Thách thức của Trung Quốc khi láng giềng Kazakhstan chìm trong khói lửa
Đối ngoại - Ngày đăng : 13:38, 10/01/2022
Người biểu tình đốt phá phương tiện tại Kazakhstan (Ảnh: Reuters).
Ngày 3/1, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã gửi điện mừng tới Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev nhân kỷ niệm 30 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước.
Chỉ 2 ngày sau đó, Kazakhstan chìm trong khói lửa khi làn sóng bạo loạn bùng phát do người dân phản đối giá nhiên liệu tăng. Các cuộc biểu tình chết người vẫn đang tiếp tục diễn ra tại quốc gia từng được coi là ổn định nhất trong số các nước thuộc Liên Xô cũ ở khu vực Trung Á, và hậu quả có thể vượt ra ngoài biên giới của nước này.
Kazakhstan từng chứng kiến các cuộc biểu tình trước đây. Một trong những cuộc biểu tình nghiêm trọng nhất diễn ra vào năm 2011, tại thành phố Zhanaozen, phía tây Kazakhstan khi ít nhất 14 người biểu tình thiệt mạng trong các cuộc đụng độ với cảnh sát. Zhanaozen hiện cũng là tâm điểm của các cuộc biểu tình phản đối giá nhiên liệu tăng tại Kazakhstan.
Trong những lần bùng nổ biểu tình trước đây, các nhà lãnh đạo hàng đầu của Bắc Kinh đã tin tưởng rằng chính phủ Kazakhstan có thể giải quyết các vấn đề dọc theo đường biên giới chung 1.780 km giữa hai nước. Tuy nhiên, hiện giờ, Kazakhstan phải kêu gọi sự giúp đỡ từ Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thế (CSTO) do Nga dẫn đầu.
Vòng xoáy bạo loạn mới có thể đe dọa lợi ích quan trọng của Trung Quốc. Ngoài vai trò là nhà cung cấp tài nguyên thiên nhiên chiến lược cho Trung Quốc, Kazakhstan còn là mắt xích quan trọng trong Sáng kiến Vành đai Con đường của Bắc Kinh.
Trung Quốc coi nước láng giềng Kazakhstan là quốc gia chủ chốt của Sáng kiến Vành đai Con đường. Không phải ngẫu nhiên Chủ tịch Tập Cận Bình đưa ra tầm nhìn kết nối trên đất liền của Sáng kiến Vành đai Con đường khi đang có chuyến thăm cấp nhà nước tới Kazakhstan vào năm 2013.
Mối lo ngại của Trung Quốc
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đón tiếp Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev tại Bắc Kinh năm 2019 (Ảnh: Xinhua).
Tình trạng bất ổn kéo dài ở Kazakhstan có thể gây ra thảm họa kinh tế cho các quốc gia không giáp biển khác ở Trung Á, trong bối cảnh các nước này cũng đang lao đao vì đại dịch Covid-19. Tệ hơn nữa, nó có thể tạo ra hiệu ứng domino, khiến các quốc gia được cho là kém ổn định khác trong khu vực như Tajikistan và Kyrgyzstan cũng bị ảnh hưởng.
Điều này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến các dự án kết nối trên đất liền và cung cấp năng lượng của Sáng kiến Vành đai Con đường, trong đó có đường ống khí đốt của Turkmenistan và dầu mỏ của Kazakhstan tới Trung Quốc qua tỉnh Tân Cương ở cực tây của nước này.
Trung Quốc là đối tác thương mại lớn thứ 2 của Kazakhstan và là nước nhập khẩu nhiều nhất từ quốc gia Trung Á. Trung Quốc đã đầu tư 19,2 tỷ USD vào Kazakhstan từ năm 2005. Khoảng 56 dự án có liên quan tới Trung Quốc trị giá 24,5 tỷ USD dự kiến hoàn thành vào năm 2023.
Yang Jin, chuyên gia tại Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc cảnh báo nếu tình hình bất ổn tiếp tục diễn ra ở Kazakhstan, các dự án của Trung Quốc tại nước này có thể bị ảnh hưởng và đe dọa, trong đó các đường ống dẫn khí đốt và cơ sở hạ tầng dầu mỏ có thể phải hứng rủi ro bị phá hoại.
Tình trạng bất ổn kéo dài ở Kazakhstan cũng có thể làm chệch hướng nỗ lực thúc đẩy quan hệ song phương và cản trở hợp tác giữa hai bên trong khuôn khổ Sáng kiến Vành đai Con đường, bao gồm quan hệ đối tác chiến lược toàn diện lâu dài Trung Quốc - Kazakhstan được hai nước thảo luận từ lâu.
