Nghệ nhân Jrai đưa nhạc cụ dân tộc làm bằng từ tre, nứa "vang" ra thế giới
Dòng chảy - Ngày đăng : 15:29, 05/06/2022
Nhạc cụ tre, nứa - "chiếc nôi" tinh thần của đồng bào Jrai
Đối với đồng bào dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, các nhạc cụ làm từ tre, nứa, đá... đóng một vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa, tinh thần. Đây còn là những công cụ để kết nối với thần linh trong dịp lễ hội.
Từ đó, các nghệ nhân người Jrai ở tỉnh Gia Lai đã khéo léo chế tác ra nhiều nhạc cụ dân tộc nổi tiếng như: đàn T'rưng, đàn Goong...
Nghệ nhân Rơ Châm Tih và bạn đồng hành Ksor Joan là những nghệ nhân có tiếng trong nghề chế tác các loại đàn dân tộc. Hai ông đã dành cả cuộc đời mình để sáng tạo ra hàng chục nhạc cụ dân tộc chất lượng và được nhiều người trong, ngoài nước yêu thích.
Ông Rơ Chăm Tih và Ksor Joan đã bảo tồn được một số loại đàn đang có xu hướng mai một dần như T'rưng, Bru (sáo dọc), Knik, Ting Ning (đàn Goong), Đinh pơng.
Nghệ nhân Rơ Châm Tih (50 tuổi, trú làng Jút, xã Ia Dêr, huyện Ia Grai, tỉnh Gia Lai) cho biết từ thuở nhỏ, ông đã đam mê tiếng đàn, các nhạc cụ cổ truyền của đồng bào Jrai. Tâm hồn trẻ thơ của Rơ Châm Tih luôn bay bổng theo giai điệu thánh thót của những tiếng đàn trong mùa lễ hội.
"Tôi may mắn được học cách làm nhạc cụ từ một nghệ nhân mù ở làng. Ông ấy tuy khiếm khuyết về đôi mắt nhưng rất tài giỏi về nghề đan lát và đánh đàn Ting Ning điêu luyện. Mỗi lần qua nhà ông ấy, tôi đều học theo từng chi tiết nhỏ. Khi lớn lên, tôi đã biết chơi và làm ra cây đàn Ting Ning", ông Tih chia sẻ.
Mỗi cây đàn làm ra phải mất từ 2-10 ngày mới xong nhưng nguyên liệu để làm nó phải chuẩn bị trước hơn 4 tháng.
Nghệ nhân Rơ Châm Tih vừa tạo ra nhạc cụ và chơi được rất nhiều các loại nhạc cụ. Tiếng đàn, sáo cổ truyền do ông tạo ra luôn thu hút niềm đam mê của các thanh niên trong làng. Nhiều người tìm đến học cách làm và chơi nhạc cụ dân tộc đều được ông nhận lời và giúp đỡ.
Mong muốn được giữ gìn nghề làm nhạc cụ, ông Rơ Châm Tih và ông Ksor Joan (ở làng Chuet 2, phường Thắng Lợi, TP Pleiku) đã thành lập HTX nhạc cụ ở TP Pleiku. Nhạc cụ của hai ông được nhiều người biết đến bởi sự độc đáo, đa dạng, chất lượng từ mẫu mã đến âm thanh.
Nhạc cụ dân tộc do chính 2 nghệ nhân người Jrai làm ra
Ông cũng thuê nhiều người có tay nghề tới HTX làm. Nhờ vậy, HTX đã tạo công ăn việc làm cho hàng chục lao động thất nghiệp. Cuộc sống càng hiện đại, giới trẻ không còn mặn mà tới việc sản xuất nhạc cụ, hàng loạt người từ bỏ. Đến bây giờ, chỉ còn lủi thủi 2 người già miệt mài giữ lấy nghề.
Để đo các nốt nhạc tương xứng trong nhạc cụ, nghệ nhân nơi đây phải áp dụng từ nốt nhạc từ đàn Organ hiện đại.
Thời gian qua, chính hai ông Rơ Châm Tih và Ksor Joan đã bảo tồn được một số loại đàn đang có xu hướng mai một dần như: T'rưng, Bru (sáo dọc), Knik, Ting Ning (đàn Goong), Đinh pơng… Trong đó, đàn T'rưng được khách hàng ưa chuộng, mua với số lượng lớn, vì thế thời gian làm một cây đàn cũng được đẩy nhanh hơn.
