Thể tích trung bình của bộ não người hiện đại Homo sapiens đã giảm khoảng 10% trong 4 vạn năm (40.000 năm) qua. Điều này trái ngược với xu hướng tiến hóa hộp sọ loài người hàng triệu năm trước đó là hộp sọ người ngày càng lớn hơn.
Mời bạn đọc VnReview cùng tìm hiểu một số bằng chứng xác thực ủng hộ quan điểm này và lý giải của các nhà khoa học.
Xin mở ngoặc cho các bạn đọc nào đang lo lắng: Dù hộp sọ của bạn có thể nhỏ hơn hộp sọ của tổ tiên thời kỳ đồ đá, kích thước bộ não người ngày nay vẫn gấp ba lần kích thước bộ não bình thường của các loài linh trưởng có trọng lượng cơ thể tương đương con người.
(Ảnh: USF Blogs)
Sự tiến hóa của hộp sọ loài người
Hiểu biết sâu sắc về quá trình tiến hóa thần kinh của chúng ta đến từ đâu?
Theo Discover Magazine, các nhà nhân chủng học đã khám phá ra hiểu biết mới từ những hộp sọ hóa thạch. Đơn vị đo lường kích thước và độ tinh vi của não được khoa học sử dụng là dung tích nội sọ (endocranial volume), tức khoảng không gian bên trong hộp sọ.
Giá trị dung tích nội sọ của các loài thuộc tông Người xuất hiện sớm nhất trên trái đất cách đây hơn 4 triệu năm không có gì đặc biệt. Hộp sọ của các tổ tiên loài người tiêu biểu như Sahelanthropus, Ardipithecus có dung tích 350 ml, tương đương hộp sọ của các chú tinh tinh hiện nay.
Tông Người hay hominin gồm loài người, tinh tinh và tổ tiên đã tuyệt chủng của hai chi này.
Hộp sọ của các loài người sau thời kỳ này tiếp tục mở rộng hơn, điển hình như dung tích sọ của các loài sau:
- Loài Australopith sống ở châu Phi cuối thể Pliocene đầu thể Pleistocene: dung tích sọ gần 500 ml
- Một số loài Homo erectus (loài người đầu tiên có dáng đi thẳng đứng) cách đây 1 triệu năm: dung tích sọ hơn 1 lít (1000 ml)
- Người Neanderthal và người Homo sapiens cách đây 13 vạn năm: dung tích sọ trung bình gần 1,5 lít, người Neanderthal từ 1,172 – 1,74 lít và người Homo sapiens từ 1,09 – 1,175 lít.
Xin bạn lưu ý, sự mở rộng bộ não này độc lập với sự gia tăng kích thước cơ thể. Tầm vóc của chúng ta không có thay đổi nào đáng kể từ thời Homo erectus.
So với tổ tiên thời đồ đá thì dung tích nội sọ của người hiện đại trưởng thành là nhỏ hơn, nằm trong khoảng từ 900 đến 2.100 ml, đạt mức trung bình toàn cầu là 1,349 lít, theo kết quả đo lường 122 quần thể.
Dù vậy, vì nhiều lý do, mức trung bình toàn cầu của toàn bộ loài này lại không giúp chúng ta đưa ra những kết luận có ý nghĩa. Một trong số các lý do là vì phương pháp đo hộp sọ của các bộ dữ liệu là khác nhau.
(Ảnh: Turknett)
Các nghiên cứu áp dụng cùng một kỹ thuật đo lường trên hàng trăm, hàng ngàn hộp sọ tại một khu vực cụ thể trong hàng ngàn năm sẽ đem lại bằng chứng thuyết phục hơn về sự suy giảm kích thước hộp sọ.
Theo một nghiên cứu trên Human Biology (Sinh học con người), dung tích sọ người Homo sapiens trong 1 vạn năm qua đã giảm 10% (157 ml) ở nam và 17% (261 ml) ở nữ. Nghiên cứu này đo lường 12 ngàn hộp sọ Homo sapiens ở châu Âu và Bắc Phi, còn kết quả đo lường hộp sọ ở những nơi khác như châu Phi cận Sahara, Đông Á và Úc cũng cho ra kết luận tương tự.