Trung Quốc cũng phải đối mặt với một mối lo ngại khác là viễn cảnh bị lôi kéo vào việc đảm bảo an ninh ở Kazakhstan nhằm bảo vệ các dự án đầu tư và công dân Trung Quốc tại đây. Kịch bản này có thể đặt Trung Quốc vào tình thế xung đột với Nga, khi Moscow dùng 75 máy bay vận tải chuyển quân tới Kazakhstan trong những ngày qua.
Nổ súng giữa bạo loạn ở Kazakhstan
Theo thông cáo của CSTO, các lực lượng gìn giữ hòa bình đang tiến vào Kazakhstan để "ổn định và bình thường hóa tình hình trong khoảng thời gian nhất định". Mặc dù Tổng thống Kazakhstan là người đề nghị lực lượng gìn giữ hòa bình của CSTO can thiệp, nhưng việc lực lượng này quyết định hành động để đáp lại lời kêu gọi của Kazakhstan đã đặt ra nhiều nghi ngờ.
Sự hiện diện của quân đội Nga tại Kazakhstan làm dấy lên lo ngại rằng, Tổng thống Vladimir Putin đang tận dụng tình hình để khẳng định lại vị thế của Nga tại các nước từng thuộc Liên Xô cũ. Nếu đúng như vậy, điều này sẽ xung đột với các kế hoạch dài hạn của Trung Quốc trong khu vực.
Sự hỗ trợ về quân sự được xem là chưa đủ để ổn định tình hình tại Kazakhstan, mà cần có thêm sự hỗ trợ về kinh tế. Tuy nhiên, điều này vượt ra ngoài khả năng của Nga. Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ, đối tác kinh tế quan trọng trong khu vực, cũng không thể lấp đầy khoảng trống vì nước này cũng đang đối mặt với cuộc khủng hoảng về kinh tế.
Do vậy, trọng trách dồn lên vai Trung Quốc. Tuy nhiên, Bắc Kinh cũng gặp phải những vấn đề kinh tế riêng khi các doanh nghiệp nhà nước tham gia vào các dự án Vành đai Con đường đang bị suy giảm lợi nhuận, dẫn đến việc các ngân hàng nhà nước phải thắt chặt hạn mức tín dụng.
Kazakhstan hiện trở thành nước mới nhất trong danh sách các quốc gia khiến Trung Quốc "đau đầu" ở Trung và Nam Á, ngoài Afghanistan, Pakistan và Ấn Độ. Cuộc khủng hoảng bất ngờ ở Kazakhstan khiến Bắc Kinh bị phân tâm trong bối cảnh nước này đang phải vật lộn trong cuộc cạnh tranh chiến lược với Mỹ, nhận thức xấu đi về Trung Quốc ở phương Tây và tăng trưởng kinh tế chậm lại tại Trung Quốc.
Tuy nhiên, theo SCMP, nếu Bắc Kinh không cung cấp hỗ trợ kinh tế ngay bây giờ, nước này có thể sớm phải trả một cái giá đắt hơn. Cuộc khủng hoảng đang diễn ra ở Kazakhstan là kết quả của việc phân bổ nguồn lực không đồng đều và kém hiệu quả, một vấn đề ảnh hưởng đến nhiều nước Trung Á.
Giải pháp "nắm đấm thép" của Nga khi đưa quân vào Kazakhstan có thể dập tắt bạo loạn tạm thời, nhưng những tác động tiêu cực lâu dài có thể dẫn đến bất ổn trực tiếp cho biên giới phía tây của Trung Quốc, một khu vực đã bị tàn phá bởi các cuộc đối đầu sắc tộc, buộc Bắc Kinh phải hành động.
Các chuyên gia cho rằng Trung Quốc không muốn tình hình bất ổn diễn ra ở khu vực Trung Á, nơi nằm ngay sát cửa ngõ của nước này, vì lo ngại tình trạng căng thẳng ở khu vực có thể lan tới Tân Cương. Bắc Kinh lo ngại các tổ chức khủng bố có thể gây ra bất ổn ở Tân Cương sau khi được "khích lệ" bởi các vụ bạo loạn tại Kazakhstan.
Gần đây, Trung Quốc đã trải qua tình huống tương tự ở Afghanistan, khi Mỹ thực hiện chiến dịch rút quân vội vàng, hỗn loạn vào năm ngoái. Bạo lực ở Kazakhstan có nguy cơ khiến Bắc Kinh rời mắt khỏi phương Tây và ngày càng hướng về biên giới phía tây.