Đánh thức mọi giác quan khi trải nghiệm Tín ngưỡng thờ Mẫu

Chương trình được ra mắt tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam vào ngày 7/6 nhân kỷ niệm 8 năm thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (2016-2024); hưởng ứng Chương trình hành động Quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt.

Chương trình cũng nhằm tôn vinh nét đẹp trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, quảng bá văn hóa truyền thống của dân tộc đến với công chúng trong nước và quốc tế.

Với thời lượng 90 phút, chương trình đã đưa khán giả đến nhiều cung bậc cảm xúc về nét đẹp trong thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, thông qua một không gian trải nghiệm sinh động với nhạc cụ, âm thanh trong nghi thức hầu đồng và phần trình diễn đặc sắc về khăn chầu, áo ngự, cùng phần diễn xướng giá hầu.

Qua đó, người xem được đánh thức mọi giác quan: Thị giác: Tham quan nghệ thuật sắp đặt liên quan tới tín ngưỡng thờ Mẫu; thính giác: Hòa mình vào không gian âm nhạc chầu văn, một thành tố không thể thiếu khi thực hiện nghi lễ hầu đồng; vị giác: Thưởng thức các đặc sản của ẩm thực Hà Nội; khứu giác: Cảm nhận thấy hương trầm trong không gian huyền bí; xúc giác: Được tận tay chạm vào bộ sưu tập khăn chầu - áo ngự, búp bê Tứ Phủ... Từ đó thấy hoan hỉ, an yên trong không gian đậm chất văn hóa tâm linh tín ngưỡng dân tộc.

Chia sẻ tại họp báo ra mắt chương trình, Tổng đạo diễn Nguyễn Xuân Thanh Tùng cho hay, chương trình trải nghiệm văn hóa được diễn ra ngay tại không gian trưng bày chuyên đề về tín ngưỡng thờ Mẫu của Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam.

Chương trình giới thiệu những giá trị cốt lõi của tín ngưỡng thông qua tiếng nói, trải nghiệm của người dân theo đạo Mẫu ở Hà Nội và một số tỉnh phía Bắc, góp phần nâng cao hiểu biết về một tín ngưỡng dân gian đặc sắc, có sức sống lâu bền của người Việt.

Trưng bày gồm bốn chủ đề: Mẫu - Tâm - Đẹp - Vui tương ứng với bốn màu đặc trưng của Tứ Phủ: Màu đỏ (Thiên Phủ - miền trời), màu trắng (Thoải Phủ - miền Nước), màu vàng (Địa Phủ - miền Đất) và màu xanh (Nhạc Phủ - miền rừng).

Theo Tổng đạo diễn Nguyễn Xuân Thanh Tùng, tín ngưỡng thờ Mẫu gắn liền với lịch sử dân tộc Việt Nam qua những nhân vật vừa mang màu sắc huyền thoại, truyền thuyết, vừa có bóng dáng trong lịch sử.

Qua quá trình hình thành và phát triển, tín ngưỡng thờ Mẫu đã tích hợp nhiều giá trị văn hóa đặc sắc, nổi bật là phản ánh truyền thống đạo lý "Uống nước nhớ nguồn" khi phần lớn các vị thánh trong điện thờ Tứ Phủ là những người có công với đất nước.

Tuy nhiên, không phải người Việt nào cũng đã hiểu tín ngưỡng thờ Mẫu, nghi thức hầu đồng là gì, sự chuẩn mực trong lời văn tiếng hát hay trên đường nét hoa văn trang phục thực hành nghi thức ra sao…

Chính điều này đã thôi thúc những người thực hiện xây dựng chương trình trải nghiệm văn hóa "Tín ngưỡng thờ Mẫu: Tâm - Đẹp - Vui".

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, nghi lễ hầu đồng là một kho tàng nghệ thuật diễn xướng dân gian đặc biệt với nhiều câu chuyện truyền thuyết, thần tích hấp dẫn.

Hầu đồng không chỉ tạo nên một không gian tâm linh huyền bí mà còn thể hiện được nét uy nghi, cũng như niềm hân hoan và vẻ đẹp trong sáng của người Việt trong một thế giới văn hóa đa sắc màu.

"Hầu đồng là nghi lễ chính mang tính nghệ thuật sân khấu trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Những người lên đồng (hay còn gọi là thanh đồng) hóa thân thành các vị Thánh thể hiện sắc diện và động tác đặc trưng trong không gian văn hóa thiêng của buổi lễ.

Người tham dự trải nghiệm, cảm nhận sâu sắc vẻ đẹp của các vị Thánh, ngắm nhìn những bộ trang phục lộng lẫy, nghe hát văn về sự tích, công trạng của các vị anh hùng dân tộc trong không gian nghi lễ với nhiều sắc màu rực rỡ," ông Tùng nhấn mạnh.

Đặc biệt, chương trình trải nghiệm có sự tham gia của Tiến sĩ, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Đức Hiển với vai trò phụ trách chuyên môn và trực tiếp tham gia diễn xướng. Nghệ nhân Nguyễn Đức Hiển cho biết, tiêu chí xây dựng chương trình là phải đảm bảo tính thiêng, sự uy nghi của các vị Thánh, Thần, đồng thời có tính nghệ thuật, diễn tả được giá trị cốt lõi của tín ngưỡng.

"Khi diễn xướng, chúng tôi cố gắng kết hợp hài hòa giữa hầu theo lối cổ và thể hiện những tinh hoa nghệ thuật. Từ biểu cảm gương mặt, động tác đến âm nhạc đều đậm đặc tính nghệ thuật. Đặc biệt, trang phục dù vẫn được thiết kế theo lối cổ nhưng đã được kết hợp thêm một chút yếu tố đương đại để tạo sự gắn kết gần gũi với công chúng hiện đại, nhất là thế hệ trẻ hôm nay", Nghệ nhân Nguyễn Đức Hiển chia sẻ.

Sau một thời gian thử nghiệm, đơn vị tổ chức sẽ tiến hành khảo sát. Nếu chương trình nhận được sự hưởng ứng của khách nước ngoài, Tiến sĩ, Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Đức Hiển sẽ thuyết minh nội dung cho khách bằng tiếng Anh, góp phần quảng bá văn hóa truyền thống Việt Nam.

Ông đã từng giới thiệu về hầu đồng trên kênh truyền hình CNN và là người đầu tiên đưa trang phục hầu đồng lên sân khấu thời trang hiện đại.

Chương trình đến với công chúng vào tối thứ Sáu, thứ Bảy hàng tuần bắt đầu từ ngày 14/6 tại Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam, Hà Nội.

Hương Hồ