Nhiều doanh nghiệp 'cạn' đơn hàng, công nhân ngậm ngùi khăn gói về quê

Những ngày gần đây, dọc quốc lộ 13, đoạn đi qua TP Thuận An (Bình Dương) xe khách dừng đón khách đông hơn thường ngày. Hành khách hầu hết là những người trẻ, khệ nệ hành lý mang theo. Cũng trên tuyến đường này, từng đoàn xe máy chở lỉnh kỉnh đồ đạc tiến về cửa ngõ thành phố nhiều hơn trước. Bình Dương lúc này hệt như những ngày giáp Tết Nguyên đán, người người rời thành phố hồi hương đón Tết.

Những đoàn người nói trên là các công nhân làm việc lâu năm tại các nhà máy, xí nghiệp tại Bình Dương. Những năm trước, thời điểm này họ đang tăng tốc cho đơn hàng cuối năm, phần vì lượng công việc nhiều, phần vì ráng tăng ca để thêm tiền thưởng Tết. Thế nhưng, năm nay, họ "được" nghỉ Tết sớm hơn mọi năm 2 tháng…

Bỏ thưởng Tết, ngậm ngùi khăn gói về quê

23h, anh Lô Văn Phi (26 tuổi) gật gù ngồi ôm chiếc vali to tướng bên lề đường. Tay phải anh đan vào quai đeo của chiếc balo cũ, tay trái kẹp thêm đủ thứ đồ. Cạnh anh, cũng có vài người tương tự. Anh và mọi người đang đón xe về An Giang. 2 ngày trước, anh Phi nộp đơn nghỉ việc sau 6 năm gắn bó tại một công ty sản xuất gia công giày ở TP Thuận An.

Ngày trước, vì không đậu đại học, anh Phi rời An Giang lên Bình Dương xin làm công nhân. Mức lương công nhân không cao, nhưng tiết kiệm vẫn đủ để anh trả tiền sinh hoạt và gửi về phụ má lo cho cho 2 đứa em ở quê ăn học.

Dọc quốc lộ 13, xe khách dừng đón khách đông hơn thường ngày. (Ảnh: Thy Huệ)

"Lương cứng gần 5 triệu đồng, nhưng chăm tăng ca thì thực nhận mỗi tháng cũng trên dưới 12 triệu. Với nhiều người 12 triệu không nhiều, nhưng với chúng tôi thì trang trải được cho cả gia đình", anh Phi nói.

Ba mất sớm, từ lúc đi làm đến nay, anh Phi là trụ cột của gia đình 4 người. Thế nhưng, 2 tháng nay, anh thấp thỏm không biết thời gian tới sẽ xoay xở ra sao để lo cho gia đình khi công việc không còn suôn sẻ như trước.

2 tháng nay, công ty anh làm việc cạn kiệt đơn hàng, hoạt động cầm chừng, chỉ cho công nhân làm 4 ngày/tuần, không có tăng ca. Với lượng công việc này, mỗi tháng anh Phi chỉ nhận được không đầy 2 triệu đồng tiền lương. Số tiền này thậm chí không đủ để anh trả tiền thuê trọ và ăn uống hàng ngày.

Sau thời gian cầm cự, tình hình đơn hàng của công ty vẫn không có dấu hiệu khả thi, anh Phi buộc phải tính đường về quê: "Má tui nói đợt này về quê làm thợ hồ cũng khá, không phải lo tiền trọ, nhà có gì ăn nấy". Về quê đợt này đồng nghĩa với việc không nhận được tiền thưởng Tết như mọi năm, nhưng nếu cầm cự đến Tết, anh Phi lo khó trụ nổi.

Anh Phạm Văn Hoàn (27 tuổi) hiện làm công nhân may mặc cũng tại một nhà máy ở TP Thuận An. Mấy ngày nay, nhiều người chung khu trọ lần lượt cuốn gói đồ đạc về quê làm anh hoang mang.

