Trong cuộc đột kích, một cuộc tấn công bằng pháo vào quân Pháp từ tàu hải quân, được hỗ trợ bởi một cuộc tấn công từ trên không, đã được lên kế hoạch.
Chỉ có một điều không được quân Chính phủ lường trước, thực tế là tàu chiến của các quốc gia khác nhau (Pháp, Italy, Đức, Anh), bất chấp những mâu thuẫn trong Nội chiến Tây Ban Nha, đã đảm bảo an toàn và bảo vệ công dân của họ trên đảo Ibiza và các vùng biển lân cận. Tại Ibiza, các tàu chiến của Đức hiện diện hoàn toàn hợp pháp trong khuôn khổ giám sát quốc tế của các bên tham chiến trên biển.
Do đó, các thủy thủ đoàn tàu Đức không lường trước bất kỳ hành động gây hấn nào chống lại mình, chưa kể đến một cuộc đột kích công khai của máy bay Chính phủ và pháo kích từ biển.
Theo những người chứng kiến, trên chiến hạm Deutschland của Đức, thủy thủ đoàn rất thoải mái khi chỉ huy tàu thông báo nghỉ buổi chiều. Các thủy thủ tắm nắng hoặc đi công tác và chỉ có lính canh làm nhiệm vụ.
Khoảng 19h, sĩ quan trực ca báo cáo về sự xuất hiện của các tàu khu trục phe Cộng hòa. Chỉ huy tàu lập tức thông báo thủy thủ đoàn sẵn sàng có mặt trong 10 phút, nhưng không ra lệnh vào vị trí chiến đấu với pháo phòng không. Hai máy bay ném bom bất ngờ xuất hiện từ hướng mặt trời và bắn phá thiết giáp hạm Deutschland. Cảnh báo không kích đã vang lên, nhưng hàng loạt bom đã trút xuống con tàu.
Một trong số chúng xuyên thủng boong tàu, làm nổ tung các khoang liên thông của chiến hạm, quả bom còn lại phát nổ, xuyên thủng trần tháp pháo hạng trung 105 ly. Các vụ nổ đã đốt cháy nơi chứa sơn và dung môi dễ cháy. Vài phút sau, một đám cháy nguy hiểm đã bùng lên trên chiến hạm. Thủy thủ đoàn từ các tàu Leopard và Neptune đã giúp thủy thủ đoàn của Deutschland chiến đấu với đám cháy.
Gần như cùng lúc, các tàu khu trục của phe Cộng hòa bắt đầu pháo kích vào cảng. Đợt tấn công thứ hai suýt bắn trúng tàu Đức. May mắn cho các thủy thủ Đức, người Tây Ban Nha đã kịp thời nhận ra rằng họ không bắn phá các tàu của quân Pháp, mà là những tàu mang cờ của Đức Quốc xã.
Họ ngay lập tức ngừng bắn và bắt đầu quay trở lại căn cứ. Danh sách tổn thất của Đức khá nghiêm trọng: 22 người thiệt mạng ngay tại chỗ, 83 người khác bị thương và 9 thủy thủ khác bị bỏng nặng và cũng không thể sống sót.
Trong bối cảnh vụ bê bối quốc tế gia tăng, Madrid vội vàng thông báo các phi công người Tây Ban Nha José Arciega Nyera và Leocadio Mendiola trên máy bay ném bom SB-2 đã xác định sai tàu Đức là tàu tuần dương Canarias của Pháp, do đó quyết định ném bom nhầm mục tiêu.
Trên thực tế, phi hành đoàn của SB-2 bao gồm các phi công quân sự Liên Xô N.Ostryakov, V.Lobozov và G.Livinsky. Việc giữ bí mật như vậy sau này được giải thích là do phía Liên Xô không muốn tiết lộ về sự tham gia trực tiếp của các chuyên gia quân sự vào các cuộc chiến ở Tây Ban Nha.
Khi biết tin về những gì đã xảy ra, Thủ tướng Đức A.Hitler đã rất tức giận. Ngày 30/5/1937, ngay sau khi phe Cộng hòa Tây Ban Nha xác nhận quyền sở hữu chiếc máy bay ném bom đã tấn công tàu Đức, một cuộc họp bất thường của chính phủ Đức đã được triệu tập tại Berlin, có sự tham gia của các lãnh đạo cấp cao quân đội Đức. A.Hitler đề nghị tuyên chiến với Tây Ban Nha.
Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo quân sự Đức đã hoàn toàn chống lại đề xuất này. Theo đó, nếu Đức chính thức tham gia vào một cuộc xung đột quân sự ở Tây Ban Nha, điều này sẽ dẫn đến những hậu quả mà người Đức đã tìm mọi cách tránh cho đến nay: một cuộc nội chiến bùng phát thành một cuộc thế chiến.
Cuối cùng, A.Hitler buộc phải nhượng bộ, giới hạn trong việc tiến hành một “chiến dịch trừng phạt”: các tàu chiến Đức lên kế hoạch sẽ bắn vào một trong những thành phố của phe Cộng hòa.
Thực hiện “đòn trả đũa”, ngày 31/5, hải đội Đức, bao gồm thiết giáp hạm “Đô đốc Scheer” và 4 tàu phóng lôi, đã bắn pháo vào Almeria-một thành phố ở Đông Nam Tây Ban Nha. Mặc dù mục tiêu chính là cảng, nhưng loạt đạn đầu tiên đã đánh trúng các khu dân cư, giết chết 24 người. Hơn 100 thường dân bị thương. Chiến dịch cũng dẫn đến một cuộc di cư hàng loạt của những người dân lo sợ cho tính mạng.
Phần kết của sự cố Deutschland là vấn đề khai quật xác của các thủy thủ Đức được chôn cất ở Tây Ban Nha. Theo yêu cầu của A.Hitler, những người thiệt mạng phải được chôn cất tại nghĩa trang hải quân ở Wilhelmshaven/Đức.
Vấn đề khó khăn là luật pháp Tây Ban Nha chỉ cho phép khai quật xác sớm nhất là 1 năm sau khi thi thể được chôn cất. Do đó, nhà chức trách Tây Ban Nha buộc phải bí mật khai quật thi thể vào đêm 11, rạng sáng 12/6 và bàn giao cho phía Đức.
Lễ tang cấp nhà nước của các thủy thủ tàu Deutschland bị thiệt mạng diễn ra 5 ngày sau đó. Lễ tang có sự tham dự của tất cả các nhà lãnh đạo quan trọng nhất của Đệ tam Quốc xã, đứng đầu là A.Hitler.
Hạ Thảo (lược dịch)
