Thách thức kinh tế, thỏa thuận hạt nhân chờ tân Tổng thống Iran

Ngày 3/8, Lãnh tụ tối cao Ali Khamenei tuyên bố ông Ebrahim Raisi đã trở thành Tổng thống Iran. Ngày 5/8, ông Raisi sẽ tuyên thệ nhậm chức trước Quốc hội Iran.

Phát biểu ngày 3/8, ông Raisi khẳng định sẽ chú trọng phục hồ kinh tế và dỡ bỏ cấm vận do Washington áp đặt sau khi đơn phương từ bỏ Kế hoạch Hành động Toàn diện chung (JCPOA) vào năm 2018. Song đây là nhiệm vụ không đơn giản khi Iran đang đối mặt hai thách thức sau.

Ông Ebrahim Raisi tiếp nhấn sắc lệnh từ Lãnh tụ tối cao Iran Khamenei. (Nguồn: AFP)

Nan giải đối nội

Cụ thể, về đối nội, chính quyền mới của ông Ebrahim Raisi sẽ cần giải quyết ba vấn đề lớn.

Đầu tiên, đó là nền kinh tế đang gặp nhiều khó khăn từ các yếu tố chủ quan như cấu trúc, quản lý hay khách quan như đại dịch Covid-19 và các lệnh cấm vận từ Mỹ.

Lạm phát tiếp tục ở mức cao. Ngân hàng Trung ương Iran đã nỗ lực giữ con số này ở mức 22% cho tới tháng 3/2022. Song thực tế cho thấy lạm phát nhiều khả năng sẽ ở mức trên 40% tới hết năm nay, khiến đời sống người dân gặp nhiều khó khăn. Theo Bộ phụ trách lao động Iran, lạm phát giá lương thực đã vượt qua mức “khủng hoảng”. Giá phần lớn thực phẩm thiết yếu như thịt, gạo và hoa quả tăng 24%, trong khi bơ, thịt gà, dầu ăn lần lượt tăng 121%, 118% và 89% năm qua.

Cấm vận của Mỹ đã ảnh hưởng tiêu cực tới giao dịch thương mại quốc tế của Iran, vốn phụ thuộc vào nguồn thu từ chế biến và xuất khẩu dầu mỏ. Hiện chính phủ Tehran đang đối mặt viễn cảnh thâm hụt ngân sách lên tới 12 tỷ USD khi năm tài khóa khép lại tháng 3/2022 tới. Tỷ lệ thất nghiệp toàn quốc là 9,6%. Ở tầng lớp thanh niên, lao động từ 18-35 tuổi, con số này đã lên tới 16,7%.

Ông Clement Therme, nhà nghiên cứu tại Đại học châu Âu (Italy) nhận định rằng nhiệm vụ chính của tân Tổng thống Ebrahim Raisi là phục hồi kinh tế thông qua củng cố quan hệ của nước Cộng hòa Hồi giáo với láng giềng và các nước lớn như Nga hay Trung Quốc.

Ngoài ra, tình hình dịch Covid-19 tại Iran tiếp tục diễn biến phức tạp, với số ca nhiễm và tử vong đang tăng vọt trở lại vài ngày qua. Ngày 1/8, Iran ghi nhận 32.511 trường hợp mắc Covid-19 và 366 ca tử vong, tăng lần lượt là 32% và 38% so với tuần trước đó. Con số này khiến nước này đứng thứ hai trên thế giới về số ca nhiễm mới Covid-19 trong ngày.

Bộ trưởng Y tế Iran Saeed Namaki đã kêu gọi quân đội thực thi lệnh đóng cửa phòng dịch, đồng thời cảnh báo số ca mắc mới tăng cao “thảm khốc” có thể khiến hệ thống y tế sụp đổ.

Đó là chưa kể với các vấn đề xã hội khác như bất bình đẳng thu nhập, tham nhũng và giá nhà cao. Thời gian qua, thiếu hụt năng lượng là nguyên nhân của nhiều cuộc tuần hành tại một số thành phố lớn, khiến Tổng thống Hassan Rouhani đã phải lên tiếng xin lỗi. Các hoạt động biểu tình cũng diễn ra tại tỉnh Khuzestan ở Tây Nam Iran nhằm phản đối tình trạng thiếu nước. Theo Tổ chức Ân xá Quốc tế, đụng độ giữa lực lượng an ninh và người dân đã khiến ít nhất 8 người thiệt mạng.

