Trong đoạn video quay buồng giam ông trùm Macías ở nhà tù La Regional có cả sân cỏ riêng, đặt các lồng nhốt những con gà chọi yêu thích của hắn, một binh sĩ Ecuador thốt lên: “Ở đây tốt hơn ở nhà, hắn sống như một vị vua”.
Một đoạn video khác được quay bên trong phòng giam của Macías cho thấy một bức tranh tường đầy màu sắc, khắc họa thủ lĩnh băng đảng Los Choneros cùng cảnh báo “bạc hoặc chì”. Cụm từ này do trùm ma túy Colombia Pablo Escobar khởi xướng, ám chỉ cảnh báo của bọn tội phạm về lựa chọn nhận hối lộ hoặc bị bắn đối với các nhân viên nhà tù.
CNN dẫn lời các chuyên gia nhấn mạnh, những đoạn video trên cung cấp thêm bằng chứng về một thực tế rõ ràng rằng, hệ thống nhà tù của Ecuador đã trở thành trụ sở của các băng nhóm tội phạm đông đảo thành viên và có ảnh hưởng trên khắp đất nước. Trong vòng chưa đầy một thập kỷ, tội phạm có tổ chức đã biến quốc gia tương đối yên bình này thành một trong những nơi nguy hiểm nhất khu vực Mỹ Latinh.
Các vụ thảm sát trong nhà tù ở Ecuador trở nên thường xuyên hơn những năm gần đây, dẫn đến cái chết của hàng trăm người. Trong đợt bạo loạn mới nhất hồi đầu năm nay, hơn 130 cai ngục và nhân viên hành chính ở một số nhà tù đã bị bắt cóc.
“Các nhóm tội phạm có toàn quyền kiểm soát các nhà tù. Đó là lí do tại sao Macías, kẻ còn được biết đến với biệt danh “Fito”, được hưởng tất cả những tiện ích đó trong tù: từ tivi, internet, đồ ăn, rượu, phụ nữ – mọi thứ hắn muốn”, Jean Paul Pinto, một chuyên gia an ninh người Ecuador, từng cố vấn cho cơ quan cảnh sát và tình báo Ecuador nói.
Các chuyên gia suy đoán, những quyền tự do mà trùm ma túy được hưởng khi bị giam giữ cũng là lí do khiến hắn có thể trốn thoát thành công khỏi nhà tù La Regional hồi tháng trước. Vụ vượt ngục này đã thu hút sự chú ý của dư luận thế giới và gây ra cơn bão bạo lực lan khắp Ecuador.
Các nhà tù nằm ngoài vòng kiểm soát
Theo CNN, Ecuador bắt đầu mất quyền kiểm soát các nhà tù khoảng một thập kỷ trước. Glaeldys González, chuyên gia về tội phạm có tổ chức thuộc Nhóm Khủng hoảng quốc tế cho biết, một loạt sai sót của nhiều nhà lãnh đạo Ecuador liên tiếp đã khiến tội phạm lan rộng khắp hệ thống nhà tù. Những sai sót này bao gồm cả việc chuyển nhà tù hàng loạt nhằm mục đích phá vỡ các băng đảng tội phạm, một động thái đã phản tác dụng và chỉ giúp các băng nhóm mở rộng phạm vi hoạt động trên khắp toàn quốc.
Giới phân tích lưu ý, những chính sách giam giữ hàng loạt đã giúp các băng nhóm tội phạm chiêu mộ thành viên mới sau song sắt. Trong khi đó, việc giải thể lực lượng nổi dậy FARC hùng mạnh của Colombia năm 2017 đã cho phép các băng đảng Ecuador lấp đầy khoảng trống khi vận chuyển cocaine từ Colombia đến các cảng của Ecuador.
Với ước tính khoảng 30.000 thành viên băng đảng hoạt động trên khắp đất nước, nhiều tên tội phạm bị giam giữ vẫn có thể sử dụng ảnh hưởng bên ngoài bức tường nhà tù để kiểm soát các cai ngục.
