Khu Di tích Khảo cổ Cát Tiên. (Ảnh: Cổng Thông tin Điện tử tỉnh Lâm Đồng)Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa ra Quyết định về việc khai quật khảo cổ, trong đó cho phép Bảo tàng Lâm Đồng phối hợp với Trung tâm Khảo cổ học, Viện Khoa học Xã hội Vùng Nam Bộ khai quật khảo cổ tại Di tích Gia Viễn, thôn Tiến Thắng, xã Gia Viễn, huyện Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng.
Theo Quyết định số 2610/QĐ-BVHTTDL ngày 7/9/2023, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho phép việc khai quật này bắt đầu từ ngày 1/10/2023 đến ngày 30/10/2023 trên diện tích khai quật 100m3. Chủ trì khai quật là ông Đặng Ngọc Kính, Trung tâm Khảo cổ học, Viện Khoa học Xã hội Vùng Nam Bộ.
Theo Quyết định này, trong thời gian khai quật khảo cổ, cơ quan được cấp giấy phép cần chú ý bảo vệ địa tầng của di tích; có trách nhiệm tuyên truyền cho nhân dân về việc bảo vệ Di sản Văn hóa ở địa phương, không công bố kết luận chính thức khi chưa có sự thỏa thuận của cơ quan chủ quản và Cục Di sản Văn hóa.
Những hiện vật thu thập được trong quá trình khai quật khảo cổ, Bảo tàng Lâm Đồng, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh có trách nhiệm giữ gìn, bảo quản để tránh hiện vật bị hư hỏng, thất lạc và báo cáo Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phương án bảo vệ và phát huy giá trị những hiện vật đó…
Di tích Gia Viễn nằm trên địa bàn thôn Tiến Thắng, xã Gia Viễn, cách khu Di tích Khảo cổ Cát Tiên trên 10km về phía Tây Bắc. Di tích này được phát hiện từ thập niên 80 của thế kỷ XX, nằm trên ngọn đồi cao khoảng 6m. Trong quá trình người dân canh tác trên bề mặt gò, khi đào xuống đã xuất lộ những dải móng gạch chạy dài, màu đỏ, cùng một số hiện vật tương đồng với Di tích Khảo cổ Cát Tiên như Yoni, gạch kiến trúc…
Do chưa được khai quật nên quy mô, cấu trúc của di tích chưa xác định được một cách rõ ràng. Việc khai quật này là rất cần thiết và quan trọng đối với công tác nghiên cứu, lập hồ sơ khoa học, đánh giá mối liên hệ giữa Di tích Gia Viễn với quần thể Di tích Khảo cổ Cát Tiên.
Năm 1985, Di tích Khảo cổ Cát Tiên thường được gọi là “Thánh địa Cát Tiên” được phát hiện. Di tích khảo cổ này nằm dọc theo tả ngạn sông Đồng Nai, từ xã Quảng Ngãi, Đức Phổ tới xã Gia Viễn, thuộc địa bàn huyện Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng.
Đến năm 1986, Trung tâm Nghiên cứu Khảo cổ học thuộc Viện Khoa học Xã hội Hồ Chí Minh đã tổ chức cuộc điều tra, thám sát trên một vệt dài dọc theo tả ngạn Sông Đồng Nai từ Buôn Goh đến xã Quảng Ngãi và tìm thấy nhiều dấu hiệu di tích phân bố rải rác trong phạm vị 15km dọc theo tả ngạn Sông Đồng Nai.
Năm 1994, Bảo tàng Lâm Đồng đã kết hợp với Viện Khảo cổ học Việt Nam tiến hành khai quật lần lượt các di tích cho đến ngày nay. Các cuộc khai quật tiếp tục làm xuất lộ thêm nhiều phế tích kiến trúc lớn như kiến trúc nhà dài 2C, 2D; kiến trúc gò 8A, 8B, lò gạch cổ và nhiều hiện vật mới lạ có giá trị nghiên cứu.
Năm 1998, Khu Di tích Khảo cổ Cát Tiên được xếp hạng là Di tích Quốc gia. Đến năm 2014, được công nhận là Di tích Quốc gia Đặc biệt./.
