Triều đại của gia tộc họ Lee ở Samsung trên bờ vực sụp đổ

Cứ vào thứ năm hàng tuần kể từ tháng 10/2020, sẽ có một đoàn xe ô tô Genesis và Mercedes màu đen đến Tòa án Quận Trung tâm Seoul. Tất cả những người trên xe sẽ xuống và sau một ngày lấy lời khai, đoàn xe kể trên lại đến đón người đi. Nhóm người này chính là các giám đốc điều hành cũ và hiện tại của Samsung, gã khổng lồ điện tử của Hàn Quốc.

Trong số đó, Phó Chủ tịch Samsung Electronics Lee Jae-yong nổi bật hơn hẳn so với những người khác. Tất cả những người khác đều đối xử với ông như sự trung thành của những người hầu cho một vị chúa tể.

Cháu trai của triều đại họ Lee, chủ sở hữu Samsung đã phải ra vào tù trong suốt bốn năm qua, phần lớn là do quyết tâm kế tục cha mình, Lee Kun-hee, người đã cai trị Samsung gần ba thập kỷ trước khi ông phải nhập viện vào năm 2014 vì một cơn đau tim. Ông mất năm 2020.

Giờ đây, "thái tử" Lee đang đấu tranh với cáo buộc thao túng giá cổ phiếu và gian lận kế toán, trong một cuộc chiến pháp lý cao trào với các công tố viên Hàn Quốc và một quỹ đầu cơ của Mỹ để đảm bảo quyền kế vị của ông và gia đình tại đế chế Samsung. Thất bại trong cuộc chiến pháp lý lần này có thể đồng nghĩa với sự sụp đổ của cả một triều đại.

Trường hợp của Lee là một phần của cuộc khủng hoảng kế vị gia đình làm nổi bật sự vướng mắc chặt chẽ và đôi khi gây tranh cãi của chính trị và các tập đoàn của Hàn Quốc, được gọi là chaebol.

Sự kế vị của Jae-yong sau cơn đau tim của cha đã được đảm bảo bởi một vụ sáp nhập vào năm 2015, trong đó Cheil Industries, một công ty thời trang và công viên giải trí mà Lee là cổ đông lớn nhất, tiếp quản Samsung C&T, một chi nhánh xây dựng. Điều đáng nói là, C&T có cổ phần lớn nhất trong Samsung Life Insurance - công ty có cổ phần lớn trong "viên ngọc quý" của Samsung: Samsung Electronics.

Nhưng các công tố viên lập luận rằng các điều khoản sáp nhập, theo đó một cổ phiếu Cheil được định giá bằng gần ba cổ phiếu C&T, đã bị thao túng để trao cho Lee Jae-yong quyền kiểm soát C&T, và cuối cùng là đế chế Samsung. Lee không có cổ phần nào trong C&T trước khi sáp nhập.

Vụ sáp nhập chịu trách nhiệm một phần cho sự sụp đổ của cựu Tổng thống Hàn Quốc Park Geun-hye, người bị bỏ tù vì tội hối lộ vào năm 2017. Lee đã trả 8,7 tỷ won hối lộ cho một người quen của Park để đổi lấy ảnh hưởng chính trị với Quỹ hưu trí quốc gia - cổ đông chính của Samsung C&T, theo phán quyết của tòa phúc thẩm Seoul vào năm ngoái.

Lee đã phải ngồi tù 19 tháng, trong hai giai đoạn, do kết quả của các cáo buộc hối lộ, trong khi bà Park phải ngồi tù hơn bốn năm. Bà đã được Tổng thống Moon Jae-in ân xá vào đêm Giáng sinh năm 2021.

Tuy nhiên, ông Lee có thể trở lại tù tùy thuộc vào kết quả của cuộc điều tra hiện tại, vốn đã chứng kiến ​​8 giám đốc điều hành của Samsung bị kết tội và 3 người bị bỏ tù cho đến nay.

Tổng cộng, 11 giám đốc điều hành, bao gồm cả Lee, đang bị điều tra về hành vi thao túng giá cổ phiếu và gian lận kế toán tại các công ty Samsung vào năm 2015, điều mà các công tố viên tin rằng là yếu tố quan trọng đối với kế hoạch của Lee để kế nhiệm cha mình làm chủ tịch Samsung. Hiện ông Lee vẫn là phó chủ tịch, chờ đợi cho đến khi vụ án bắt đầu diễn ra.

