Chè Shan tuyết cổ thụ - Thủy tổ của cây chè

Chè Shan tuyết cổ thụ, hương thơm, màu vàng chanh đặc trưng, ngọt hậu vị. Ảnh: T.G.H.G

Hà Giang là tỉnh có diện tích chè Shan tuyết lớn nhất cả nước, trong đó có trên 7.000 ha là diện tích chè Shan cổ thụ hàng trăm năm tuổi.

Shan Tuyết có nghĩa là “Tuyết trên núi”, đây là giống chè cổ thụ mọc trên những dãy núi cao, lá chè, búp chè được phủ một lớp nhung trắng như tuyết, đây là đặc điểm mà những giống chè trồng ở các vùng trung du và đồng bằng không thể có được. Hiện nay, những cây chè Shan Tuyết được trồng nhiều quanh dẫy núi Tây Côn Lĩnh ở các huyện Bắc Quang, Hoàng Su Phì, Quang Bình, Xín Mần, thành phố Hà Giang và phát triển ra nhiều địa phương khác trong tỉnh.

Chè Shan tuyết cổ thụ, tuổi đời hàng trăm năm tuổi, trên mỗi thân và cành đều phủ một lớp địa y trắng mốc, cành cây dài, vững chãi. Những cây chè cổ thụ ở đây mọc ở đỉnh núi, cao hơn 1.000 m so với mực nước biển, khí hậu lạnh giá, rễ cắm sâu trong lòng đất, mỗi búp chè chính là sự kết tinh những gì tinh tuý nhất của đất trời Hà Giang.

Cây chè Shan tuyết cổ thụ Hoàng Su Phì. Ảnh: T.G.H.G

Theo đánh giá của các chuyên gia, cây chè Shan tuyết ở Hà Giang là loại chè sạch, được trồng ở độ cao từ 800 m trở lên so với mực nước biển, nơi có khí hậu mát mẻ quanh năm. Đây là môi trường sinh trưởng tự nhiên, sạch và hoàn toàn không có tác nhân chăm sóc, tạo ra nguồn nguyên liệu tuyệt vời và quý hiếm cho những ấm chè đặc sản.

Giống chè Shan tuyết Hà Giang chủ yếu là 2 giống Shan tuyết lá to và Shan tuyết lá nhỏ (chè Shan lá nhỏ chỉ có diện tích khoảng trên 250 ha tập trung tại huyện Đồng Văn); đây thường là những cây chè cổ thụ có tuổi đời vài chục năm hay đến vài trăm năm và được đánh giá là một trong những thủy tổ của cây chè, mang nhiều nguồn gen quý hiếm.

Năm 2018 tỉnh đã phê duyệt đề tài khoa học cấp tỉnh thực hiện nhiệm vụ: “Nghiên cứu bảo tồn và phát triển bền vững cây chè Shan tuyết cổ thụ trên địa bàn tỉnh Hà Giang”.

Qua nghiên cứu này có thể khẳng định chè Shan tuyết Hà Giang có hương vị và giá trị đặc biệt, ngoài chất liệu hoàn toàn tự nhiên thì điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu cũng tạo cho chè Shan tuyết của tỉnh những đặc trưng riêng có, như nhiều tuyết trên mỗi búp chè, hàm lượng chất tanin và khoáng chất cao nên nước chè xanh, vị ngọt và rất được nước. Cùng với cảnh quan thiên nhiên, khí hậu ôn hòa và con người nơi đây đã tạo cho vùng đất này những nét độc đáo, thu hút rất cần được bảo vệ và phát triển. Vì vậy, nhóm nghiên cứu xác định mục tiêu cao nhất của đề tài là nghiên cứu giải pháp bảo vệ, bảo tồn, khai thác và phát triển cây chè Shan tuyết cổ thụ bền vững, gắn với phát triển du lịch sinh thái; từ đó nâng cao giá trị, tạo thu nhập cho người sản xuất chè trên địa bàn tỉnh.

Công bố quần thể cây chè Shan tuyết cổ thụ Hà Giang là cây Di sản. Ảnh: Duy Tuấn

Sau 4 năm thực hiện, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã hoàn thành công tác điều tra đánh giá hiện trạng sản xuất và tập quán canh tác chè Shan tuyết cổ thụ tại 5 huyện có diện tích chè lớn; công nhận được 100 cây chè cổ thụ đầu dòng; đề xuất các giải pháp phát triển vùng nguyên liệu, giải pháp về: Trồng mới, chăm sóc cây chè Shan tuyết cổ thụ theo hướng hữu cơ, thâm canh và chế biến; đào tạo tập huấn, thông tin tuyên truyền; đầu tư xúc tiến thương mại trong nước và ngoài nước, cùng các chính sách hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, HTX. Đề xuất và được Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam công nhận 1.324 cây chè Shan tuyết cổ thụ là Cây Di sản Việt Nam.

Kỳ Phong