Bài toán khó của các hãng chip: Chọn Mỹ hay Trung Quốc?

Ràng buộc khi nhận trợ cấp

Đạo luật CHIPS và Khoa học (CHIPS+) được Tổng thống Mỹ Joe Biden thông qua ngày 9/8, trong đó tài trợ 52 tỷ USD cho ngành công nghiệp bán dẫn. Song, nó nêu rõ các doanh nghiệp chấp nhận tài trợ bị cấm thực hiện bất kỳ “giao dịch đáng kể” nào nhằm mở rộng năng lực sản xuất chip tại Trung Quốc hay một số nước khác trong 10 năm.

Dù dường như vẫn có giải pháp để nhà sản xuất chip bảo vệ việc kinh doanh hiện tại ở Trung Quốc, các nhà phân tích và luật gia cho rằng điều khoản của đạo luật tạo ra một “bãi mìn” và buộc doanh nghiệp phải lựa chọn giữa Mỹ và Trung Quốc.

Bán dẫn là mặt trận chính giữa Bắc Kinh và Washington hiện nay. Chúng là bộ não của các thiết bị điện tử, từ smartphone đến laptop, trung tâm dữ liệu. Chúng cũng đóng vai trò quan trọng trong hệ thống vũ khí tinh vi, chẳng hạn tên lửa chống tăng Javelin mà Mỹ cung ứng cho Ukraine.

CHIPS+ chứa các điều khoản ngoại lệ cho phép nhà sản xuất chip tiếp tục đầu tư tại Trung Quốc nếu chúng nhằm bảo vệ lợi ích kinh doanh. Song, chúng chỉ áp dụng cho mở rộng các nhà máy sẵn có và với “các loại bán dẫn đời cũ”.

Theo Tan Albayrak, luật sư chuyên về các lệnh kiểm soát và cấm vận xuất khẩu của hãng luật Reed Smith, các loại bán dẫn đời cũ bao gồm công nghệ chip 28nm trở về trước. Albayrak nhận định các ngoại lệ của đạo luật nhằm tránh gián đoạn đột ngột cho doanh nghiệp Mỹ. Nó chỉ có vai trò cân bằng trong khi Mỹ theo đuổi chính sách duy trì lợi thế công nghệ và giảm thiểu thiệt hại cho ngành công nghệ Mỹ.

Các con chip công nghệ cũ xuất hiện trong nhiều loại thiết bị điện tử, được xem là chip cộng tác và cần số lượng lớn hơn nhiều so với chip đời mới. Nhiều “ông lớn” chip thế giới đang sản xuất loại chip này tại Trung Quốc. Chẳng hạn, nhà máy Nam Kinh của TSMC – nhà thầu sản xuất chip số 1 toàn cầu – hiện sản xuất chip 16nm và 28nm, còn Samsung sản xuất chip nhớ tại Tây An. SK Hynix đặt nhà máy chip nhớ tại Vô Tích và Đại Liên. Intel và Micron của Mỹ cũng có nhà máy đóng gói và kiểm thử tại Trung Quốc.

Thoạt nhìn, các hạn chế của CHIPS+ không gây khó chịu, song đó là nếu các hãng chưa tính tới các phương án đầu tư tại Trung Quốc trong tương lai. Theo các luật sư, doanh nghiệp nên xem xét các điều khoản hạn chế đầu tư một cách thận trọng. Các khoản phạt không chỉ bao gồm mất đi khoản trợ cấp mà còn bị phạt dưới dạng “lợi ích quốc gia”, một ngôn ngữ khá rộng. Chưa kể, còn ảnh hưởng đến uy tín khi sử dụng sai mục đích tiền tài trợ, Clinton Yu, đối tác tại hãng luật Barnes & Thornburg nhấn mạnh.

Một nguyên nhân gây lo ngại khác, theo Martijn Rasser – Giám đốc tại Trung tâm An ninh Mỹ mới, là các hạn chế có thể mở đầu cho việc giám sát nhiều hơn đối với đầu tư nước ngoài của các hãng chip. Nó cho thấy các nhà hoạch định chính sách Mỹ ngày một lo ngại về việc đem tiền của Mỹ hỗ trợ mở rộng năng lực tại Trung Quốc.

