Con đường huyền thoại
Nhắc đến đường Trường Sơn là nhắc đến một con đường huyền thoại của một dân tộc anh hùng. Đường Trường Sơn hay “đường mòn” Hồ Chí Minh là mạng lưới giao thông quân sự chiến lược chạy từ miền Bắc vào miền Nam - Việt Nam, đi qua miền Trung, hạ Lào và Campuchia.
Hệ thống giao thông này đóng vai trò cung cấp binh lực, lương thực và vũ khí khí tài để chi viện cho quân giải phóng miền Nam và Quân đội nhân dân Việt Nam trong suốt 16 năm (1959 - 1975) của thời kỳ chiến tranh Việt Nam. Binh đoàn Trường Sơn (Đoàn 559) của Quân đội nhân dân Việt Nam là đơn vị triển khai các lực lượng công binh, hậu cần, y tế, bộ binh và phòng không để đảm bảo hoạt động của hệ thống đường này.
Đây là con đường còn được những người lính trong cuộc chiến gọi là “Tuyến lửa”. Theo văn bản lịch sử chính thức của cơ quan An ninh quốc gia Hoa Kỳ ghi lại thì Đường Trường Sơn được quân đội Mỹ coi là “một trong những thành tựu vĩ đại của nền kỹ thuật quân sự ở thế kỷ 20”.
Để làm nên con đường huyền thoại đó có biết bao thế hệ người Việt Nam đã cống hiến tuổi thanh xuân cho mùa xuân thống nhất của dân tộc. Trong đó phải kể đến những nữ thanh niên xung phong đã xông pha dưới mưa bom, bão đạn để phá đá, mở đường họ không nề hà bất kể công việc gì, thậm chí chấp nhận hi sinh thân mình vì để mạch máu giao thông được thông suốt.
Có một đơn vị lái xe đặc biệt
Tết Mậu Thân 1968, chiến sự trên các mặt trận ngày càng ác liệt. Mỹ huy động lượng lớn máy bay đánh phá các con đường trọng điểm trên chiến trường. Nhu cầu cung cấp nhân lực, vật lực cho miền Nam trở nên cấp bách. Binh đoàn Trường Sơn (Đoàn 559) được giao nhiệm vụ phải tăng khối lượng chi viện gấp hai lần thời gian trước đó.
Lái xe nam không đủ, Bộ Tư lệnh Đoàn 559 giao nhiệm vụ cho Binh trạm 9, Binh trạm 12 tuyển gấp một số nữ thanh niên xung phong, lập đội lái xe vận tải tuyến hậu phương để hỗ trợ các khu vực cửa khẩu. Các cô gái tuổi đôi mươi có sức khỏe tốt, tháo vát, biết chút ít về kỹ thuật được tuyển chọn và gửi đi đào tạo cấp tốc.
Trải qua khóa huấn luyện 45 ngày tại Nghệ An, Thanh Hóa, 40 nữ chiến sĩ lái xe và thợ sửa chữa máy được tuyển chọn. Ngày 18/12/1968, tại vùng rừng núi thuộc xã Hưng Phổ, huyện Hương Khê (Hà Tĩnh), trung đội nữ lái xe mang tên nữ anh hùng Nguyễn Thị Hạnh ra đời.
Nhắc đến những dòng xe quân sự của những nữ lái xe thời điểm đó trên đường Trường Sơn phải kể đến những dòng xe vận tải quân sự cỡ lớn như Gaz 63, Zil 157, CA10, xe dò mìn BTR-40,… Đó là những cái tên nghe có vẻ xa lạ với những con người hiện tại, nhưng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đây lại là những chiếc xe đóng vai trò quan trọng làm nhiệm vụ hậu cần, cung cấp các nhu yếu phẩm cần thiết, vận tải thương binh cho tiền tuyến.
Zil 157 thiết kế cơ sở là xe tải có trọng tải 3 tấn, nhưng là xe việt dã vượt mọi địa hình. Trên đường tốt, Zil 157 có thể kéo rơ-moóc đưa khả năng chuyên chở lên tới 7,5 tấn, nhưng thực ra những chi tiết của xe không được thiết kế để chuyên chở nặng đến như thế. Quan điểm của các nhà thiết kế quân sự Xô-viết không phải là tải trọng - họ làm xe tải hạng nặng không khó. Quan trọng là phải mang được hàng đến đích bất chấp khó khăn của điều kiện chiến tranh. Chính quan điểm đó đã làm cho chiếc xe có những ưu điểm tuyệt vời mà sau này nó đã thể hiện trên đường Trường Sơn. Hai bên thành xe có thể lắp ghế băng, chiếc xe có thể chở được một tiểu đội lính đầy đủ trang thiết bị. Một đặc điểm nữa không thể không kể đến, đó là ở đầu xe có trang bị một bộ tời dẫn động thẳng từ động cơ giúp nó có thể tự cứu mình trong những tình huống bị sa lầy.