Các luật sư của Lee từ Kim & Chang, công ty luật hàng đầu của đất nước, nói rằng thỏa thuận không có gì khác ngoài một "hoạt động kinh doanh bình thường" nhằm tạo ra sức mạnh tổng hợp giữa các chi nhánh.

Trường hợp của Lee là dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy tình trạng hỗn loạn rộng lớn hơn tại công ty lớn nhất và nổi tiếng nhất Hàn Quốc.

Samsung được thành lập bởi Lee Byung-chull, ông nội của Jae-yong, vào năm 1938 với tư cách là một công ty kinh doanh tạp hóa khiêm tốn, bán mì và các mặt hàng khác. Byung-chull thành lập Samsung Electronics vào năm 1969 và Samsung Semiconductor & Viễn thông vào năm 1978, trở thành những "cỗ máy in tiền" của tập đoàn sau này.

Khi Byung-chull qua đời vào năm 1987, con trai thứ ba của ông, Kun-hee, lên nắm quyền điều hành tập đoàn. Trong thời gian nắm quyền, Kun-hee đã biến công ty thành công ty toàn cầu về chip nhớ, điện thoại thông minh và TV.

Ngày nay, Samsung là tập đoàn lớn nhất Hàn Quốc, với 59 chi nhánh. Công ty tự hào có tổng tài sản là 457,3 nghìn tỷ won (381,8 tỷ USD) và có doanh thu 333,8 nghìn tỷ won vào năm ngoái, theo Ủy ban Thương mại Công bằng Hàn Quốc.

Tuy nhiên, khi Kun-hee bị đau tim vào năm 2014 và phải nằm viện hơn 6 năm, điều này đặt ra câu hỏi về việc gia đình có thể tiếp tục cai trị Samsung được bao lâu nữa.

Ngân hàng đầu tư Goldman Sachs đã đề nghị Lee bán Samsung Life Insurance cho Berkshire Hathaway của Warren Buffett vào năm 2015 để huy động hàng tỷ đôla cần thiết để trả thuế thừa kế khi cha ông qua đời, theo David Hyung-jin Chung, người đứng đầu văn phòng Goldman tại Seoul. Thỏa thuận không bao giờ được bắt đầu tiến hành.

Theo bản cáo trạng dài 133 trang được Nikkei Asia công bố, Samsung đã chuẩn bị kế hoạch cho việc kế vị ngay cả trước khi ông Kun-hee nhập viện, với tên mã "Dự án G".

G trong "Dự án G" là viết tắt của "governance" nghĩa là "sự cai trị". Dự án này được thành lập bởi Samsung Securities vào năm 2012 và đề cập đến vụ sáp nhập gây tranh cãi năm 2015, theo các công tố viên.

Khi ông Kun-hee nhập viện, Jae-yong đã tiếp quản vai trò lãnh đạo của cha mình, nhưng vị trí của Lee lúc đó vẫn còn yếu do sự ra đi đột ngột của cha. Các công tố viên tin rằng đó là lý do Lee và Samsung thúc đẩy việc sáp nhập trước sự phản đối của các cổ đông. Họ cáo buộc rằng mục đích của việc sáp nhập là để Lee có được một cách thức không tốn kém nắm quyền kiểm soát đế chế Samsung.

"Phán quyết của Tòa án Tối cao vào ngày 29/8/2019... đã công nhận rõ ràng rằng vụ việc này, việc Cheil Industries tiếp quản Samsung C&T, là một phần của quá trình kế vị đối với Lee Jae-yong", Văn phòng Công tố Trung tâm Seoul cho biết trong một bản tin tức.

Samsung C&T là chìa khóa để gia đình Lee kiểm soát Samsung Electronics, và sau đó là toàn bộ tập đoàn. Ngoài ra, gia đình Lee còn trực tiếp sở hữu 4,69% cổ phần của Samsung Electronics, củng cố quyền nắm giữ của họ đối với nhà sản xuất chip nhớ và điện thoại thông minh lớn nhất thế giới.

Sau khi ông Lee Kun-hee qua đời vào tháng 10/2020, vợ của Lee, Hong Ra-hee và ba người con - Jae-yong, Boo-jin và Seo-hyun - được thừa kế cổ phần của Samsung Electronics. Nhưng họ đã đồng ý chia cho Jae-yong một nửa cổ phần của Kun-hee trong Samsung Life Insurance, giúp anh củng cố quyền kiểm soát tập đoàn. Điều đó khiến Hong trở thành cổ đông cá nhân lớn nhất của Samsung Electronics, với 2,3% cổ phần, mặc dù Jae-yong có nhiều ảnh hưởng hơn khi nắm giữ Samsung Life Insurance và Samsung C&T.

