Nộp lại tiền tỷ - "Kim bài miễn tử" cho quan chức "nhúng chàm"?

Dư luận băn khoăn, liệu rằng việc nộp tiền tỷ khắc phục hậu quả có phải là "kim bài miễn tử" đối với tội phạm tham ô, tham nhũng không?

"Quay xe", nộp triệu đô tại tòa để thoát án tử

Những năm gần đây, tại các phiên tòa xử các bị cáo phạm tội liên quan đến kinh tế, chức vụ hoặc tham ô, tham nhũng, việc người phạm tội nộp tiền để khắc phục hậu quả nhằm hưởng sự khoan hồng của pháp luật dần trở nên phổ biến.

Đầu tháng 12/2021, TAND TP Hà Nội xét xử cựu Chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Đức Chung cùng hai đồng phạm trong vụ án liên quan đến việc mua độc quyền chế phẩm Redoxy-3C. Tại vụ án này, ông Chung bị truy tố, xét xử về tội "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ" theo quy định tại khoản 3, Điều 356 Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015, có khung hình phạt từ 10-15 năm tù.

Thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử tại tòa, đại diện Viện KSND TP Hà Nội đã đề nghị Tòa án cấp sơ thẩm tuyên phạt cựu Chủ tịch Hà Nội mức án từ 10-12 năm tù theo đúng tội danh bị truy tố.

"Không phải cứ nộp tiền là thoát án tử hình" - luật sư Tạ Anh Tuấn, Trưởng Văn phòng Luật sư Bách Gia Luật và Liên danh.

Tuy nhiên, quá trình tranh tụng, luật sư bào chữa cho ông Chung đã bổ sung thêm tài liệu mới tại phiên tòa là phiếu nộp tiền của gia đình bị cáo này nộp số tiền 10 tỷ đồng cho Cục Thi hành án dân sự TP Hà Nội. Đây là khoản tiền của gia đình bị cáo Chung nộp nhằm bảo lãnh cho trường hợp ông Chung bị tuyên phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong vụ án thì sẽ khấu trừ vào số tiền bảo lãnh này.

Ghi nhận tình tiết mới này, đại diện VKS đã quyết định thay đổi mức án đề nghị đối với bị cáo Nguyễn Đức Chung từ 10-12 năm tù xuống còn từ 8-10 năm tù. Tại bản án sơ thẩm, TAND TP Hà Nội đã quyết định tuyên phạt bị cáo Nguyễn Đức Chung 8 năm tù, buộc bị cáo phải liên đới bồi thường 25 tỷ đồng cho nguyên đơn dân sự (ghi nhận việc gia đình bị cáo đã nộp 10 tỷ đồng).

Trước phiên xử ông Chung không lâu, đầu tháng 11/2021, cựu Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Tình báo (Bộ Công an) Nguyễn Duy Linh bị đưa ra xét xử về tội "Nhận hối lộ" theo khoản 4, Điều 354 BLHS 2015, có mức hình phạt tù từ 20 năm, chung thân hoặc tử hình.

Sau khoảng thời gian đầu chối tội, ông Linh bất ngờ "quay xe", thừa nhận hành vi phạm tội; đồng thời tác động gia đình nộp đủ số tiền 5 tỷ đồng nhận hối lộ. Ghi nhận tình tiết này, HĐXX sau đó đã tuyên phạt cựu Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Tình báo 14 năm tù, dưới mức thấp nhất của khung hình phạt.

Một trường hợp đáng chú ý là cựu Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Bắc Son. Cuối tháng 12/2019, tại phiên sơ thẩm, ông Son bị đại diện VKS đề nghị tuyên án tử hình về tội "Nhận hối lộ" trong vụ mua bán cổ phần tại AVG.

Quá trình phiên tòa diễn ra, gia đình ông Son đã nộp tiền, khắc phục hoàn toàn số tiền 3 triệu USD mà bị cáo Son nhận hối lộ. Xét tình tiết giảm nhẹ này, HĐXX cho rằng không cần thiết phải áp dụng hình phạt cao nhất là tử hình đối với bị cáo Nguyễn Bắc Son. Ông Son sau đó bị tuyên án chung thân ở cả 2 cấp xử sơ thẩm và phúc thẩm.

Đặc biệt hơn, cựu Tổng Giám đốc Ngân hàng Thương mại cổ phần Đại Dương (OceanBank) Nguyễn Xuân Sơn đã thoát án tử hình sau khi bị 2 cấp tòa sơ thẩm và phúc thẩm tuyên mức án cao nhất.