Chiếc thứ hai là Zil 131, chiếc xe tải đa dụng được thiết kế và sản xuất ở Liên Xô vào năm 1966. Zil 131 ra đời để thay thế người tiền nhiệm Zil 157. Tính đến năm 1994 khi Zil 131 ngừng sản xuất, có gần một triệu chiếc ra đời. Mặc dù “tuổi đời” không còn “trẻ” nhưng Zil 131 vẫn còn sử dụng rộng rãi bởi quân đội Nga và một số nước khác. Zil 131 trang bị động cơ V8 dung tích 6,9 lít, trọng tải 5 tấn và rơ moóc 5 tấn trên đường bằng hoặc 3,5 tấn và rơ moóc 4 tấn khi off-road, khoảng sáng gầm xe lên tới 330 mm. Zil 131 sử dụng hệ thống dẫn động 6 bánh toàn thời gian, nhưng trục trước của xe có thể nghỉ khi đi trên đường nhựa. Xe còn trang bị hệ thống kiểm soát áp suất lốp và hệ thống tời ở một số phiên bản.
Một chiếc nữa cũng không thể không nhắc tới là Gaz-66, xe vận tải tầm trung với 2 cầu chủ động 4x4, trọng tải toàn bộ 5.800 kg, khoảng sáng gầm 315 mm, do trang bị tời kéo nên nó có thể hoạt động trong mọi điều kiện đường sá, thời tiết. Có thể nói Gaz-66 chính là một trong những chiếc xe địa hình tốt nhất, phù hợp nhất với địa hình ở Việt Nam.
Có một điều đặc biệt mà ngày nay ít bạn lái xe kể cả nam giới được trải nghiệm đó là độ nặng của côn, số, vô lăng không trợ lực trên những dòng xe quân sự của Liên Xô. Việc lái những chiếc xe vận tải trên trong điều kiện bình thường đã tốn sức của lái xe là nam giới chứ chưa nhắc đến những nữ lái xe trong điều kiện chiến tranh và đường bị phá hủy.
Những chiếc xe quân sự kể trên và những nữ chiến sĩ lái xe trên đường Trường Sơn trong mắt các đồng nghiệp nam giới và sau này là những cựu phi công Mỹ từng tham chiến tại Việt Nam đã coi họ là là những "chiến binh" thực sự trên những cung đường xấu, vượt mưa bom, bão đạn, trèo đèo, lội suối để vận tải hàng hóa và thương binh đến nơi an toàn.
Những năm tháng hào hùng
Đội nữ lái xe có nhiệm vụ chở lương thực, thuốc men, súng ống, đạn dược từ Vinh (Nghệ An) theo các tuyến đường 12, 15, 18, 20, 22 vào đến bờ bắc sông Gianh (Quảng Bình). Giao hàng xong, họ lại chở thương binh, cán bộ từ miền Nam ra Bắc an dưỡng, học tập. Có lúc nhận nhiệm vụ đặc biệt, đội lái xe phải đi sâu vào chiến trường, sang đất bạn Lào.
Chuyến vận tải của các các nữ lái xe bắt đầu lúc 17h chiều và kết thúc vào 5h sáng hôm sau. Người giỏi đi một mình, tay lái yếu hơn thì đi hai người. Họ phải chặt lá ngụy trang, đi ban đêm bằng ánh sáng hắt lên từ bóng đèn “quả táo” đặt dưới gầm xe để tránh máy bay phát hiện. Đến nơi tập kết hàng hóa, các cô kiêm luôn việc bốc vác; dọc đường về thì chăm sóc, động viên thương binh, làm thay cả nhiệm vụ của y tá.
Trường Sơn khi ấy trở thành nơi thử nghiệm các loại bom, mìn, chất độc hóa học rải xuống suốt ngày đêm. Thời tiết khắc nghiệt, mùa mưa kéo dài 6 tháng biến con đường đất trở thành những thảm bùn lầy, công binh rải bao nhiêu đá nhưng nhiều xe vẫn bị “nuốt” khi đi qua. Mùa khô nắng cháy, gió Lào thổi đến héo hon cả người, chưa kể vắt, muỗi rừng, rắn rết.
Trên các tuyến đường vận tải, những địa danh như bãi Dinh, Cổng Trời, bãi Đá Đẽo, phà Xuân Sơn, cầu Trạ Ang, ngầm Tà Lê, đèo Phulanhich… được gọi là trọng điểm của trọng điểm, những túi bom của chiến trường. Đoàn xe vận tải chủ yếu men theo sườn núi bên Tây Trường Sơn để đi, một bên là núi, một bên là vực sâu thăm thẳm. Có đoạn đường chỉ vừa cho chiếc xe lăn bánh, người lái căn đường không chuẩn là cả người, cả xe rơi xuống vực.