Do đó, việc sáp nhập sẽ đảm bảo vị thế của gia đình Lee cho một thế hệ khác: Sau thương vụ, Lee Jae-yong có thể kiểm soát Samsung C&T đã sáp nhập với 16,4% cổ phần, tạo cho anh ta một đòn bẩy để kiểm soát Samsung Electronics.

Tuy nhiên, mọi thứ bắt đầu trở nên tồi tệ sau sự xuất hiện của Elliott Management, một quỹ đầu cơ của các nhà hoạt động Mỹ. Nổi tiếng với việc tham gia vào các cuộc chiến ủy quyền với các công ty mà họ đầu tư, Elliott bất ngờ tuyên bố vào tháng 6/2015 rằng họ có 7% cổ phần trong Samsung C&T và nói rõ rằng họ phản đối việc sáp nhập, nói rằng việc này không công bằng và trái pháp luật.

Quỹ cho biết: "Elliott tin rằng đề xuất tiếp quản Samsung C&T của Cheil Industries đánh giá thấp đáng kể Samsung C&T và các điều khoản không công bằng cũng như không vì lợi ích tốt nhất của các cổ đông của Samsung C&T".

Elliott đã tấn công Samsung C&T vì họ hiểu rằng công ty là gót chân Achilles trong kế hoạch kế vị của gia đình Lee.

Năm ngày sau khi thông báo, quỹ này đã đệ đơn lên tòa án quận Seoul, yêu cầu tòa án cấm Samsung C&T tổ chức đại hội cổ đông để thông qua việc sáp nhập. Tuy nhiên, Tòa án Quận Trung tâm Seoul đã từ chối ban hành lệnh.

Năm 2018, Elliott đã đệ đơn kiện chính phủ Hàn Quốc trị giá 770 triệu USD lên Tòa án Trọng tài Thường trực. Vụ việc đang chờ xử lý.

Vào tháng 9/2020, sau gần hai năm điều tra, các công tố viên cuối cùng đã đưa ra cáo buộc chống lại 11 giám đốc điều hành của Samsung. Vụ việc bắt đầu vào năm 2016 khi một nhóm công dân đệ đơn kiện Lee và Samsung. Hai năm sau, cơ quan quản lý tài chính của đất nước cũng đệ đơn khiếu nại lên văn phòng công tố khi Ủy ban Dịch vụ Tài chính kết luận Lee và Samsung đã làm giả các thông báo về thị trường chứng khoán và có hành vi gian lận kế toán.

Đã có tám giám đốc điều hành và nhân viên của Samsung bị kết tội, trong đó có ba người bị kết án tù vì che giấu và tiêu hủy bằng chứng khi các công tố viên mở rộng cuộc điều tra. Các công tố viên cho biết họ đã thu giữ nhiều máy chủ máy tính và ổ cứng được giấu dưới sàn của một nhà máy Samsung Biologics và trong nhà để xe của một nhân viên của Samsung Bioepis. Samsung Biologics là một chi nhánh sản xuất thuốc của Samsung C&T, trong khi Samsung Bioepis là một đơn vị nghiên cứu của Samsung Biologics.

Trọng tâm của cuộc điều tra là việc định giá giao dịch hoán đổi cổ phiếu, điều này đã khiến Deloitte Anjin, đối tác địa phương của công ty kế toán quốc tế Deloitte chú ý. Oh Yong-jin, cựu kế toán của đối tác Deloitte Anjin, đã làm chứng trong nhiều tuần trong tháng 1 và tháng 2 trước tòa rằng Samsung đã gây áp lực buộc ông phải đánh giá thấp giá trị của Samsung C&T.

Oh khẳng định trước tòa rằng anh đã chiến đấu với C&T và gửi thư chính thức, nhưng vô ích. Anh yêu cầu các thành viên trong nhóm của mình xóa các trao đổi email với Samsung trong trường hợp họ bị kiện và bị điều tra.

"Đôi khi tôi đã cãi nhau và gửi thư nhưng không được. Tôi đã tiếp tục công việc vì C&T đã đồng ý rằng sẽ chịu trách nhiệm về bản báo cáo", Oh nói tại tòa.

