Delta có phải là 'siêu biến thể cuối cùng' của đại dịch Covid-19?

Biến thể Delta của virus SARS-CoV-2 chiếm 99,5% tổng số trình tự gen. (Nguồn: Alamy)

Câu hỏi chưa có lời giải

Hàng tuần, nhóm các nhà nghiên cứu bệnh dịch trên khắp khu vực Đông Bắc nước Mỹ tham gia cuộc họp trực tuyến qua nền tảng Zoom để thảo luận về những manh mối xuất hiện gần đây nhất trên thế giới liên quan đến những biến thể mới của virus SARS-CoV-2.

William Hanage, nhà dịch tễ học tại Trường Y tế Công cộng TH Chan thuộc Đại học Harvard, chia sẻ: "Trước đây, chúng ta có biến thể Gamma, rồi biến thể Alpha. Nhưng hiện tại, các ca mắc Covid-19 chủ yếu là do biến thể Delta".

Kể từ lần đầu tiên được phát hiện ở Ấn Độ hồi tháng 12/2020, biến thể Delta nhanh chóng lan rộng ra toàn cầu.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 99,5% số ca mắc Covid-19 có giải trình tự gen được công bố trên cơ sở dữ liệu công khai đều là biến thể Delta.

Mặc dù những biến thể mới như AY.4.2 (còn gọi là Delta Plus) ở Anh đã được các nhà khoa học ước tính có khả năng lây truyền cao hơn Delta 10-15%, song chúng gần giống với biến thể Delta và được xem là một biến thể phụ của chủng Delta.

Tuy nhiên, ông Hanage cùng các cộng sự vẫn tiếp tục nghiên cứu và đánh giá cơ sở dữ liệu hàng tuần, đồng thời tiến hành thảo luận trực tuyến nhằm dự đoán diễn biến tiếp theo của đại dịch.

Liệu Delta là biến thể siêu lây nhiễm cuối cùng, hay sẽ có một biến thể nào đó đáng lo ngại hơn sẽ xuất hiện trong tương lai? Đây vẫn là câu hỏi mà không nhà khoa học nào có thể dám chắc câu trả lời.

Một khả năng là sau quá trình đột biến mạnh mẽ ban đầu trong trình tự di truyền, SARS-CoV-2 sẽ đột biến từ từ và ổn định, cuối cùng tiến hóa tới mức có thể vô hiệu hóa các loại vaccine, song quá trình này sẽ diễn ra trong nhiều năm.

Francois Balloux, Giám đốc Viện Di truyền học UCL, đánh giá: "Tiến trình tiến hóa này giống như sự 'trôi' kháng nguyên, cho phép các phần tử virus thoát ra khỏi hệ thống miễn dịch. Đối với virus cúm và virus corona khác, phải mất 10 năm để virus có thể tích lũy đủ thay đổi để không bị các kháng thể trong máu phát hiện".

Một kịch bản khác là sự xuất hiện đột ngột của một chủng virus hoàn toàn mới, có khả năng lây lan, độc lực và khả năng né tránh miễn dịch được xem là mang tính chất "làm thay đổi toàn bộ tình hình đại dịch".

Giáo sư Ravi Gupta làm việc tại trường Đại học Cambridge gọi những biến chủng mới kiểu này là "siêu biến thể" và khẳng định: "Chắc chắn sẽ xuất hiện một biến chủng khác trong vòng 2 năm tới và biến chủng mới này sẽ cạnh tranh với Delta và có thể vượt xa Delta".

Siêu biến thể mới sẽ xuất hiện?

Cuối năm 2020, các nhà nghiên cứu bắt đầu ghi nhận những dấu hiệu của hiện tượng tái tổ hợp virus, trong đó, những phiên bản khác nhau của SARS-CoV-2 trao đổi các đột biến và kết hợp để tạo thành một chủng hoàn toàn mới.

Giáo sư Gupta cho rằng, sự tái tổ hợp này dường như không diễn ra phổ biến, song đây vẫn là một nguồn sinh ra siêu biến thể mới, đặc biệt ở những nơi có tỷ lệ tiêm chủng thấp trên thế giới.