Tại bản án phúc thẩm vụ án xảy ra tại OceanBank được tuyên ngày 4/5/2018, ông Sơn bị tuyên án tử hình về 3 tội danh: "Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng", "Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản" và "Tham ô tài sản".

Bản án phúc thẩm nhận định, bị cáo Sơn đã rất thành khẩn khai báo, tích cực hợp tác với các cơ quan chức năng, nhất là trong giai đoạn phúc thẩm. Vợ bị cáo đã nộp 5 tỷ đồng khắc phục hậu quả cho bị cáo. Hiện bị cáo còn nhiều tài sản nhưng đang bị kê biên. Ngoài ra, một doanh nhân là bạn của bị cáo Sơn đã đồng ý cho gia đình bị cáo vay 32 tỷ đồng để chuộc số tài sản bị kê biên. Số tiền 37 tỷ đồng vừa đủ để nộp khắc phục hậu quả, đúng bằng 3/4 số tiền 49 tỷ đồng bị cáo Sơn bị quy kết tham ô.

Từ đó, Tòa phúc thẩm kiến nghị Chánh án TAND Tối cao xem xét giảm hình phạt cho bị cáo Sơn từ tử hình xuống chung thân sau khi bị cáo Sơn khắc phục ít nhất 3/4 hậu quả.

Theo nguồn tin của PV Dân trí, sau phiên phúc thẩm, gia đình bị cáo Sơn đã khắc phục hơn 3/4 số tiền được xác định là hậu quả mà ông Sơn gây thiệt hại. Chánh án TAND Tối cao đã có quyết định giảm hình phạt cho cựu Tổng Giám đốc OceanBank xuống chung thân.

"Kim bài miễn tử" với quan chức "nhúng chàm"?

Theo thống kê của Bộ Tư pháp, trong năm 2021, các cơ quan thi hành án đã thu được trên 9.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, công tác thi hành án dân sự nói chung và thu hồi tài sản nói riêng phụ thuộc rất nhiều vào các giai đoạn tố tụng trước đó, đặc biệt là việc áp dụng các biện pháp bảo đảm, kê biên tài sản của người phạm tội, ngăn ngừa hành vi tẩu tán tài sản, tiếp tay tẩu tán tài sản.

Thực tế cho thấy, vụ việc nào cơ quan tố tụng tích cực truy tìm, áp dụng các biện pháp kê biên, phong tỏa thì vụ việc đó có khả năng thu hồi rất cao. Ngược lại, có một số vụ việc đương sự lợi dụng kẽ hở của pháp luật để tẩu tán tài sản.

Điển hình, vụ Phạm Thị Bích Lương (cựu Giám đốc Agribank Nam Hà Nội) và Ninh Văn Quỳnh (cựu Kế toán trưởng kiêm Trưởng ban Tài chính kế toán và Kiểm toán PVN), đương sự đã chuyển nhượng tài sản ngay trước khi bị khởi tố, trong quá trình điều tra và ngay trước khi xét xử sơ thẩm.

Một số bản án tòa án tuyên với số tiền thu hồi đặc biệt lớn nhưng tài sản để đảm bảo thi hành án rất ít. Vụ Huỳnh Thị Huyền Như (cựu Phó Trưởng phòng quản lý rủi ro Vietinbank chi nhánh TPHCM) có số tiền phải thi hành hơn 11.000 tỷ đồng nhưng số tài sản kê biên ước tính chỉ hơn 500 tỷ đồng; vụ Phạm Thị Bích Lương số tiền phải thi hành hơn 2.500 tỷ đồng nhưng tài sản kê biên, xử lý chưa được 10 tỷ đồng.

Đánh giá về việc người phạm tội nộp tiền khắc phục hậu quả vụ án để được hưởng mức án khoan hồng, luật sư Đỗ Tùng Dương - Văn phòng luật sư Bách Gia Luật và Liên danh (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) - cho rằng, đây là điểm mới của BLHS năm 2015.

Theo khoản 3, Điều 40 BLHS năm 2015, có ba trường hợp không áp dụng hình phạt tử hình, trong đó có trường hợp: "Người bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ mà sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn".

Luật sư Dương nhận định, đây là điểm mới của BLHS năm 2015 so với quy định của BLHS năm 1999. Nó có ý nghĩa quan trọng trong việc thu hồi tài sản Nhà nước bị thất thoát, chiếm đoạt. Bởi, mục tiêu cuối cùng trong việc xử lý các vụ án kinh tế, tham nhũng là thu hồi tối đa tài sản tham ô, hối lộ. Nếu xử lý tử hình tội phạm tham nhũng thì Nhà nước không thu hồi lại được tiền, tài sản bị chiếm đoạt và mục đích cuối cùng không đạt được.