Nikkei đã yêu cầu Choi Chi-hun, một bị cáo trong vụ án và là chủ tịch của Samsung C&T trong quá trình sáp nhập, bình luận về những khẳng định của Oh, nhưng Choi đã từ chối.

Deloitte Anjin từ chối bình luận, nói rằng Oh không còn làm việc cho công ty nữa. "Kế toán Oh Yong-jin đã rời công ty. Chúng tôi không phải là bị cáo trong vụ án, vì vậy không thích hợp để bình luận về vụ việc đang diễn ra", Deloitte Anjin cho biết trong một email.

Park Ju-geun của Leaders Index, một công ty phân tích doanh nghiệp, người đã nghiên cứu Samsung và các hoạt động của các chaebol khác trong nhiều thập kỷ, nói với Nikkei rằng Samsung rất muốn giải quyết các vấn đề pháp lý của mình để Lee có thể chính thức lên ngôi.

"Vụ này là bước cuối cùng để Lee trở thành chủ tịch, vì ông ấy không thể chính thức nắm quyền chủ tịch do rủi ro pháp lý đang diễn ra", Park nói. "Bất kể kết quả của vụ án như thế nào, Lee đã hoàn thành việc kế vị thông qua thừa kế".

Tuy nhiên, trường hợp này đã khiến Samsung phải trả giá đắt theo những cách khác. Sự vắng mặt của Lee đã ngăn cản công ty thực hiện các vụ mua lại lớn trong nhiều năm. Thật vậy, thỏa thuận lớn cuối cùng của Samsung đã được ký kết vào năm 2016, khi công ty mua lại công ty điện tử xe hơi và hệ thống âm thanh Harman International Industries của Mỹ với giá 8 tỷ USD.

Khi Lee tiếp tục các hoạt động của mình sau khi ra tù vào tháng 8 năm ngoái, công ty đã đặt mục tiêu M&A mới. Vào tháng 1, Giám đốc điều hành Samsung Electronics Han Jong-hee nói với các phóng viên tại hội nghị công nghệ CES ở Las Vegas rằng nhiều thương vụ mua lại sắp xảy ra.

Samsung cũng phải đối mặt với những căng thẳng trong nội bộ và với các nhà đầu tư về chiến lược. Họ đang chịu áp lực duy trì lợi thế công nghệ của mình trước sức ép từ các đối thủ cạnh tranh bao gồm Công ty Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan và Intel. Vào tháng 11, công ty đã công bố một kế hoạch đầu tư mới trị giá 17 tỷ USD Mỹ, nhằm xây dựng dây chuyền sản xuất chip đúc ở Texas, Mỹ.

Cả TSMC và Intel đều đang tăng năng lực sản xuất để đối phó với nhu cầu chip đang gia tăng trong bối cảnh đại dịch. Samsung đặt mục tiêu vượt qua Intel và TSMC về sản lượng hệ thống và chất bán dẫn đúc vào năm 2030.

Nhưng số phận của Lee vẫn treo lơ lửng. Mặc dù vụ án vẫn đang trong giai đoạn đầu, ba thẩm phán tại Tòa án Quận Trung tâm Seoul đang đẩy nhanh tiến độ. Cho đến nay, khoảng 10 nhân chứng đã làm chứng với tư cách là công tố viên và luật sư bào chữa đã đặt câu hỏi về việc sáp nhập và vai trò của Lee trong thương vụ này.

Khi được thả vào tháng 8, Phó chủ tịch Lee đã giảm gần 13 kg; Bộ vest xám trông rộng thùng thình trên người. "Tôi rất xin lỗi vì đã khiến mọi người lo lắng", Lee, đeo khẩu trang, nói với các phóng viên, trước khi cúi đầu. "Tôi biết có những mối quan tâm, chỉ trích, lo lắng và kỳ vọng lớn ở tôi. Tôi sẽ cố gắng hết sức".

Có khả năng ông có thể bị đưa vào sau song sắt một lần nữa, vì vụ án lần này có thể còn bùng nổ hơn lần trước, và một chủ tịch mới có thể đánh dấu việc gia đình họ Lee luôn được đối xử một cách nhẹ nhàng.

Nhưng giới quan sát cho rằng những ngày ở đỉnh cao của Jae-yong còn lâu mới kết thúc. Park Ju-geun của Leaders Index cho biết: "Không nghĩ có khả năng Samsung và Lee sẽ phải đối mặt với viễn cảnh tồi tệ nhất".

(Theo Doanh nghiệp và Tiếp thị, Nikkei)