Nửa thế kỷ giữ rừng Cần Giờ - P1

Ông Trần Minh Tùng (54 tuổi) bắt đầu trồng rừng từ khi 8 tuổi và tham gia bảo vệ rừng hơn 40 năm.

Lướt giữa hàng đước, mắm thẳng tắp, giống hệt nhau, ông Tùng ngồi đầu mạn thuyền, không cần nhìn bản đồ vẫn dễ dàng chỉ lối đến khoảng rừng hơn 364 ha mà tổ phụ trách. Ông dẫn hai đồng đội trẻ băng qua những gốc đước chằng chịt, được chính tay gia đình ông góp sức trồng, bảo vệ.

Ông Tùng theo chân mẹ vào rừng khi mới 8 tuổi, coi như đi chơi, chưa từng nghĩ sẽ gắn bó gần 50 năm. Là người giữ rừng lâu năm nhất ở đây, ông chứng kiến trọn vẹn quá trình phát triển của "lá phổi xanh" Cần Giờ - từ mảnh đất trơ trụi, hoang hóa do bom đạn, đến khi trở thành Khu Dự trữ sinh quyển thế giới đầu tiên tại Việt Nam.

Sau gần 5 thập kỷ hình thành, rừng Cần Giờ hiện rộng 34.813 ha, trải qua ba giai đoạn phát triển: Phục hồi (1978-1990), chăm sóc (1990-2000), và bảo vệ (2000 - nay). Đây cũng trở thành những cột mốc trong cuộc đời ông Tùng.

Duyên giữ rừng

Năm 1978, TP HCM chỉ đạo công cuộc phục hồi hệ sinh thái rừng ngập mặn Cần Giờ. Mẹ ông Tùng - bà Đinh Thị Hồng (75 tuổi) - một trong 300 thanh niên xung phong đầu tiên đi trồng rừng theo lời kêu gọi của thành phố. Họ chở giống từ Minh Hải (nay là tỉnh Cà Mau) về Cần Giờ, cắm từng mầm đước trên bãi bùn.

Hai năm sau, 6 người con lần lượt nối gót bà Hồng. Ông Tùng - con trai thứ hai - theo mẹ in dấu chân khắp khu rừng. Rừng cứ chậm rãi ngấm vào ông qua từng mầm cây, từng bài học của mẹ. Ông chưa bao giờ lý giải hết mối gắn kết với những cánh rừng bạt ngàn nơi đây.

"Chắc là duyên phận", ông nói. "Anh em tôi được đặt tên theo tự nhiên, anh cả tên Sơn, nghĩa là núi. Đã có núi thì phải có cây, bởi vậy tôi mới tên Tùng. Cha mẹ đâu mong cầu gì từ cái tên, ai dè nó vận vào đời tôi, ngót nghét gần 50 năm".

Đến năm 1990, hơn 27.000 ha rừng được phủ xanh, cũng là cột mốc rừng phòng hộ Cần Giờ được thành lập. Gia đình ông nằm trong 10 hộ đầu tiên tham gia thí điểm chính sách giao khoán rừng.

Rừng Cần Giờ năm 1984 còn nhiều nơi trơ trụi, hoang hoá, đến nay đã được phủ xanh toàn bộ. Ảnh: Google Earth.

Từ đó đến nay, số hộ nhận khoán đã tăng lên tới 124, trực thuộc quản lý của 7 phân khu. Bình quân mỗi hộ 4 nhân khẩu được giao 80 ha.

Là người có thâm niên giữ rừng lâu nhất, ông Tùng thường được đồng đội gọi là "sư phụ". Ông có khả năng đặc biệt trong xác định độ tuổi của khoảng rừng bất kỳ chỉ bằng việc nhìn vào độ cao và tính chất đất. Với người giữ rừng khác, đây là việc không dễ, bởi bước sang năm thứ 24, cây sẽ sinh trưởng chậm lại và hầu như không có khác biệt gì đáng kể.

"Cây trồng vào những năm 1980 thì thường nhỏ và nằm trên đất cứng, còn cây trồng sau này thì mau lớn và nằm ở phần đất thấp hơn", ông lý giải. "Sư phụ" này cũng lãnh vai trò huấn luyện những người giữ rừng khác nhận biết các loại cây, con để cập nhật chính xác từng thay đổi của tài nguyên rừng cho Ban Quản lý.

25 năm trước, một hộ giao khoán rừng được nhận khoản lương cố định khoảng 15 triệu đồng mỗi năm. Chừng ấy không đủ nuôi sống gia đình 7 người nhà ông Tùng. Dư lao động, các anh chị em của ông lần lượt rời rừng, tìm sinh kế khác. Chỉ còn ông vẫn chọn ở lại, chưa từng ước mơ gì khác ngoài bảo vệ rừng.

"Tôi học dở, nhưng hên là làm tốt việc trông nom rừng", người đàn ông ngoài 50 bộc bạch. Ông tự hào vì hai thế hệ gia đình chưa để xảy ra bất kỳ vụ việc nào vi phạm, ảnh hưởng đến tài nguyên rừng.

Năm 2000, rừng Cần Giờ được UNESCO công nhận là Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới, với 35/42 loài thực vật ngập mặn. Nhiều loài động vật thuộc nhóm nguy cấp, quý hiếm (nhóm 1B và 2B) cũng tìm về sinh sống, như khỉ đuôi dài, chim... Năm 2004, TP HCM công nhận thêm ba khu bảo tồn chim thú (khỉ, dơi và chim) tại Cần Giờ để bảo vệ đa dạng sinh học, chống nguy cơ xâm hại.

Rừng Cần Giờ có hơn 2.000 cá thể khỉ, trong ảnh là khỉ đuôi dài, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm thuộc nhóm 2B.

Cá thòi lòi (cá leo cây) - đặc sản của vùng ngập mặn, thường đào hang trong bãi lầy, thuỷ triều rút thì chui ra.

Ba khía (nha) - loài họ cua có càng to, sống trong bãi bồi nước lợ, mặn, dưới những tán đước, mắm.

Khu rừng không chỉ nuôi dưỡng tuổi thơ, cho ông Tùng nguồn sinh kế, mà còn giúp ông có cơ hội gặp vợ - mối duyên lớn thứ hai trong đời.

(còn tiếp...)

Nội dung và Ảnh: Phùng Tiên
Video flycam: Thành Nguyễn
Thiết kế: Đăng Hiếu - Thanh Hạ