Thách thức đối ngoại

Về đối ngoại, một trong những ưu tiên hàng đầu của chính quyền tân Tổng thống Ebrahim Raisi sẽ là xử lỷ ổn thỏa quan hệ với Mỹ và thỏa thuận hạt nhân. Trong bài phát biểu ngày 3/8, ông khẳng định rằng Tehran sẽ cố gắng dỡ bỏ cấm vận do Washington đơn phương áp đặt, song sẽ không để cho điều kiện sinh hoạt của người dân “phụ thuộc vào ý chí của những kẻ ngoại bang.”

Đáng chú ý, dù là chính trị gia phe bảo thủ, song ông Raisi được cho là sẽ ủng hộ thỏa thuận hạt nhân Iran. Tuy nhiên, mong muốn dỡ bỏ cấm vận của nhà lãnh đạo này sẽ khó thành, chừng nào đàm phán về JCPOA giữa đại diện Mỹ và Iran tại Vienna chưa tiến triển.

Ngày 12/7, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Saeed Khatibzadeh khẳng định rằng quá trình hồi sinh thỏa thuận hạt nhân Iran đang “dần tới hồi kết” và chỉ còn vài bất đồng chưa được giải quyết. Theo ông, quả bóng giờ ở trong chân Mỹ. Trong khi đó, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Ned Price lại cho rằng quyền quyết định tổ chức vòng đàm phán thứ 7 lại đang nằm ở phía Iran.

Một mặt, cả Tehran và Washington đều có lợi ích trong thúc đẩy việc nối lại JCPOA.

Với ông Ebrahim Raisi, đó là thực hiện mục tiêu dỡ bỏ cấm vận đơn phương của Mỹ, khôi phục các giao dịch thương mại toàn cầu, cải thiện nền kinh tế sau nhiều năm thăng trầm.

Về phần mình, ông chủ Nhà Trắng đứng trước cơ hội để hoàn thành lời hứa đưa Mỹ trở lại thỏa thuận hạt nhân Iran. Đặc biệt, chính quyền Tổng thống Joe Biden cho rằng JCPOA sẽ là tiền đề cho một thỏa thuận mới với điều khoản chặt chẽ hơn nhằm kiểm soát chương trình hạt nhân Iran.

Mặt khác, cả hai quyết không nhượng bộ về lợi ích. Iran muốn Mỹ dỡ cấm vận trước khi thực hiện nghĩa vụ về kiểm soát hạt nhân. Washington lại yêu cầu Tehran tuân thủ thỏa thuận và sẽ tiến hành đánh giá trước khi hủy cấm vận. Cả hai đều cho rằng chủ động kêu gọi nối lại đối thoại là dấu hiệu của sự nhượng bộ và do đó, đẩy trách nhiệm cho nhau bởi không ai muốn lên tiếng trước.

Đàm phán về thỏa thuận hạt nhân Iran đã trải qua sáu vòng, song chưa thể đi đến kết quả cuối cùng. (Nguồn: Reuters)

Tuy nhiên, đó chưa phải tất cả. Tranh cãi mới đây xung quanh cuộc tấn công nhằm vào tàu chở dầu Mercer Street ngoài khơi Oman rạng sáng ngày 30/7 khiến căng thẳng Mỹ-Iran thêm nóng. Washington cùng đồng minh ra sức cáo buộc Tehran đứng sau vụ việc. Ngoại trưởng Antony Blinken nhấn mạnh Mỹ và các quốc gia khác sẽ có “hành động tập thể” nhằm đáp trả phía Iran.

Đáp lại, ngày 2/8, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Iran Saeed Khatibzadeh phủ nhận mọi cáo buộc và khẳng định Iran “sẽ đáp trả kịp thời và mạnh mẽ bất kỳ hành động phiêu lưu tiềm tàng nào.”

Đây không là lần đầu tiên, và chẳng phải lần cuối Mỹ cáo buộc Iran chủ mưu các vụ tấn công nhằm vào tàu thuyền di chuyển tại các vùng biển Trung Đông. Song liệu đây có phải “điềm báo” về quan hệ song phương trắc trở dưới thời ông Raisi hay không? Chỉ thời gian mới có thể trả lời.

Trong bối cảnh đó, phục hồi nền kinh tế, tháo gỡ cấm vận, xử lý quan hệ với Mỹ là nhiệm vụ mà ông Raisi cần sớm bắt tay thực hiện sau khi nhậm chức Tổng thống Iran ngày 5/8 tới.