Ngôi đền đá độc nhất vô nhị ở Việt Nam

Đền Đá là một kiến trúc cổ, lớn, tọa lạc trên khu đất cao, với diện tích trên 2 mẫu, nằm sừng sững giữa cánh đồng xa khu dân cư, xung quanh đền có nhiều cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Qua nhiều lần tu sửa tôn tạo, nay đền còn 4 tòa chính và một dãy giải vũ.

Trải qua nhiều năm, đền Đá vẫn giữ nguyên sự uy nghiêm, cổ kính.

Từ nhiều năm trước, các nhà nghiên cứu lịch sử khi đặt chân đến đây đều ngỡ ngàng trước một công trình kiến trúc bề thế, thiết kế công phu.

Theo cụ quản đền Nguyễn Văn Cư, tòa bái đường 5 gian được tôn tạo cách đây hơn 70 năm, kiến trúc hoàn toàn bằng đá, được thiết kế và xây dựng theo phong cách cổ truyền của dân tộc. Lan can bái đường chạm 3 con rồng uy nghi, uyển chuyển trong tư thế chầu vào ba chữ Hán trong ba vòng tròn, làm tăng thêm sự tôn nghiêm cho di tích. Những con rồng ở đây được chạm nổi, thân hình khỏe mạnh, có bờm và móng sắc, đuôi mềm mại hòa quyện vào hình hoa lá và mây tản mang phong cách thời Hậu Lê vãn kỳ (thế kỷ 17-18).

Các cây cột trong bái đường đặt trên trụ quả bồng có hoa văn rất đẹp. Tám cột đá là 8 bức phù điêu, chạm nổi hình rồng trong tư thế bay lên giữa những đám mây mềm mại. Mỗi gian của bái đường đều có bộ cửa võng bằng đá nguyên khối.

Mỗi bộ cửa võng nối liền không những tạo nên sự liên kết giữa các cột mà còn được chạm khắc rất công phu với các hình tượng mặt hổ phù oai nghiêm, hàng triện tàu lá giắt hòa nhập cùng với các đề tài: long thăng (rồng bay), long cuốn thúy (rồng quấn ngọc).

Phía trên của cửa võng cũng trang trí nhiều đề tài phong phú như cánh sen, bầu rượu, túi thơ, phượng hàm thư và hoa lá rất sinh động.

Bên trong bái đường là hai tòa đệ nhị và đệ tam. Tòa đệ tam gồm 5 gian, được tu sửa năm 1877. Tòa đệ nhị cũng có 5 gian, được trùng tu vào đời vua Thành Thái năm thứ 4 (1892).

“Hiện nay tại tòa đệ nhị vẫn giữ được nhiều dáng vẻ kiến trúc cổ truyền, nổi bật là bộ cánh cửa gỗ lim được chạm nổi họa tiết lưỡng long chầu ở hai cánh cửa giữa và long chầu ở hai cánh hai bên”, cụ Nguyễn Văn Cư cho hay.

Liền với chính tẩm còn có thiêu hương làm theo kiểu 3 tầng với bộ mái cong, đao guột. Các tầng được trang trí công phu, đẹp mắt với họa tiết đắp nổi theo các đề tài ngũ phúc lâm môn, lưỡng long hý cầu... Ngoài ra, đền Đá còn giữ được khá nhiều đồ thờ tự cổ như: sập thờ, kiệu long đình, bát cống rất đẹp và có giá trị.

Thần phả của đền để lại cho thấy nơi này là di tích thờ ba anh em họ Vũ là những vị Lạc tướng thời Hùng Vương, trong đó người em út là Vũ Uy được tôn làm thành hoàng làng. Ngoài ra còn có bài vị thờ hai người anh của ngài là Chính Ngọ và Gia Sửu.

Bên cạnh ba vị Lạc tướng, trong đền Đá còn thờ 12 vị tổ (thập nhị gia tiên tổ) của 12 họ sớm về đây lập làng cũng như phối thờ hai vị đại khoa họ Hoàng và họ Lưu để nhân dân địa phương ghi nhớ truyền thống hiếu học của mình, khích lệ con cháu phát huy niềm tự hào đó.