Thần Tài (Tài thần) là một vị thần trong tín ngưỡng Việt Nam và một số nước phương Đông. Đây là vị thần theo quan niệm dân gian sẽ đem lại tiền tài, may mắn.
Hoạt động tín ngưỡng thờ cúng Thần Tài ở Việt Nam của người Việt rất khác, cùng thờ ở miền Nam, ông Thần Tài được thờ chung bàn thờ với ông Địa và bàn thờ được đặt thấp, lễ vật thờ cúng cũng giản dị và tùy tâm. Ngày Mồng Mười (10) tháng Giêng, tức là ngày Mồng Mười Tết Nguyên đán được người Việt chọn làm ngày thờ thần tài đầu năm hay còn gọi là ngày vía Thần Tài.
Vào ngày này, những người kinh doanh, buôn bán thường cúng Thần Tài để mong một năm làm ăn phát đạt và có nhiều tài lộc, may mắn. Trong lễ vật cúng lên Thần Tài, chúng ta thường thấy có bộ "tam sên".
Theo PGS.TS.Phan Thị Yến Tuyết (khoa Việt Nam học - ĐH KHXH-NV Tp.HCM): "Tam sên" là một thức cúng không thể thiếu trong lễ cúng việc lề của người Việt ở Nam Bộ (tín ngưỡng này không có ở miền Bắc và miền Trung). Bộ "tam sên" được cho rằng có ý nghĩa như sau:Tam sên: là 3 loài vật tượng trưng cho Thổ – miếng thịt heo (sống trên cạn), Thủy – con tôm hoặc cua (sống dưới nước), Thiên – trứng gà hoặc trứng vịt.
Thịt heo quay
Theo truyền thuyết kể lại, khi Thần Tài hạ giới chốn dân gian ko nhớ mình là ai, món ăn Thần tài được ăn là heo quay, nên rất thích món này. Từ đó về sau mỗi khi Vía Thần Tài, người ta sẽ mua Heo quay cũng 1 số lễ vật khác dâng lên Thần Tài, để cầu mong cả năm may mắn, công việc thuận lợi, thu nhiều tài lộc.
Tùy theo điều kiện kinh tế mỗi gia đình, có thể cúng nguyên con hoặc heo miếng đều được
Heo quay có nơi sẽ được bán nguyên con, tùy vào khối lượng mà mỗi con sẽ có giá dao động từ 2 - 4 triệu đồng. Cũng có nơi bán những miếng thịt ba rọi thì giá sẽ từ 350.000 đồng/kg - 450.000 đồng/kg.
Trứng gà hoặc trứng Vịt
Đại diện loài có lông vũ bay trên trời, và lí do người ta dùng trứng là để biểu trưng hơn cho tính phồn thực. Đó là lý do tại sao trong 'tam sên" lại có trứng gà hoặc trứng vịt.
Tôm - Cua
Ngoài heo qua, những món ăn từ thủy hải sản cũng được Thần Tài yêu thích trong truyền thuyết. Vì lẽ đó tôm hay cua thường được sử dụng trong mâm cúng ngay Vía Thần Tài.
Ngoài ra, sang trọng hơn thì nhiều gia đình sử dụng con cua dát vàng để cúng Thần Tài. Đây đều là những loại cua bình thường chỉ có điều phần mai được dát vàng lá trông bắt mắt vô cùng. Theo nhiều địa điểm bán của dát vàng này thì giá cung cũng giao động từ 1,5 triệu đến gần 3 triệu đồng/set.
Giá một số loại hải sản ở Sài Gòn hiện nay khá cao: tôm thẻ loại lớn (30 con/kg) giá 200.000 đồng – 220.000 đồng/kg), tôm càng xanh (còn sống) giá 280.000 đồng – 300.000 đồng/kg. Cua thịt loại 4 con/kg giá dao động 360.000 đồng– 380.000 đồng/kg. Năm nay, cua “cháy hàng” vì không có hàng, giá cả tăng cao. Cụ thể cua thịt giá từ 300.000 đồng, cua thịt từ 650.000 đồng/kg. Nhiều tiểu thương dự báo sẽ không có cua để bán trong ngày vía Thần tài năm nay.
Cá lóc nướng nguyên con
Bên cạnh bộ "tam sên", người dân còn thường cúng Thần Tài bằng "cá lóc nướng".
Dân gian cho rằng, cá lóc nướng là món ăn yêu thích của Thần tài. Bên cạnh đó, người dân miền Nam còn tin rằng các lóc là loài vật mạnh mẽ và có đặc tính nhảy vọt, tượng trưng cho sự may mắn và thành công.
Cá lóc này phải để nguyên con, không cạo vảy, không cắt vi, cắt đuôi, đem đi nướng trui. Việc để nguyên trạng cá lóc như trên là để tưởng nhớ rằng ông cha rất thiếu thốn khó khăn trong buổi đầu khai hoang, không nề hà chuyện cá vảy cả con, miễn sao nuôi dưỡng được bản thân và đảm bảo công việc thì vui lòng.
Theo nhiều tiểu thương, giá cá lóc nướng năm nay sẽ tăng hơn năm trước vì giá cá nhập vào từ các thương lái tăng. Giá bán năm trước từ 150 - 250 nghìn đồng/con thì năm nay giá tăng lên đến gần 300 nghìn đồng/con tùy vào trọng lượng cá (giá đã bao gồm rau cùng bún ăn kèm).
Mâm ngũ quả
Để mâm lễ cúng bàn thờ Thần Tài thêm đủ đầy, không thể thiếu hoa và quả. Quả tươi thường được chọn như dứa, chuối chín, hoặc ngũ quả may mắn như xoài, cam quýt, phật thủ, táo, nho,... và 1 lọ hoa tươi có màu sắc rực rỡ như hoa cúc, hoa ly, hoa đồng tiền.
Cùng với đó là bộ giấy tiền và vàng mã., bao thuốc lá, để hai đầu điếu thuốc thò ra ngoài bao, hũ muối, hũ gạo và hũ nước đầy được đặt ở giữa hai tượng thần Tài và Thổ địa, tượng trưng cuộc sống no đủ cho cả năm nên phải cuối năm mới đem thay mới.
Một số gia đình còn mua vàng đặt lên bàn thờ Thần Tài để cầu may, sau khi cúng xong sẽ mang lên người để mong một năm gặp nhiều tài lộc may mắn.
