Nhìn lại di sản đối ngoại 'đồ sộ' của Thủ tướng Đức Angela Merkel

Thủ tướng Đức Angela Merkel được ví là "bà đầm thép" của nước Đức. (Nguồn: the Atlantic)

Người đi đầu trong xử lý khủng hoảng

Trước đó, hầu như không ai bên ngoài nước Đức biết Angela Merkel là ai khi bà lần đầu tiên trở thành thủ tướng Đức vào năm 2005. Cũng không ai có thể tưởng tượng, bà sẽ định hình nền chính trị thế giới đến mức nào.

Thế nhưng, bà đã nhanh chóng tìm được vị trí của mình cả ở trong và ngoài nước. Ngay từ những ngày đầu, dường như bà đã tự mình định hình cách tiếp cận của chính phủ đối với chính sách đối ngoại, thay vì giao việc này cho ngoại trưởng.

Với tư cách là nước chủ trì Hội nghị thượng đỉnh G8, được tổ chức tại khu nghỉ mát Heiligendamm bên bờ biển Baltic hồi năm 2007, bà Merkel đã tự tin đối mặt với các nguyên thủ quốc gia và người đứng đầu chính phủ quan trọng nhất trên thế giới.

Cũng trong năm 2007, bà Angela Merkel đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh với Tổng thống Mỹ khi đó là Tổng thống George W. Bush và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Heiligendamm.

Ít lâu sau, đứng trước những khó khăn của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và đồng Euro - một trong những biểu tượng mạnh nhất của sự thống nhất châu Âu, đã phải chịu nhiều áp lực, bà Merkel cảnh báo: “Nếu đồng Euro sụp đổ, thì châu Âu cũng sụp đổ theo”.

Dưới sự điều hành của bà Merkel, Đức vốn là quốc gia có nền kinh tế mạnh nhất Liên minh châu Âu (EU) đã đảm nhận vai trò lãnh đạo châu Âu trong bối cảnh chính phủ Berlin vừa buộc phải áp đặt các biện pháp “thắt lưng buộc bụng”, vừa thực hiện cải cách, đồng thời áp dụng chính sách cứng rắn đối với các quốc gia mắc nợ.

Song song các biện pháp trên, Đức đã thông qua gói viện trợ mở rộng của châu Âu. Khi đó, trách nhiệm pháp lý của Đức đối với các khoản nợ của các quốc gia khác ngày càng lớn.

Thực tế cho thấy, các nước còn lại trong EU nhìn chung đều chấp nhận vai trò lãnh đạo mới của Đức, lý do là vì cách cư xử tế nhị và khéo léo của bà Merkel. Khi đó, bà kết hợp "văn hóa kiềm chế" với "văn hóa trách nhiệm", đúng như nhận định của nhà nghiên cứu chính trị Johannes Varwick thuộc Đại học Halle đưa ra trong một cuộc phỏng vấn với hãng truyền thông DW.

Cân bằng khéo léo

Vai trò ngày càng tăng của Đức đã tạo ra sự mất cân bằng trong cán cân quyền lực với Pháp.

Tuy nhiên, bà Merkel đã có những cam kết rõ ràng với đối tác thân cận nhất này, thậm chí giới truyền thông đã sử dụng cụm từ ghép “Merkozy” bởi sự phối hợp tốt giữa bà Merkel với Tổng thống Pháp, khi đó là Nicolas Sarkozy.

Bà Merkel để các lãnh đạo Pháp quyết định một số vấn đề khác nhau trong EU, như việc tạo ra một bộ trưởng tài chính khu vực đồng Euro (Eurozone). Tuy nhiên, kế hoạch này sau đó đã không thể thực hiện.

Thủ tướng Merkel cũng duy trì chính sách đối ngoại của các chính phủ tiền nhiệm: khách quan, tổ chức tốt, thỏa thuận tốt với tất cả các bên nếu có thể, trong đó luôn hướng tới lợi ích kinh tế toàn cầu của Đức.

Chính sách này đã gặt hái được nhiều kết quả, đặc biệt là trong quan hệ với Trung Quốc. Bà Merkel thường xuyên công du Trung Quốc và trao đổi thương mại của Đức với Trung Quốc tăng trưởng mạnh mẽ.

Bà Merkel có khả năng "phi thường" trong việc gắn kết châu Âu và kết nối các bên xung đột đối thoại. Bà đã nhiều lần nỗ lực hòa giải cho cuộc xung đột Ukraine-Nga. Bà cũng đã xử lý nhanh chóng những mâu thuẫn liên quan dự án khí đốt tự nhiên Dòng chảy phương Bắc 2 của Đức và Nga, vốn bị Mỹ và các nước Đông EU phản đối.