Theo Julio Cesar Ballesteros, người từng giữ chức Phó tổng giám đốc Cơ quan quản lý quốc gia về những người trưởng thành bị tước quyền tự do và thanh thiếu niên phạm tội (SNAI), bọn tội phạm đã sử dụng biện pháp tống tiền hay đe dọa gây tổn hại cho gia đình và những người thân yêu của các cai ngục, nhân viên nhà tù để buộc họ phải phục tùng, ngoảnh mặt làm ngơ hoặc thậm chí tham gia vào những hành động bất hợp pháp của chúng.
Ông Ballesteros cho biết thêm, tình trạng tham nhũng cũng phổ biến vì cai ngục bị trả lương thấp, làm việc quá sức và phải đối mặt với những điều kiện tồi tệ, quá tải. Đây cũng được tin là nguyên nhân khiến ông trùm Macías đi tù mà như ở trong khách sạn và hắn chỉ bị giam ở một nhà tù an ninh trung bình, thay vì nhà tù an ninh tối đa.
Tình trạng quá tải thường xuyên của các nhà tù ở Ecuador đã làm gia tăng bạo lực. Các tù nhân trước đây kể về việc nhiều người phải ngủ ở hành lang, trên nền đá không đệm. Dữ liệu của SNAI thống kê, các nhà tù đang giam giữ số tù nhân vượt quá sức chứa từ 3.250 - 4.150 người vào năm ngoái.
Nhà tù La Regional. Nguồn: CNN
Các nhóm tội phạm có tổ chức “kiểm soát mọi thứ” trong các nhà tù. Một cuộc điều tra năm ngoái của Bộ trưởng Tư pháp Ecuador Diana Salazar hé lộ, một ông trùm ma túy khét tiếng đang ngồi tù đã hứa trả cho các cai ngục số tiền lên tới 3.000 USD để được mang lợn vào một buổi tiệc bên trong trại giam.
Nỗ lực đối phó
Tháng 12/2023, Tổng thống Ecuador mới nhậm chức Daniel Noboa đã nói đùa trong một cuộc phỏng vấn với truyền thông nhà nước rằng, phòng giam của Macías có nhiều ổ cắm điện hơn cả một phòng ở khách sạn Marriott. Khi được hỏi chính phủ của ông có kế hoạch gì để giải quyết khủng hoảng các nhà tù, ông Noboa đáp: “Chúng tôi có một kế hoạch hay đấy, nhưng đừng tiết lộ với Fito”.
Chính quyền Noboa dự định chuyển Macías đến một nhà tù an ninh cao. Nhưng Macías có vẻ đã được báo động trước về kế hoạch và hắn đã bỏ trốn vào tháng 1 năm nay. Cùng thời gian đó, vợ và các con của hắn đã chuyển đến một ngôi nhà mới mua ở thành phố Córdoba của Argentina.
Ecuador bùng nổ bạo lực sau tin Macías vượt ngục và Tổng thống Noboa ban bố tình trạng khẩn cấp vào ngày 8/1. Bọn tội phạm đã gây ra các vụ nổ tại một số thành phố, bắt giữ cảnh sát và nhân viên nhà tù làm con tin, đột kích một trường quay truyền hình và sát hại một công tố viên. Fabricio Colón Pico, thủ lĩnh nhóm Los Lobos đối thủ của Macías cũng đào tẩu thành công khỏi trại giam cùng hàng chục tù nhân khác.
Ông Noboa đã tuyên chiến với các băng đảng tội phạm mà ông mô tả là “các nhóm khủng bố ma túy” được các tập đoàn nước ngoài hỗ trợ. Trong chiến dịch đang tiếp diễn, quân đội đã được triển khai để giúp lực lượng cảnh sát áp đảo trấn áp tội phạm, dẫn đến hơn 5.000 vụ bắt giữ. Ông Noboa cũng tuyên bố sẽ xây dựng thêm nhiều nhà tù hơn nữa.
Tuy nhiên, các chuyên gia bày tỏ hoài nghi về việc quân sự hóa như vậy có phải là giải pháp lâu dài cho vấn nạn tội phạm có tổ chức ở Ecuador hay không, khi các căn nguyên sâu xa của bạo lực ở quốc gia này bao gồm tham nhũng có hệ thống và việc bị kẹt giữa một số nơi sản xuất cocaine lớn nhất thế giới, vẫn chưa được loại bỏ.
