Công việc bắt đầu chỉ vài ngày sau khi các con tin bị bắt cuối cùng đã mang lại kết quả là một thỏa thuận trao đổi tù nhân, do Qatar và Ai Cập làm trung gian và được Israel, Hamas cũng như Mỹ chấp thuận.
Theo Reuters, các nỗ lực bí mật bao gồm cả sự tham gia ngoại giao cá nhân tích cực của Tổng thống Mỹ Joe Biden. Ông Biden đã tổ chức một số cuộc trao đổi khẩn cấp với Tiểu vương Qatar và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu trong những tuần trước khi đạt được thỏa thuận.
Quá trình cũng bao gồm nhiều giờ đàm phán căng thẳng, có sự tham gia của Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken, Giám đốc Cục tình báo trung ương Mỹ (CIA) Bill Burns, Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan và cấp phó Jon Finer, Đặc phái viên Trung Đông của Mỹ Brett McGurk cùng những người khác.
Nền móng cho đàm phán
Hai quan chức tham gia vào nỗ lực trên đã cung cấp nhiều thông tin chi tiết về công việc giúp mang lại thỏa thuận Israel – Hamas, trong đó 50 con tin sẽ được trả tự do để đổi lấy 150 tù nhân Palestine trong thời gian 4 ngày tạm dừng giao tranh.
Cụ thể, ngay sau biến cố 7/10, Qatar - một nhà hòa giải lâu năm trong khu vực đầy biến động, đã tiếp cận Nhà Trắng với những thông tin nhạy cảm liên quan đến các con tin và khả năng thả họ. Doha yêu cầu thành lập một nhóm chuyên trách nhỏ để bí mật giải quyết vấn đề với người Israel.
Ông Sullivan đã chỉ đạo McGurk và một quan chức khác thuộc Hội đồng An ninh quốc gia Mỹ - Josh Geltzer thành lập nhóm. Các quan chức tiết lộ, việc này được thực hiện mà không thông báo cho các cơ quan liên quan khác của Mỹ, vì Qatar và Israel yêu cầu giữ bí mật tuyệt đối, chỉ một số ít người được biết.
Ông McGurk, một nhà ngoại giao dày dạn kinh nghiệm về Trung Đông, đã điện đàm hàng ngày vào buổi sáng với Thủ tướng Qatar Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim Al Thani. Ông đã báo cáo tóm tắt lại cho ông Sullivan và Tổng thống Biden biết quy trình ấy hàng ngày.
Lãnh đạo Nhà Trắng đã có cái nhìn thẳng thắn về những gì các nạn nhân của vụ đột kích phải chịu đựng, khi ông tổ chức một cuộc gặp kéo dài, đầy xúc động vào ngày 13/10 với gia đình những người Mỹ đang bị bắt làm con tin hoặc mất tích.
Ông Biden cũng tới Tel Aviv để hội đàm với ông Netanyahu vào ngày 18/10. Việc đảm bảo tự do cho các con tin cũng như trợ giúp nhân đạo là trọng tâm trong các cuộc thảo luận giữa hai nhà lãnh đạo và nội các chiến tranh của Israel.
5 ngày sau, hôm 23/10, nỗ lực của nhóm chuyên trách thuộc Nhà Trắng đã giúp phóng thích 2 con tin Mỹ là Natalie và Judith Raanan. Từ bên ngoài văn phòng của ông Sullivan ở Cánh Tây Nhà Trắng, quan chức này cùng ông McGurk và ông Finer đã theo dõi hành trình khó khăn, kéo dài nhiều giờ đồng hồ rời khỏi Gaza của các con tin mới được thả.
Nỗ lực dàn xếp thỏa thuận
Theo các quan chức, sự trở về của 2 người Mỹ chứng tỏ khả năng giành lại tự do cho các con tin, đồng thời tạo niềm tin cho chính quyền Biden rằng Qatar có thể thực hiện việc đó thông qua nhóm nhỏ chuyên trách.
Hiện, một quá trình tăng cường đã bắt đầu nhằm giải cứu nhiều con tin hơn. Khi điều này xảy ra, ông Burns bắt đầu trao đổi thường xuyên với giám đốc Cơ quan tình báo quốc gia Israel (Mossad) David Barnea.
Các nguồn thạo tin nói, ông Biden đã nhìn thấy cơ hội để giải thoát một lượng lớn con tin và thỏa thuận dành cho tù nhân là con đường thực tế duy nhất để đảm bảo xung đột tạm dừng.
Vào ngày 24/10, khi Israel sẵn sàng tiến hành chiến dịch tấn công trên bộ ở Gaza, phía Mỹ nhận được tin Hamas đã đồng ý với các điều khoản của một thỏa thuận thả phụ nữ và trẻ em. Điều này đồng nghĩa tạm ngừng bấn và trì hoãn cuộc tấn công trên bộ của quân đội Do Thái.
Các quan chức Mỹ đã tranh luận với Tel Aviv về khả năng đó. Người Israel lập luận rằng, các điều khoản không đủ vững chắc để trì hoãn, vì không có bằng chứng nào về việc các con tin còn sống. Trong khi, Hamas tuyên bố không thể xác định ai đang bị giam giữ cho đến khi giao tranh bắt đầu tạm dừng.