Bà Merkel được cho là luôn tế nhị và khéo léo trong quan hệ quốc tế. (Nguồn: AP)

Chính sách tị nạn “hào phóng”

Quyết định mở cửa biên giới nước Đức cho hàng trăm nghìn người tị nạn và người di cư tháng 9/2015 đã khiến bà Merkel nổi tiếng hơn bao giờ hết. Quyết định này cũng khiến dư luận trong và ngoài nước có những đánh giá nhiều chiều về bà.

Năm đó, Tạp chí Time của Mỹ bình chọn bà Merkel là "Nhân vật của năm", gắn với danh hiệu "Thủ tướng của thế giới tự do". Trong khi đó, nhiều nhà lãnh đạo khác, đặc biệt là ở các nước Đông Âu lại phẫn nộ với bà vì đã cố gắng áp đặt chính sách tị nạn “hào phóng” của Đức cho toàn bộ EU. Kể từ đó, chủ nghĩa dân túy cánh hữu ở châu Âu đã gia tăng đáng kể.

Năm 2017, một gia đình người Syria ở Đức đã đặt tên cho thành viên mới nhất trong gia đình là Angela Merkel Mohammed để vinh danh nữ Thủ tướng Đức và chính sách mở cửa của bà đối với người tị nạn đến từ quốc gia bị chiến tranh tàn phá này.

Tổng thống Donald Trump từng cho rằng Thủ tướng Merkel đã phạm "sai lầm rất kinh khủng" với chính sách mở cửa, cho phép hơn một triệu người nhập cư tràn vào Đức. Thế nhưng, bà Merkel dường như chưa bao giờ hối hận về quyết định của mình.

Trong một bài trả lời phỏng vấn báo chí năm 2017, Thủ tướng Merkel đã khẳng định, việc mở cửa biên giới đối với người tị nạn là một quyết định quan trọng và chính xác trong "trong tình huống nhân đạo ngoại lệ". Bà Merkel nhấn mạnh: "Các quốc gia châu Âu chỉ có thể sống trong thịnh vượng và an toàn nếu cùng nhau nhìn vào bức tranh tổng thể".

"Lèo lái" con thuyền EU trong cơn khủng hoảng Covid-19

Khi dịch Covid-19 bắt đầu lây lan trên toàn cầu, càn quét châu Âu trong năm 2020, Angela Merkel đã mạnh mẽ "lèo lái" con thuyền nước Đức và châu Âu cùng vượt qua khủng hoảng.

Trong suốt những tuần kể từ đại dịch bắt đầu càn quét nước Đức và châu Âu, nữ Thủ tướng Đức đã thể hiện những cá tính đặc trưng của mình để dẫn dắt đất nước và EU trong cuộc chiến chống lại Covid-19.

Sớm khoanh vùng và phong tỏa đúng khu vực có dịch, những tháng đầu năm 2020, Đức đã thành công trong việc duy trì tỷ lệ thất nghiệp chỉ ở mức 6%. Nước này cũng luôn sẵn sàng xét nghiệm và truy vết bệnh nhân cũng như người nghi nhiễm.

Khi Đức trở thành chủ tịch luân phiên của Liên minh châu Âu (EU) từ 1/7/2020, bà Merkel đã "kể câu chuyện thành công" của nước Đức và nỗ lực hết sức đưa EU thoát khỏi đại dịch. “Khẩu hiệu của Đức trong 6 tháng dẫn dắt EU là cùng đưa châu Âu mạnh mẽ trở lại”, Thủ tướng Angela Merkel tuyên bố tại thời điểm Đức đảm nhận vai trò chủ tịch luân phiên EU.

Dịch Covid-19 có thể còn lâu mới bị đánh bại, và không ai biết những thách thức nào đang chờ đợi phía trước đối với Đức, EU cũng như phần còn lại của thế giới. Nhưng cuộc chiến chống Covid-19 của Đức vẫn được đánh giá là khá thành công dưới sự dẫn dắt của nữ thuyền trưởng có 30 năm kinh nghiệm làm chính trị, xuất thân từ giới khoa học, khiến bà trở nên đáng tin cậy hơn khi cuộc khủng hoảng leo thang ở châu Âu.

Quan hệ với Mỹ "nguội" rồi lại "ấm"

Ban đầu, bà Merkel là một người ủng hộ nhiệt thành cho mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương chặt chẽ. Bà thậm chí còn ủng hộ cuộc chiến tranh Iraq của cựu Tổng thống Mỹ George W. Bush, điều mà đại đa số người dân Đức đã bác bỏ vào thời điểm đó.

