Dân gian xưa có câu “Vắng như chùa Bà Đanh” hay là “Vắng tanh như chùa Bà Đanh”. Vậy chùa Bà Đanh được nói đến trong câu thành ngữ có thật ở ngoài đời hay chỉ là biểu tượng được ví von?
Theo đó, "Chùa Bà Đanh" trong phép so sánh của câu thành ngữ không phải là 1 nơi hư cấu, mà là một địa danh hoàn toàn có thật. Ngôi chùa này là 1 trong những thắng cảnh nổi tiếng của tỉnh Hà Nam. Chùa Bà Đanh hay còn gọi “Bảo Sơn Nữ”. Đây là một ngôi chùa cổ, ước tính được xây vào khoảng thời nhà Lý, do một người phụ nữ trong làng được tiến cung bỏ tiền ra xây dựng. Chùa này nằm trong làng có tên chữ là Đinh Xá (dịch nôm na là nơi ở của dòng họ Đinh), tên nôm gọi là Đanh , vì vậy dân gian quen miệng gọi là chùa Bà Đanh.
Về tên gọi chùa Bà Đanh, theo truyền thuyết của địa phương, chùa thờ nữ thần linh thiêng trông coi việc điều mưa khiển gió, giúp dân trừ lũ lụt, đem lại mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu nên được gọi là chùa Đức Bà làng Đanh , gọi tắt là chùa Bà Đanh như tên gọi ngày nay.
Giống như bao ngôi chùa khác, chùa Bà Đanh thờ Phật, song ngoài tượng Bồ Tát còn có tượng Nam Tào, Bắc Đẩu, Thái Thượng Lão Quân và các tượng của tín ngưỡng Tứ Phủ, một tín ngưỡng dân gian Việt Nam.
Từ lâu, câu thành ngữ "vắng như chùa Bà Đanh" đã được người Việt Nam sử dụng để chỉ những nơi vắng vẻ, ít người qua lại. Phải chăng ngôi chùa này không có ai đặt chân đến hay bởi sự thiêng liêng, kỳ bí khó lý giải?
Đầu tiên, chùa Bà Đanh nằm ở vị trí hiểm trở, 3 mặt giáp sông Đáy, một mặt giáp rừng rậm. Cạnh bên là Núi Ngọc linh thiêng. Thời xưa nghe các cụ kể lại, khu vực chùa Bà Đanh là rừng rậm, có nhiều thú dữ nên không ai dám vào. Muốn vào đó an toàn chỉ có cách đi thuyền qua sông Đáy để tránh thú dữ, vì bất tiện nên khách thập phương muốn đến lễ bái cũng không có điều kiện. Vì lẽ đó, có rất ít người tới lui nhang khói, quanh năm chùa vắng vẻ, tịch liêu thành thử câu thành ngữ “vắng như chùa Bà Đanh” cũng từ đó mà ra.
Thêm nữa, người dân trong vùng lưu truyền câu chuyện giai thoại về ngôi chùa cổ này là do chùa rất linh thiêng, người đi đường nếu dám cười cợt, bất kính dù chỉ 1 câu cũng sẽ bị trừng phạt nặng nề. Chính vì lẽ đó mà càng ngày càng ít người dám đến thờ cúng do sợ "vạ từ miệng mà ra".
Còn vô số giai thoại dân gian về sự vắng vẻ của ngôi chùa cổ này nhưng hầu hết đều mang tính truyền miệng và tham khảo, khó chính xác hoàn toàn. Ngày nay, đường xá vào chùa được mở rộng, dễ dàng di chuyển hơn nên khách thập phương lui tới cúng viếng tấp nập hơn hẳn.
Chùa Bà Đanh có diện tích khoảng 10ha, được xem là một trong những ngôi chùa đẹp và cổ kính nhất Hà Nam nói riêng và của miền Bắc nói chung. Khuôn viên chùa là một tổng thể bao gồm nhiều công trình kiến trúc nghệ thuật với gần 40 gian nhà lớn nhỏ.
Hiện nay chùa Bà Đanh với đền Trúc, Ngũ Động Thi Sơn (núi Cấm), khu du lịch sinh thái Tam Chúc (Ba Sao), Bát cảnh Tiên cùng với hệ thống các bến thuỷ dọc dài sông Đáy từ ngã 3 Hồng Phú, thành phố Phủ Lý sẽ hợp thành một tua du lịch “non nước hữu tình” giữa đường thuỷ và đường bộ, khá hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước.