Hơn 1 tháng nay, anh nhận được thông báo của công ty về việc dừng tăng ca, chỉ hoạt động theo các ca chính vì khan hiếm đơn hàng. Nhiều đồng nghiệp của anh sau khi nghe thông báo đã xin qua công ty khác, một số tìm việc thời vụ hoặc về quê. Còn anh, quê ở Đắk Lắk, thời điểm này về quê không phải là phương án tốt nên anh cố gắng làm cầm chừng đến hết năm để nhận thưởng Tết.

Dù vậy, mấy hôm nay, một số băng chuyền trên của công ty lại thông báo giảm các ca chính xuống còn 3 ca/tuần. Điều này đồng nghĩa công nhân chỉ còn nhận được 1/3 lương cứng hàng tháng. Sự thay đổi này khiến công nhân của công ty đồng loạt nghỉ việc. Trước tình hình hiện tại, anh Hoàn lo lắng không biết lúc nào băng chuyền của mình sẽ "đến lượt".

"Tui ban đầu không tính nghỉ đâu, vì giờ chờ đến Tết lương không bao nhiêu, nhưng chắc cũng nhận được tầm 10 triệu tiền thưởng như mọi năm. Nhưng mà tình hình này thì không chắc chắn được gì cả, công ty khó khăn, không ai đảm bảo được tiền thưởng vẫn được giữ nguyên. Chắc mai mốt tui cũng về quê", anh Hoàn than thở.

Người lao động đón xe về quê. (Ảnh: Thy Huệ)

Lướt mạng xã hội những ngày này không khó để bắt gặp các trường hợp tương tự anh Phi và anh Hoàn. Trên các tài khoản Tiktok, Facebook..., video công nhân la liệt ngồi chờ trước cổng các công ty vì bị bất ngờ thông báo hết việc được đăng tải đầy rẫy, video từng nhóm công nhân chờ xe về quê đón Tết sớm cũng không ít.

Bên dưới các video được đăng tải là bình luận của hàng nghìn người, là công nhân, họ cho biết cũng đang trong hoàn cảnh tương tự. Dù vậy, không ai trách cứ công ty, bởi họ biết rằng khó khăn này của công ty, chính họ nên là những người thấu hiểu và chia sẻ lúc này.

Tìm cách tháo gỡ

Trước đây, khi thị trường lao động ở Bình Dương sôi động, doanh nghiệp chủ động đi tìm công nhân, việc tuyển dụng cũng rất dễ dàng, bỏ qua kiểm tra bằng cấp, tay nghề. Nhưng nay thì ngược lại, người lao động phải tự đi tìm việc và điều kiện tuyển dụng của doanh nghiệp cao hơn, yêu cầu phải có tay nghề...

Mới đây, tại buổi gặp gỡ giữa các hiệp hội với lãnh đạo tỉnh Bình Dương, các doanh nghiệp cho biết, thị trường xuất khẩu trọng điểm như Mỹ, châu Âu có tỷ lệ đơn hàng xuất khẩu giảm. Cùng với đó, giá nguyên liệu, chi phí vật tư sản xuất, vận chuyển cũng đồng loạt tăng mạnh, dẫn đến tình trạng nhiều nhà máy hoạt động cầm chừng, chỉ 30 - 50% công suất.

Các ngành nghề bị ảnh hưởng chủ yếu là chế biến gỗ, dệt may, da giày; bên cạnh đó là một số doanh nghiệp điện tử, thực phẩm, dịch vụ, du lịch…

Ông Nguyễn Liêm, Chủ tịch Hiệp hội Chế biến gỗ Bình Dương cho hay: “Để duy trì hoạt động, giữ chân công nhân chúng tôi sẽ đi tìm những đơn hàng nhỏ một chút và giảm bớt chuyền, hay giảm giờ làm, đợi thị trường phục hồi. Chúng tôi cũng cố gắng hợp tác với nhau có đơn hàng chia sẻ nhau để giữ công nhân”.

