Sáng nay, ngày 19/5, Lễ trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật năm 2022 đã diễn ra tại Hà Nội. Bức ảnh Hai người lính của nghệ sĩ nhiếp ảnh Chu Chí Thành đã vinh dự được nhận giải thưởng cao quý này.
Tôi lại nhớ hồi tháng 4/2021, tôi có dịp đi cùng nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh Chu Chí Thành, nữ nhà báo Dương Phương Vinh - Báo Tiền Phong và tổ phóng viên VTV của Chuyển động 24h gặp ông Bùi Trọng Nghĩa, người lính trong bức ảnh.
Chúng tôi thuộc thế hệ trẻ, rất khó hình dung ra chiến tranh và những người tham chiến. Câu chuyện của ông Nghĩa, người ở phía bên kia chiến tuyến năm xưa đã giúp tôi hiểu được phần nào về cuộc chiến, cuộc đời và tâm tư của họ.
Bùi Trọng Nghĩa và Nguyễn Huy Tạo là nhân vật trong bức ảnh Hai người lính và những ảnh liên quan tới ngày hòa bình đầu tiên trên đất Quảng Trị, năm 1973.
Nhà báo Chu Chí Thành hồi đó kể lại, dù chiến tranh chưa chấm dứt, quân lính hai bên đã có những cuộc gặp mặt và trò chuyện rất vui vẻ.
Họ giao lưu, uống nước, uống trà. Có một lính thủy phía bên kia rất hồ hởi đến làm quen với các chiến sĩ giải phóng, đó chính là ông Bùi Trọng Nghĩa.
Ông đến bắt tay một nữ du kích là bí thư Đảng ủy xã Triệu Trạch và khoác vai một người lính giải phóng, làm nên bức ảnh Tay bắt mặt mừng và Hai người lính mà ông Thành ghi lại.
Đó là những thời khắc đặc biệt. Thời gian đã trôi qua, dấu tích tan hoang của bom đạn không còn nữa, và người ta có thể quên đi mọi chuyện. Nhưng còn đó hình ảnh những con người đã từng lao vào khói lửa chết chóc, rồi bỗng nhiên được ngẩng đầu nhìn bầu trời xanh yên bình với cánh chim hải âu lâng lâng trên biển Cửa Việt.
Có lẽ không có bức ảnh Hai người lính của nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh Chu Chí Thành thì người ta khó thể biết được Nguyễn Huy Tạo và Bùi Trọng Nghĩa là ai.
Mãi đến năm 2015, chiến sĩ quân giải phóng Nguyễn Huy Tạo mới xuất hiện trên báo chí, còn ông Bùi Trọng Nghĩa, sau cuộc xuất hiện của ông Tạo 2 năm mới bước ra công luận.
Nguyễn Huy Tạo, người Hà Nội, đã về hưu với cấp bậc thượng tá. Ông đang sống cuộc đời bình lặng bên gia đình, bạn bè.
Còn ông Nghĩa, hiện cùng vợ con sống ở quận 7, TPHCM. Đại dịch Covid-19 cũng làm cả nhà liêu xiêu. Lúc chúng tôi đến thăm ông Nghĩa, ông đang sống cùng bà Xuân, vợ thứ hai.
Nắm tay ông Thành thật chặt, ông Nghĩa cười cởi mở, rồi bắt tay nhà báo Phương Vinh hồi lâu. Họ gặp nhau vui vẻ như những người thân quen. Chỉ buồn là sau cuộc gặp đó một thời gian, bà Xuân đã ra đi mãi mãi vào cuối tháng 11/2022.
Ngày đó, sau khi ông Nghĩa trở về TPHCM. Hai bàn tay trắng, ông Nghĩa làm đủ nghề, kể cả những việc thu nhập thấp như chở đồ, khuân vác. Ngay khi nhiều người, kể cả nhà báo nước ngoài, biết ông là nhân vật trong ảnh Hai người lính muốn khai thác viết bài, quay phim, chụp ảnh, ông đều từ chối. Vì ông ngại người ta viết mà thêm mắm muối, sai lệch sẽ gây phiền toái. Nhiều lần như vậy, ông đều gọi điện hỏi nhiếp ảnh Chu Chí Thành, hoặc nhà báo Phương Vinh cân nhắc hộ.
Hôm hai nhà báo Chu Chí Thành và Dương Phương Vinh đến thăm gia đình ông, ông Nghĩa rất vui. "So với lần đầu gặp các anh chị ở Quảng Trị thì lần gặp này tình cảm hơn nhiều. Lần trước thì vẫn còn nhiều bỡ ngỡ, giờ thì có cơ hội để hiểu nhau nhiều hơn, gắn bó hơn", ông Nghĩa chia sẻ.
Nhà báo Dương Phương Vinh, ông Bùi Trọng Nghĩa (ở giữa) và nhà báo Chu Chí Thành thăm Dinh Thống Nhất (Ảnh do nhân vật cung cấp).
Ông Nghĩa đã đọc bài viết của nhà báo Dương Phương Vinh thuật lại cảm nghĩ của nhà văn Bảo Ninh, tác giả tiểu thuyết Nỗi buồn chiến tranh về câu chuyện bức ảnh Hai người lính. Ông rất tâm đắc. Ông thấy rằng khi hai bên hòa giải, không có thù hận, mà ai cũng cởi mở thì bức ảnh sẽ có nhiều ý nghĩa hơn. Vậy nên, ông cảm thấy mình rất may mắn khi là nhân vật trong những bức ảnh của nhà báo Chu Chí Thành.
Phạm Chu Quang Vinh