Nhưng các mối quan hệ Berlin-Washington đã “nguội lạnh” dưới thời cựu Tổng thống Bush và người kế nhiệm - Tổng thống Barack Obama, bởi Mỹ ngày càng hướng về châu Á.

Ông Obama từng miêu tả bà Merkel là đối tác chính sách đối ngoại quan trọng nhất của mình vào năm 2013. Thế nhưng, chính ông Obama đã tiết lộ rằng cơ quan mật vụ Mỹ theo dõi thủ tướng Đức trong nhiều năm. Bà Merkel coi đây là một sự xúc phạm và đã tuyên bố: "Gián điệp giữa những người bạn, đó là điều không thể chấp nhận được".

Đến thời cựu Tổng thống Donald Trump, Đức và Mỹ mâu thuẫn về vấn đề Iran, thương mại, Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) và nhiều vấn đề khác...

Thế nhưng, trước khi rời nhiệm sở, bà Merkel đã có những bước chuẩn bị cho việc thúc đẩy quan hệ Mỹ-Đức dưới thời Tổng thống Joe Biden. Chuyến thăm Mỹ của bà hồi tháng 7 vừa qua đã gửi đi một tín hiệu rõ ràng về sự khởi động lại và nâng tầm quan hệ Mỹ-Đức theo mong muốn của cả hai nước, sau 4 năm "nguội lạnh" dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump.

Sự trọng thị của Washington dành cho nữ Thủ tướng Đức, mặc dù bà đã sắp kết thúc nhiệm kỳ, cho thấy rõ quan điểm của Tổng thống Biden và chính quyền của ông về tầm quan trọng của quan hệ đối tác xuyên Đại Tây Dương, đặc biệt là với Đức, quốc gia đầu tàu châu Âu.

Bà Merkel và lãnh đạo các nước tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G7 tại Đức năm 2015. (Nguồn: European Union)

"Thủ tướng khí hậu"

Bà Merkel từng được biết đến với danh hiệu "Thủ tướng khí hậu" khi luôn kiên trì đàm phán với lãnh đạo các quốc gia khác về các vấn đề khí hậu.

Bà từng khẳng định trong một hội nghị thượng đỉnh của G20 rằng việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu luôn là một ưu tiên của châu Âu. Theo bà, Hiệp định Paris là là “không thể đảo ngược và không thể đàm phán”.

"Tôi sẽ phải trải qua tất cả những hậu quả mà biến đổi khí hậu gây nên với trái đất trong tương lai, nếu như các chính trị gia không bắt tay vào việc", bà Merkel phát biểu trong thông điệp chào năm mới năm 2019.

Phát biểu nhân ngày Môi trường thế giới 5/6, Thủ tướng Đức cho rằng năm 2021 có thể là "một năm quan trọng" đối với việc bảo vệ khí hậu. Bà tin tưởng Hội nghị khí hậu thế giới ở Glasgow (Scotland) vào cuối năm nay có thể đạt được những kết quả cụ thể.

Theo bà Merkel, điều quan trọng là phải hành động một cách quyết đoán ngay từ bây giờ cũng như trong những năm tới đây, vì bảo vệ khí hậu chính là bảo tồn môi trường sống và sinh kế của loài người, không chỉ thế hệ hiện tại mà còn các thế hệ tương lai trên toàn thế giới.

Nhà lãnh đạo nhận nhiều sự ủng hộ trên thế giới

Một khảo sát do YouGov công bố vào tháng 8 vừa qua cho thấy tỷ lệ ủng hộ của Thủ tướng Angela Merkel ở mức cao hơn đáng kể so với những người đồng cấp Mỹ và châu Âu khác.

Số đông những người tham gia trả lời khảo sát ở Mỹ, Anh, Đức, Pháp, Italy và Tây Ban Nha khi được hỏi về chính trị gia Merkel đều có đánh giá tích cực, hơn cả Tổng thống Mỹ Joe Biden, Thủ tướng Canada Justin Trudeau, Thủ tướng Anh Boris Johnson và Tổng thống Pháp Manuel Macron.

Sau 16 năm tham gia chính trường, những thành tựu giúp người phụ nữ 67 tuổi này nhận được mức ủng hộ cao như vậy gồm có phát triển kinh tế Đức, nâng cao hình ảnh nước Đức ở nước ngoài; đóng góp trong việc giảm thiểu các nguyên nhân gây biến đổi khí hậu; cùng với định hướng chung của EU trong chiến lược đối phó với đại dịch Covid-19; Brexit; khủng hoảng Hy Lạp; khủng hoảng kinh tế và nhập cư.