Bên trong một nhà máy sản xuất nước giải khát ở Bình Dương. (Ảnh: Thy Huệ)

Hàng trăm nghìn lao động bị ảnh hưởng

Theo dự báo của Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh Bình Dương, quý 4/2022, nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp khoảng từ 5.000 - 10.000 lao động với tất cả ngành nghề, giảm nhiều so với các năm trước từ 20.000 - 30.000 lao động. Các doanh nghiệp đăng ký tuyển dụng chủ yếu là các vị trí việc làm, như: bảo trì cơ điện, thợ điện, cơ khí, kế toán, nhân viên kinh doanh, nhân viên giao hàng.

Từ đầu năm 2022 đến nay, tỉnh Bình Dương đã có hơn 20.000 lao động bị nghỉ việc không lương, hơn 200.000 lao động khác bị giảm giờ làm. Số liệu của đơn vị BHXH tỉnh Bình Dương cho thấy, tính đến thời điểm hiện tại đã có 13.000 người lao động bị tạm hoãn hợp đồng lao động.

Trong năm 2023, Bình Dương xác định công nghiệp tiếp tục là ngành kinh tế chủ lực và giữ vai trò thúc đẩy phát triển các ngành, lĩnh vực khác của nền kinh tế. Tỉnh phấn đấu Chỉ số sản xuất công nghiệp năm 2023 tăng 8,9% so với cùng kỳ. Để đạt được điều này, cần nâng cao chất lượng công tác thông tin, dự báo thị trường, đẩy mạnh các hoạt động xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường xuất khẩu Ấn Độ, Nam Mỹ...

Bà Trần Thị Thanh Hà, Trưởng ban Quan hệ Lao động (Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam) cho biết, theo khảo sát của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, đến nay có 25 địa phương, đơn vị, ngành báo cáo có người lao động bị ảnh hưởng đến việc làm, đời sống.

Số doanh nghiệp, người lao động bị ảnh hưởng là 441 doanh nghiệp (trong đó có 331 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, chiếm hơn 75%) với tổng số 624.786 lao động tại 25 tỉnh, thành phố.

Số doanh nghiệp tập trung ở khu vực phía Nam với 68% tổng số doanh nghiệp, hơn 88% tổng số lao động bị ảnh hưởng. Đây là tình trạng bất khả kháng của các doanh nghiệp, trong bối cảnh này, nhiều doanh nghiệp đang rất nỗ lực, khi chưa có đơn hàng, các doanh nghiệp đang cố gắng sắp xếp, bố trí việc làm cho lao động.

PGS.TS Nguyễn Đức Lộc, Viện trưởng Viện nghiên cứu Đời sống xã hội (Social Life) cho rằng, trước tình hình hiện tại, ngành chức năng phải thẳng thắn tìm giải pháp, xây dựng chính sách bền vững để mối lo về công nhân thất nghiệp khi doanh nghiệp khó khăn không tuần hoàn.

Vấn đề hiện nay không phải là các đơn hàng mà là cơ cấu hóa lao động việc làm. Ngay lúc này, phải có chiến lược rộng hơn để tái cơ cấu. Những gói an sinh chỉ là những giải pháp tạm thời, người lao động luôn mong muốn có công việc ổn định chứ không trông chờ thất nghiệp để nhận những gói an sinh.

"Giờ thất nghiệp, công nhân về quê đón Tết sớm. Việc về Tết chỉ là cầm cự, rồi họ vẫn phải trở lại thành phố tìm việc. Vì vậy phải có giải pháp hài hòa. Ngoài việc BHXH phải thực thi chức năng, ngành chức năng phải có chiến lược cân đối: Cân đối giữa nông thôn và thành thị, giữa việc làm ngành nghề này và ngành nghề khác... Có như thế thì mới không mãi rơi vào lúng túng", PGS.TS Nguyễn Đức Lộc nói.