Cả Washington và Tel Aviv đều coi quan điểm của Hamas là không trung thực. Kế hoạch tập kích của Israel đã được điều chỉnh để hỗ trợ việc tạm dừng giao tranh nếu đạt thỏa thuận.
Ông Biden sau đó đã tham gia vào các cuộc thương lượng cụ thể trong 3 tuần tiếp theo để bàn về các đề xuất phóng thích con tin. Hamas được yêu cầu cung cấp danh sách các con tin đang giam giữ, thông tin nhận dạng và đảm bảo việc thả họ.
Các quan chức xác nhận, quá trình này kéo dài và phức tạp, trong bối cảnh liên lạc gặp khó khăn và các thông điệp phải được chuyển từ Doha hoặc Cairo đến Gaza và quay trở lại. Tổng thống Mỹ trước đó đã có một cuộc điện đàm chưa được tiết lộ nội dung với Thủ tướng Qatar, khi giai đoạn đảm bảo tự do cho các con tin bắt đầu định hình.
Theo thỏa thuận đang hình thành, Hamas sẽ thả các con tin là phụ nữ và trẻ em trong giai đoạn đầu tiên, để đổi lấy tự do cho các tù nhân Palestine đang bị Israel giam giữ.
Người Israel khăng khăng đòi Hamas đảm bảo tất cả phụ nữ và trẻ em sẽ được phóng thích trong giai đoạn này. Phía Mỹ nhất trí và yêu cầu Qatar cung cấp bằng chứng về việc họ còn sống hoặc thông tin nhận dạng đối với phụ nữ và trẻ em đang bị Hamas bắt giữ. Ngược lại, phong trào vũ trang Hồi giáo người Palestine quả quyết có thể đảm bảo thả 50 con tin ở giai đoạn đầu, nhưng từ chối đưa ra danh sách các tiêu chí nhận dạng.
Đến ngày 9/11, ông Burns gặp nhà lãnh đạo Qatar và giám đốc Mossad tại Doha để xem xét các văn bản của thỏa thuận mới. Trở ngại chính vào thời điểm đó là Hamas chưa xác định rõ nhóm đang giam giữ những ai. 3 ngày sau, ông Biden gọi điện cho tiểu vương Qatar và yêu cầu biết tên hoặc thông tin nhận dạng rõ ràng của 50 con tin, bao gồm độ tuổi, giới tính và quốc tịch. Hamas đã đáp ứng yêu cầu này ngay sau cuộc gọi của lãnh đạo Chính phủ Mỹ.
Thành quả
Ông Biden hôm 14/11 gọi điện hối thúc Thủ tướng Israel chấp nhận thỏa thuận và ông Netanyahu đã đồng ý. Ông McGurk gặp ông Netanyahu ngay ngày hôm đó ở Israel. Một quan chức kể, khi bước ra khỏi cuộc họp, ông Netanyahu đã nắm lấy cánh tay của ông McGurk và nói “chúng tôi cần thỏa thuận này”. Thủ tướng Israel đồng thời thúc giục lãnh đạo Nhà Trắng gọi điện cho Tiểu vương Qatar về các điều khoản cuối cùng.
Song, đàm phán bị đình trệ khi thông tin liên lạc bị gián đoạn ở Gaza. Khi quá trình được khôi phục, ông Biden đang ở San Francisco để tham dự hội nghị cấp cao APEC. Các quan chức kể, tổng thống Mỹ đã gọi điện cho tiểu vương Qatar và nói đây là cơ hội cuối cùng. Tiểu vương cam kết sẽ gây áp lực để đi đến thỏa thuận.
Vào ngày 18/11, ông McGurk đã gặp Thủ tướng Qatar ở Doha. Ông Burns nhận được cuộc gọi sau khi trao đổi với với lãnh đạo Mossad. Cuộc họp đã xác định những khoảng trống cuối cùng còn lại đối với thỏa thuận tiềm năng.
Thỏa thuận lúc này được cấu trúc để phụ nữ và trẻ em được thả trong giai đoạn đầu, nhưng với kỳ vọng sẽ có thêm nhiều cuộc phóng thích trong tương lai và mục đích đưa tất cả con tin trở về với gia đình họ.
Tại Cairo vào sáng hôm sau, ông McGurk đã gặp Giám đốc Cơ quan tình báo Ai Cập Abbas Kamil. Có tin từ các nhà lãnh đạo Hamas ở Gaza rằng, họ đã chấp nhận gần như tất cả các thỏa thuận được vạch ra một ngày trước đó ở Doha.
Lúc này chỉ còn một vấn đề liên quan đến số lượng con tin sẽ được thả ở giai đoạn đầu và cơ cấu cuối cùng của thỏa thuận nhằm khuyến khích việc phóng thích thêm người sau đó. Một loạt hoạt động ngoại giao con thoi tiếp diễn sau đó và cuối cùng thỏa thuận đã đạt được như công bố của cả Israel và Hamas.