Chiến công lớn nhất của trung đội nữ lái xe là lần vượt Cổng Trời (Quảng Bình). Cuối năm 1969, trong lúc mùa mưa ở Lào bắt đầu thì cũng là lúc Mỹ điên cuồng bắn phá đường 12. Con đường dài hơn 50 km ngoằn ngoèo bị máy bay Mỹ nhè những đoạn gấp khúc mà thả bom, trọng điểm là khu vực Cổng Trời dốc cao dựng đứng nối với cửa khẩu Cha Lo thông sang Lào. Đây là nơi tập kết hàng hóa và thương binh, nối hai tuyến đường Trường Sơn Đông và Trường Sơn Tây. Đêm 2/4/1969, đoàn xe nhận nhiệm vụ phải cấp tốc chở súng ống, đạn dược vượt Cổng Trời chi viện ngay cho các đơn vị phía trong. Binh trạm 12 lấy tinh thần xung phong chở hàng ngay trong đêm. Cô gái Phạm Thị Phàn khi ấy người bé nhỏ, chỉ hơn 40 kg đã xung phong dẫn đầu.
“Đoàn xe đi trong ánh sáng soi bằng hỏa pháo của đối phương, tiếng động cơ máy bay gầm rú trên đầu như xay lúa. Khi xe của chúng tôi vượt lên dốc cao, đèn dưới gầm xe hắt lên khiến địch phát hiện. Biết đối phương sắp đánh tọa độ, tôi nhấn mạnh ga lao nhanh về phía trước, cả đoàn lao theo sau. Khi chúng tôi vừa vượt qua con dốc thì nơi đó trở thành chiến địa rực lửa”, bà Phàn hiện sống ở Thái Bình kể lại. Sau chuyến đi này, bà Phàn được Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng chiếc đồng hồ Poljiot mà đến giờ bà vẫn giữ làm kỷ vật.
Trong ký ức của nhiều lái xe nam trên đường Trường Sơn, thi thoảng họ gặp những chiếc xe tải cản đường vì bị hỏng, các nữ tài xế không dám một mình xuống sửa vì sợ đêm tối, sợ ma. Bảo lùi lại thì chị em nói: “Xe em không có số lùi, các anh sửa chữa hộ em đề rồi cùng tiến”.
Hay có lần trung đội lái xe bị địch ném bom dính đội hình đang vận chuyển. Quân y chiến trường đến cấp cứu vẫn nghe tiếng các cô thều thào “Anh ơi, xe của em có bị làm sao không?”.
Đầu năm 1972, trung đội nữ lái xe Trường Sơn được điều về Trường đào tạo lái xe D255, thuộc Cục quản lý xe máy. 40 cô gái lái xe trở thành giáo viên đào tạo cho 2 khóa học viên gồm 300 lái xe nữ. Đội quân này tiếp tục phục vụ tại các kho xe, kho hàng, bệnh viện quân đội thay cho các lái xe nam ra trận. Tại đây, Đại đội nữ lái xe C13 được thành lập với nòng cốt là trung đội nữ lái xe Nguyễn Thị Hạnh và 300 học viên lái xe nữ. Sau này, đội nữ lái xe được điều về trường đào tạo lái xe đi tập luyện tham gia lễ duyệt binh năm 1973, 1975, điều khiển những chiếc xe chỉ huy, xe thông tin, xe kéo pháo 157.
Khi đất nước thống nhất, trung đội nữ lái xe người phục viên, người tiếp tục làm bạn với tay lái. Có người được hưởng cuộc sống yên ấm bên gia đình, nhưng cũng có người được làm mẹ không làm vợ, người làm vợ không được làm mẹ, có người ở vậy không lấy chồng. Bom đạn Trường Sơn không động được đến tuổi thanh xuân của 40 cô gái, nhưng 19 người trong số họ là thương binh, 5 người mất vì ung thư bởi chất độc hóa học, cơ thể nhiễm chì bởi bao lần dùng miệng để hút xăng giữa rừng già.
Trung đội nữ lái xe Trường Sơn là đội nữ duy nhất trong hai cuộc kháng chiến; đại đội nữ lái xe là đơn vị huấn luyện, đào tạo lái xe nữ duy nhất của quân đội. Năm 1970, trung đội nữ lái xe được Hội đồng Nhà nước tặng thưởng huân chương chiến công hạng ba, 28 người được tặng thưởng huân chương kháng chiến hạng ba, nhiều người là chiến sĩ thi đua nhiều năm liền. Năm 2014, đại đội nữ lái xe C13 đón nhận danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Đại đội trưởng Phùng Thị Viên được truy tặng danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.