Trung Quốc chưa có đối sách

Trước công chúng, các nhà sản xuất bán dẫn đều ủng hộ đạo luật. Một số đã cam kết đầu tư tại Mỹ: TSMC tuyên bố đầu tư ít nhất 12 tỷ USD tại Arizona, Samsung chi 17 tỷ USD cho Texas. SK Hynix thông báo kế hoạch đầu tư 15 tỷ USD ở Mỹ. Intel và Micron cũng tăng cường đầu tư.

Ngoài vấn đề trợ cấp, còn một lý do khác khiến các hãng chip muốn mở rộng địa bàn Mỹ: đó là tham vọng bán dẫn của Trung Quốc. Bắc Kinh đã vạch ra các kế hoạch tăng thị phần chip tự sản xuất lên 70% vào cuối năm 2025. Về lâu dài, tham vọng của Bắc Kinh là thay thế chip đời mới của nước ngoài bằng chip nội địa. Vì vậy, câu hỏi đặt ra là liệu TSMC hay Samsung có thể tiếp tục chi phối lĩnh vực sản xuất cao cấp tại đây nữa hay không. Trong khi đó, các hãng chip nội của Mỹ lại khá yếu và mất lợi thế trong sản xuất từ lâu.

Phản ứng trước CHIPS+, Bộ Thương mại Trung Quốc hôm 18/8 phản đối và nói sẽ thực hiện các biện pháp mạnh mẽ nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình nếu cần thiết. Người phát ngôn Bộ Thương mại Shu Jueting khẳng định một số điều khoản trong đạo luật của Mỹ hạn chế hoạt động kinh tế, thương mại và đầu tư bình thường của doanh nghiệp liên quan ở Trung Quốc.

Hiệp hội Công nghiệp Bán dẫn Trung Quốc (CISA), tổ chức đại diện cho 774 doanh nghiệp thành viên, cũng phản đối Đạo luật CHIPS+ vì vi phạm thương mại công bằng và cảnh báo “hỗn loạn” trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên, số ít chuyên gia tin rằng Bắc Kinh có đủ công cụ trả đũa ngay lập tức do vẫn lệ thuộc vào bán dẫn nước ngoài. Louis Lau, Giám đốc Đầu tư tại Brandes Investment Partners, nhận xét Trung Quốc chưa ở vào vị thế có thể trừng phạt các công ty mà có thể phải 5, 10 năm nữa, khi doanh nghiệp nội cung ứng hầu hết bán dẫn cho Trung Quốc, không còn dựa vào TSMC hay Samsung.

Bản thân các lãnh đạo bán dẫn Trung Quốc cũng thừa nhận thiết bị và vật liệu chip “cây nhà lá vườn” chưa đủ tốt để thay thế hàng nhập khẩu. Hu Wen Long, Phó Chủ tịch Tongfu Microelectronics – công ty đóng gói và thử nghiệm bán dẫn hàng đầu Trung Quốc – chia sẻ cần có sự phối hợp gần gũi trong và ngoài nước để cải thiện năng lực của đại lục các lĩnh vực này.

Các nhà sản xuất chip đối mặt với một câu hỏi bức thiết hơn: Trong một ngành công nghiệp mà các khoản đầu tư thường đo đếm bằng tiền tỷ, 52 tỷ USD có đủ hay không?

Chỉ có 39 tỷ USD tài trợ từ CHIPS+ rót cho sản xuất bán dẫn, còn 13 tỷ USD phân bổ cho hoạt động nghiên cứu, phát triển và đổi mới. Tuy nhiên, xây dựng nhà máy sản xuất bán dẫn không chỉ đơn thuần là nhà máy mà liên quan tới mạng lưới cung ứng khổng lồ: hàng trăm hóa chất, vật liệu, trang thiết bị và bộ phận tiêu hao. Hãng tư vấn Bain ước tính để tăng năng lực sản xuất chip Mỹ thêm 5% đến 10% cũng cần khoảng 40 tỷ USD. Nếu muốn phát triển công nghệ mới trong 10 năm tới còn đắt hơn, khoảng 110 tỷ USD. Do đó, 52 tỷ USD chỉ hỗ trợ phần nào các nỗ lực này. Nói cách khác, tái tạo hệ sinh thái bán dẫn vô cùng tốn kém.