Kỳ lạ bức tượng Phật ngồi trên lưng vua 'độc nhất vô nhị' ở Việt Nam

Chùa Hòe Nhai tên chữ là Hồng Phúc tự, nằm ở số 19 phố Hàng Than, phường Nguyễn Trung Trực, quận Ba Đình, Hà Nội.

Đây là một trong những ngôi chùa cổ lớn ở kinh đô Thăng Long xưa. Chùa được xây dựng từ thời Lý (1010-1225). Công trình tọa lạc trên khuôn viên rộng 3.000m2 theo kiến trúc nội công ngoại quốc, không gian chùa xanh mát bóng cây.

Tại chùa Hòe Nhai có một bức tượng Phật được xem là "độc nhất vô nhị" ở Việt Nam. Đó là pho tượng vị Phật ngồi trên lưng một ông vua nằm phục xuống. Bức tượng còn có tên gọi khác là Vua sám hối.

Thoạt nhìn tưởng như đó là một pho tượng Phật liền khối, song thực tế những nghệ nhân dân gian đã khéo léo khớp từ hai phần riêng lẻ thành một khối.

Tổng thể pho tượng Phật ngồi trên lưng vua cao hơn 3m. Đế tượng thể hiện một vị vua quỳ gối phủ phục, mang trên lưng một pho tượng Phật, tay kết ấn, vẻ mặt từ bi, thoát tục.

Thế tượng Phật ngồi trên lưng một người mà người đó là một vị vua thì chưa từng có, dường như đi ngược lại giáo lý nhà Phật, phá bỏ cấu trúc tạo hình truyền thống vốn có trong nghệ thuật tạc tượng Phật (thường là ngồi trên đài hoa sen).

Theo các nhà nghiên cứu, nguồn gốc của bức tượng bắt nguồn từ thời vua Lê Hy Tông (1663-1716), vị vua thứ 10 của nhà Lê trung hưng.

Năm 1678, vua ra sắc lệnh đuổi hết tăng ni lên rừng, ai ngoan cố không rời khỏi kinh thành sẽ bị khép vào trọng tội và đem xử trảm khiến Phật giáo thời kỳ này rơi vào thảm cảnh.

Thiền sư Chân Dung Tông Diễn, Tổ thứ hai của thiền phái Tào Động Việt Nam, thấy vậy đã dâng lên vua một chiếc hộp nói là ngọc quý, nhưng thực chất bên trong là một tờ sớ ghi lại những điều lợi cho xã hội mà Phật giáo mang lại.

Nội dung bên trong chủ yếu nói về việc “đời Lý, Trần các vua vì hết sức coi trọng đạo Phật mà quốc gia thịnh trị, khiến người ta biết ăn uống đúng mực, không sân si, không giết người cướp của, nó như một viên ngọc quý của quốc gia”.

Tương truyền sau khi đọc xong, nhà vua chợt bừng tỉnh, lập tức cho mời nhà sư vào triều để cúi mình tạ lỗi, thu hồi lại sắc lệnh cấm Phật giáo.

Vua Lê Hy Tông hứa với thiền sư Tông Diễn rằng, ông sẽ sửa mình và cho người tạc bức tượng Phật ngồi lưng vua đặt trong chùa Hòe Nhai.

Đây là pho tượng độc nhất vô nhị trong các tác phẩm điêu khắc của Phật giáo.

Năm 2006, nhân dịp UNESCO công nhận lễ Phật Đản là lễ hội tôn giáo thế giới, nhiều công trình văn hóa Phật giáo đặc sắc khắp châu Á được nhắc đến, trong đó có pho tượng vua sám hối độc nhất ở Việt Nam. Hiện, tượng vua sám hối cũng được ghi vào sách kỷ lục Guinness quốc tế, ở lĩnh vực Phật giáo.

Sáu lớp tượng Phật tại khu chính điện chùa Hòe Nhai. Ở gian ngoài còn có tượng hộ pháp, Ngọc Hoàng cùng Nam Tào, Bắc Đẩu… như thường thấy ở các chùa Việt.

Hệ thống tượng Phật ở đây được giới khảo cổ gia ghi nhận là đa dạng về chất liệu như gỗ quý, đất nện, đồng hun.

Bên cạnh pho tượng kép nổi tiếng, trong chùa còn lưu giữ nhiều pho tượng cổ độc đáo khác như tượng Thích Ca sơ sinh, bộ tượng Dược Sư tam tôn cổ nhất Việt Nam, Hoa Nghiêm tam thánh…

Sân chùa có 3 ngọn tháp cao ba tầng, ngọn tháp Ấn Quang mới được dựng năm 1963 để kỷ niệm ngày Hòa Thượng Thích Quảng Đức tự thiêu phản đối chế độ Ngô Đình Diệm đàn áp Phật giáo.

Trong chùa còn có 28 văn bia, cổ nhất là tấm bia có niên đại từ năm 1703.

Nội dung trong tấm bia nhắc tới vị trí chùa Hòe Nhai ngày trước, giúp các nhà khảo cổ xác định được địa điểm chiến thắng của nhà Trần trước quân Nguyên, giải phóng kinh thành.