Ông Gupta giải thích: "Hiện Delta vẫn là biến thể chủ đạo, song xu hướng này sẽ ngày càng giảm đi. Chúng ta chưa thu thập đủ mẫu dữ liệu ở nhiều nơi trên thế giới nên không biết chắc chắn điều gì thực sự sẽ xảy ra".

Mức độ lây lan cao của virus SARS-CoV-2 làm tăng khả năng xuất hiện các biến thể nguy hiểm. (Nguồn: The Guardian)

Kịch bản thứ hai là sự xuất hiện của một loạt những đột biến lớn, dẫn đến sự xuất hiện một phiên bản nguy hiểm hơn rất nhiều so với Delta hoặc một chủng virus hoàn toàn khác biệt so với Delta.

Gideon Schreiber, Giáo sư khoa học phân tử tại Viện Khoa học Weizmann của Israel đánh giá: "Mặc dù những biến thể mới xuất hiện gần đây là biến thể phụ của Delta, song virus có khả năng đột biến rất lớn trong tương lai. Các đột biến phức tạp hơn có thể phát triển và điều này sẽ gây ra nhiều vấn đề hơn”.

Gần đây đã xuất hiện những quan ngại về việc sử dụng thuốc điều trị Covid-19 dạng uống, đặc biệt thuốc của hãng dược phẩm Merck, có thể là nhân tố kích thích SARS-CoV-2 tiến hóa.

Mặc dù một số chuyên gia cho rằng, mối quan ngại này cần được theo dõi, song cũng không nên từ chối việc sử dụng thuốc điều trị dạng viên đối với những bệnh nhân mắc Covid-19 trong tình trạng nghiêm trọng.

Theo Giáo sư Gupta, vấn đề đáng quan ngại hơn và nhiều khả năng dẫn đến sự xuất hiện của một siêu biến thể chính là tỷ lệ lây nhiễm cao, kéo dài dai dẳng do biến thể Delta có thể lây nhiễm giữa những người đã được tiêm vaccine.

Cuộc đua chế tạo vaccine

Các nhà nghiên cứu về dịch Covid-19 đang nỗ lực xác định mô hình của siêu biến thể mới.

Theo nhà khoa học Hanage, lý do vì sao biến thể Delta gây ảnh hưởng nghiêm trọng như vậy là vì chủng virus này phát triển với tốc độ cực nhanh bên trong tế bào của con người, trước khi hệ thống miễn dịch bắt đầu hoạt động.

Do đó, những người bị nhiễm biến thể Delta có thể mang lượng virus ở mũi cao gấp gần 1.200 lần so với người nhiễm chủng SARS-CoV-2 nguyên thủy.

Đây là kết quả của quá trình lựa chọn tự nhiên. Các biến thể mới luôn được tạo ra. Tuy nhiên, những biến thể tồn tại lâu và phổ biến hơn sẽ có khả năng lây lan cao hơn.

Mặc dù điều này gây chút lo ngại song không hẳn là một tin xấu.

Vì các loại vaccine ngừa Covid-19 được chế tạo thông qua việc tính đến sự biến hóa của virus, nên các nhà khoa học cho rằng, không một loại siêu biến thể mới nào có thể vô hiệu hóa hoàn toàn vaccine.

Do đó, khó có khả năng siêu biến thể mới sẽ gây ra những đợt bùng dịch nghiêm trọng như những gì đã xảy ra trong vòng hai năm qua.

Ngoài ra, các nhà khoa học cũng đang phát triển những loại vaccine ngừa Covid-19 thế hệ thứ hai.

Những loại vaccine này đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống lại những biến thể mới có thể xuất hiện trong tương lai.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu bệnh dịch cho rằng, chỉ dựa vào vaccine không thôi là chưa đủ. Giáo sư Gupta nêu rõ, vẫn cần áp dụng một số biện pháp hạn chế nhất định nhằm giảm thiểu nguy cơ lây lan và giảm thiểu những điều kiện thuận lợi giúp virus biến đổi.

Ngọc Hà