Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần

Dòng chảy - Ngày đăng : 19:36, 31/12/2023

Chuông chùa Rối ở Bảo tàng Hà Tĩnh có niên đại trên 600 năm, khắc họa rõ nét biến cố cuối đời vua Trần Duệ Tông và sự phát triển cực thịnh của phật giáo thế kỷ XIV.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 1

Chuông chùa Rối được một số người dân phát hiện năm 1989, trên khu đất trước đây là ngôi chùa Rối (hiện đã thành phế tích) tại xã Cẩm Thịnh, huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 2

Năm 2019, sau nhiều thập kỷ lưu lạc, chiếc chuông cổ này được bàn giao cho Bảo tàng Hà Tĩnh phục chế và trưng bày. Đến đầu năm 2023, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà đã ký quyết định công nhận chuông chùa Rối của Hà Tĩnh là bảo vật quốc gia.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 3

Theo ông Trần Phi Công, Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Hà Tĩnh, nếu xét cùng niên đại thì chuông chùa Rối hiện là chiếc chuông độc nhất ở nước ta với việc trên quai chỉ có duy nhất 1 con rồng 4 ngón (chuông bình thường có 2 con rồng trên quai). Rồng 4 ngón là đại diện cho loài rồng bình thường trong dân gian, khác với loài rồng 5 ngón được ví như vua chúa.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 4

Chiếc chuông cổ còn gợi nhớ đến những biến động lịch sử cuối triều Trần bằng bài thơ chữ hán của Hiệp Thạch Phạm Sư Mạnh (1300-1384). Bốn câu thơ được khắc trên chuông phản ánh biến động lịch sử cuối triều Trần, cụ thể là cuộc cầm quân chinh phạt Chiêm Thành của vua Trần Duệ Tông vào tháng 12/1376.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 5

“Trong lần tháp tùng vua đánh nhà Chiêm, khi đi qua vùng đất Hoan Châu (Nghệ An và Hà Tĩnh ngày nay), trước cảnh tượng hùng vĩ, bao la mà hoang vắng của non nước, Phạm Sư Mạnh đã sáng tác các câu thơ này và khắc vào chuông”, đại diện Bảo tàng Hà Tĩnh cho hay.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 6

Chuông bao gồm phần quai và thân, nặng hơn 200kg. Kích thước chuông cao 115cm (tính từ miệng chuông đến quai chuông), đường kính miệng 65cm.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 7

Quai chuông được tạo thành theo hình dáng một con rồng trong tư thế khom lưng, bốn chân bậm bạp, mỗi chân 4 móng kiểu móng đại bàng quắp lấy đỉnh chuông.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 8

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 9

Đường nét trên thân rồng khá sắc sảo, giữa mỗi chiếc vảy có chấm tròn, bố trí xen kẽ nhau theo kiểu vảy cá chép. Đầu rồng hướng lên trên và nhỏ hơn thân. Đường nét thân rồng khum thành một vòng cung đều đặn chắc khỏe có thể treo trên giá chịu được trọng lượng "khủng" của quả chuông.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 10

Phần thân chuông hình tròn liền khối bằng đồng, miệng to và thon dần về phía đỉnh. Thân chuông được trang trí, chia thành hai phần giới hạn bởi 5 đường gờ nổi, đường gờ nổi chính giữa to, cao nhất.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 11

Điều khác biệt của chuông chùa Rối là trên đỉnh có ba đường gân chạy bao quanh với khoảng cách đều nhau tạo thành những đường tròn đồng tâm.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 12

Chuông có sáu nhúm thỉnh chuông, hình dáng giống nhau, kích thước bằng nhau: 10cm, hình tròn hoa sen với 13 cánh sen lớn, lật úp, đều nhau, 13 cánh sen nhỏ cũng lật úp đều nhau, cánh to, cánh nhỏ bố trí xen kẽ nhau.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 13

Ở phần miệng chuông được trang trí cầu kỳ với 86 cánh hoa sen lập úp, viền cánh sen có hai đường gờ nổi, trong số đó có 43 cánh to, 43 cánh nhỏ nằm xen kẻ nhau bao quanh vành miệng chuông.

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 14

Nhiều vị trí trên thân chuông do tác động bên ngoài đã biến đổi màu sắc, hư hỏng theo thời gian. 

Chiêm ngưỡng chuông cổ hơn 600 tuổi, ghi dấu biến cố cuối thời Trần - 15

Ngoài việc in đậm những biến động lịch sử, chuông chùa Rối còn phản ánh các yếu tố văn hóa của Hà Tĩnh, Việt Nam và người Á Đông, nổi bật là Phật giáo. “Thời nhà Trần, Phật giáo cực thịnh, phát triển đến đỉnh cao và trở thành quốc giáo. Nhiều vua Trần theo đạo Phật, nổi bật là Phật hoàng Trần Nhân Tông (1258-1308) đã sáng lập nên thiền phái Trúc Lâm Yên Tử và đi tu. Giai đoạn các vua Trần trị vì chùa tháp được xây dựng ở nhiều nơi, đi kèm là việc cho đúc những quả chuông quý”, ông Trần Phi Công chia sẻ thêm.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Trần Duệ Tông sinh năm 1337, là con thứ 11 của Trần Minh Tông và Đôn Từ Hoàng thái phi, em của vua Trần Nghệ Tông. Trần Nghệ Tông truyền ngôi cho Trần Duệ Tông vào tháng 11/1372.

Ông được đánh giá là vua coi trọng hiền tài, không đề cao yếu tố tôn thất. Các trạng nguyên, bảng nhãn, thám hoa do ông tuyển xuất thân bình dân, không trong hoàng ngũ hoàng tộc.