Đưa nhạc cụ dân tộc "vang khắp" thế giới
Ông Ksor Joan cho biết: "Để làm ra cây đàn đẹp, âm thanh đạt chuẩn thì không đơn giản. Ngày xưa, người già làm một cây đàn T'rưng phải mất cả tháng trời mới xong. Tre phải ngâm dưới bùn ao đến 3 năm mới có thể mang lên để làm đàn. Giờ những công đoạn đó đơn giản hơn. Tre chặt về phơi nắng 3 tháng, rồi đem luộc, sau đó lại đem sấy trên dàn bếp.
Sau công đoạn ấy, những đoạn tre thẳng nhất, già và vàng nhất mới được đem làm đàn. Một cây đàn T'rưng làm chỉ trong một ngày là xong nhưng nguyên liệu để làm nó phải chuẩn bị trước hơn 4 tháng".
Ngoài sản xuất, các nghệ nhân thường xuyên mang nhạc cụ đến nhiều nước biểu diễn như: Úc, Phần Lan, Campuchia, Vương quốc Anh…
Cũng theo ông Ksor Joan, người nghệ nhân phải luôn tỉ mỉ đến từng chi tiết của mỗi nhạc cụ xuất xưởng, đặc biệt là chọn nguyên liệu tre, nứa. Mỗi lần đi chặt tre, nứa là đi gần cả hàng trăm cây số. Nứa là phải chọn cây thẳng, từ 3 năm tuổi trở lên, thân không bị sâu, không bị nứt, không quá non, cũng đừng quá già.
Sau khi chặt về, nguyên liệu phải phơi cả tháng trong ánh nắng vừa phải. Sáng phơi, chiều đem vào kẻo cây bị ngấm sương, không còn tốt và âm không được hay. Cây cũng phải phơi theo chiều thẳng đứng, dựng cách nhau ra.
Nhạc cụ được nhiều du khách, người yêu âm nhạc từ ngoài nước như Hàn Quốc, Nhật Bản… đặt mua 2-3 bộ nhạc cụ.
Qua đôi bàn tay tài hoa của hai người nghệ nhân này, rất nhiều cây đàn đã được làm ra. Không ít người trong và ngoài nước khi nghe tiếng những nghệ nhân đều tìm đến để mua về nhà trưng bày hoặc tập luyện.
"Trong một chương trình đêm nhạc ở TP Pleiku năm ngoái, tôi đã được một giảng viên của một trường Đại học ở TP Hà Nội đặt mua 5 bộ đàn T'rưng cỡ đại với giá 3,5 triệu đồng/bộ. Đây không phải lần đầu tôi nhận đơn đặt hàng như vậy.
Một số trường đào tạo âm nhạc và sinh viên đang theo học chuyên ngành nhạc dân tộc cũng thường xuyên đặt hàng, chủ yếu là đàn T'rưng. Vài năm trước, tôi cũng được nhiều du khách, người yêu âm nhạc từ ngoài nước như Hàn Quốc, Nhật Bản… đặt mua 2-3 bộ nhạc cụ", ông Rơ Chăm Tih cho biết thêm.
Hiện tại, giá các nhạc cụ từ 250.000 - 4.000.000 đồng/bộ. Trong đó, đàn Trưng Lắc là đắt nhất, hơn 4 triệu đồng, còn đàn T'rưng ba giàn có giá bán 1,5 triệu đồng. Riêng tiền làm vật liệu của 2 loại đàn này đã lên đến 500.000 -1.000.000 đồng.
Các nghệ nhân vẫn đang trăn trở về việc bảo tồn nhạc cụ dân tộc.
Không chỉ xuất khẩu nhạc cụ ra thế giới, nghệ nhân Rơ Châm Tih thường xuyên góp mặt trong đoàn nghệ thuật của Việt Nam đến nhiều nước biểu diễn như: Úc, Phần Lan, Campuchia, Vương quốc Anh…
Ông Rơ Châm Tih cho biết thêm, nếu ai thật sự yêu nhạc cụ dân tộc, ông sẵn sàng chỉ dạy để lưu giữ nét đẹp văn hóa này. Qua đó, ông cũng muốn mở lớp dạy nghề cho học sinh, người đam mê nhạc cụ trên địa bàn tỉnh.