Vì vậy, quy định tại Điều 40 BLHS năm 2015 khuyến khích người phạm tội ăn năn hối cải, tự nguyện bồi hoàn tài sản chiếm đoạt trái pháp luật, có các biện pháp khắc phục hậu quả, giúp Nhà nước thu hồi tài sản một cách thuận lợi nhất.

Tuy nhiên, việc người bị kết án tử hình nộp lại 3/4 tài sản chỉ là một trong những điều kiện "cần" để được xem xét không thi hành án tử hình. 1/4 tài sản còn lại bị cáo vẫn phải nộp lại theo quy định và người phạm tội vẫn phải chịu hình phạt tù không có thời hạn (tù chung thân).

Ngoài việc khắc phục 3/4 tài sản tham ô, hối lộ, điều kiện "đủ" là người bị kết án tử hình phải hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn. Khi hội đủ 2 điều kiện "cần" và "đủ", người bị kết án tử hình sẽ được Chánh án TAND Tối cao chuyển hình phạt tử hình thành hình phạt tù chung thân.

Đồng quan điểm với luật sư Đỗ Tùng Dương, Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường (Văn phòng luật sư Chính Pháp, Đoàn Luật sư TP Hà Nội) nhấn mạnh thêm, nếu không hiểu đúng quy định trên, có thể người có chức vụ, quyền hạn sẽ mắc sai lầm khi cho rằng việc bồi thường khắc phục hậu quả là "kim bài miễn tử" đối với "quan tham".

Luật sư Đặng Văn Cường đánh giá, quy định tại Điều 40 BLHS năm 2015 thể hiện tính chất khoan hồng, nhân đạo trong việc áp dụng hình phạt; cho thấy khả năng cải tạo, giáo dục của con người; đồng thời, cơ hội được sống, được chuộc lại lỗi lầm vẫn luôn mở ra kể cả trong những tình huống người phạm tội đang đối mặt với cái chết do hành vi vi phạm pháp luật đặc biệt nghiêm trọng của mình.

"Tuy nhiên, không phải cứ phạm tội, cứ tham ô, nhận hối lộ, đến khi bị tuyên án tử hình thì nộp lại tiền sẽ được thoát án tử hình. Nhận thức như vậy là sai lầm và không phù hợp với chính sách pháp luật hiện nay. Quy định này không phải là "kim bài miễn tử", không phải là cơ hội để cho các đối tượng không ngần ngại thực hiện hành vi tham ô, nhận hối lộ!" - luật sư Cường nhận định.

Phân tích về điều kiện "cần" và "đủ" trong Điều 40 BLHS năm 2015, luật sư Cường nhấn mạnh, trường hợp không có căn cứ cho thấy người phạm tội đã hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện tội phạm, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn thì dù đã nộp lại 100% tài sản do phạm tội mà có thì vẫn không thoát án tử hình.

"Nộp tiền khắc phục hậu quả hành vi phạm tội không phải là 'kim bài miễn tử' của quan tham" - Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường.

Ngoài ra, theo luật sư Cường, pháp luật Việt Nam quy định người bị kết án tử hình vẫn có quyền khiếu nại theo thủ tục Giám đốc thẩm, tái thẩm; đồng thời có đơn đề nghị xin miễn tội chết gửi đến Chủ tịch nước. Trường hợp được Chủ tịch nước ân giảm, được đặc xá, đại xá, người phạm tội cũng có thể được miễn thi hành án tử hình.

"Bởi vậy, đối với người đã bị kết án tử hình, cánh cửa cuộc đời họ không hoàn toàn đã đóng lại, pháp luật Việt Nam vẫn có cơ hội để họ có hy vọng về sự sống, dù hy vọng đó là mong manh.

Với người phạm tội tham ô, nhận hối lộ, việc bồi thường khắc phục hậu quả trong giai đoạn thi hành án cũng là một cơ hội, cùng với các điều kiện khác thì họ có thể được sống. Đó là những quy định thể hiện tính chất nhân đạo, khoan hồng của pháp luật và mở rộng cơ hội cho người thi hành án, kể cả trường hợp họ đang chờ thi hành bản án tử hình.

Quy định về việc tội phạm tham ô, nhận hối lộ bồi thường khắc phục thì không phải thi hành án tử hình không phải là một quy định đặc quyền, đặc lợi. Quy định này hoàn toàn phù hợp với chính sách hình sự hiện nay, phù hợp với sự kết hợp hài hòa giữa khoan hồng và nghiêm trị trong chính sách hình sự và chính sách xét xử hình sự của Việt Nam!" - luật sư Đặng Văn Cường nói.

Phúc Lâm