Các nhà khoa học giải thích ra sao về dung tích hộp sọ bị giảm đi?
Holocen là thể địa chất gần đây nhất, thuộc về kỷ Neogen, phân đại Đệ Tứ. Holocen bắt đầu khi thể Pleistocen kết thúc cách đây 1,2 vạn năm (11.700 năm), được coi là giai đoạn tan băng trong thời kỳ băng hà hiện nay với đặc trưng khí hậu ổn định, thoải mái.
Nhìn chung, có vẻ như dung tích nội sọ con người đã giảm khoảng 125 ml và sự thay đổi này bắt đầu từ khi thể Holocen thay thế cho Kỷ Băng Hà (The Ice Age, danh từ phổ biến để chỉ thể Pleistocen trong địa chất học của số đông).
Dưới đây là một số lý giải của các nhà nghiên cứu kể từ khi số liệu trên được công bố lần đầu tiên vào cuối những năm 1980.
Lý giải đầu tiên là do thể Holocen có diều kiện ấm áp hơn, làm cho kích cỡ và sự chắc khỏe của cơ thể giảm đi chút ít. Cơ thể lớn là tốt trong Kỷ Băng Hà nhưng lại trở thành bất lợi khi khí hậu ấm dần lên.
Ý kiến này đã bị nhà nhân chủng học John Hawks (đại học Wisconsin) bác bỏ vì ông cho rằng, sự sụt giảm kích cỡ bộ não là quá lớn để chúng ta có thể giải thích nó một cách đơn giản là vì cơ thể đã nhỏ đi.
Lý giải thứ hai từ một số nhà nghiên cứu khác cho rằng, não là cơ quan tiêu tốn nhiều năng lượng. Bộ não người hiện đại chỉ bằng 2% trọng lượng cơ thể nhưng tiêu thụ đến gần ¼ năng lượng đầu vào. Dung tích bộ não người đã giảm bớt một chút khi con người sáng tạo ra nhiều phương thức lưu trữ thông tin bên ngoài như nghệ thuật hang động, chữ viết, các phương tiện kỹ thuật số.
Lý giải thứ ba là do quá trình tự thuần hóa của người Homo sapiens. Đây có lẽ là lý giải thuyết phục nhất vì xuất phát từ hiểu biết về quá trình thuần hóa động vật.
Cừu, chó và các loài khác đã được thuần hóa có một số đặc điểm thể chất và hành vi khác với tổ tiên hoang dại của chúng như: sự thuần hóa, tính nhút nhát suy giảm, ngoại hình trẻ trung ở tuổi trưởng thành, bộ não nhỏ đi.
Những đặc điểm này được gọi là hội chứng thuần hóa. Để tạo ra các loài thú cưng và gia súc, gia cầm được nuôi ngày nay, con ngưỡi đã lai tạo có chọn lọc các loài có những đặc điểm mong muốn như trên.
Và chúng ta cũng đã làm điều tương tự với chính mình, theo lý thuyết về sự tự thuần hóa (self-domestication) của nhà nhân chủng học Brian Hare, giáo sư nhân chủng học tiến hóa đại học Duke.
Theo lý thuyết này, các cá nhân cấp lãnh đạo có tinh thần hợp tác sẽ có nhiều khả năng sống sót và khả năng sinh sản cũng cao hơn những cá thể hiếu chiến và hung hãn trong các xã hội thời đồ đá. Các khuynh hướng ủng hộ hay chống đối xã hội này đều bị chi phối bởi các hormon điều hòa gen. Các hormon này cũng tác động đến kích thước cơ thể và kích cỡ bộ não, hai đặc điểm thể chất tiêu biểu.
(Ảnh: Twitter)
Thời gian trôi đi, sự tự thuần hóa hay "sự tồn tại của những người thân thiện nhất" đã tạo nên loài người có cơ thể và bộ não nhỏ hơn. Dù kích thước hộp sọ và có thể cả trí thông minh đều giảm đi nhưng sự hợp tác của con người đã tăng lên, từ đó phát triển trí tuệ tập thể cao hơn.
Về mặt xã hội, một vài bộ não nhỏ hơn chắc chắn sẽ tinh khôn hơn một cái đầu lớn sống đơn độc.
