Tổng thống Recep Tayyip Erdogan (Ảnh: Getty).
Trong tháng này, khi Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đe dọa sẽ ngăn chặn Phần Lan và Thụy Điển gia nhập NATO, các quan chức phương Tây đã nổi giận, nhưng không bất ngờ.
Năm 2009, ông Erdogan đã chặn việc bổ nhiệm tân Tổng thư ký NATO, cựu Thủ tướng Đan Mạch Anders Fogh Rasmussen, vì cho rằng Athens quá khoan dung với các bức tranh biếm họa về nhà tiên tri Muhammad và "cảm thông với những kẻ khủng bố người Kurd" tại Thổ Nhĩ Kỳ.
Các nhà lãnh đạo phương Tây đã phải mất hàng giờ thuyết phục và Tổng thống Mỹ Barack Obama được cho là khi đó đã phải cam kết rằng NATO sẽ bổ nhiệm một người Thổ Nhĩ Kỳ vào vị trí lãnh đạo, ông Erdogan mới hài lòng.
Sau những rạn nứt trong quan hệ giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Israel vào năm sau, ông Erdogan đã ngăn cản NATO làm việc với nhà nước Do Thái trong 6 năm. Vài năm sau, ông Erdogan trì hoãn nhiều tháng kế hoạch của NATO nhằm củng cố các nước Đông Âu đối phó Nga, một lần nữa viện lý do các tay súng người Kurd và yêu cầu liên minh tuyên bố "những thành viên người Kurd hoạt động ở Syria là khủng bố".
Năm 2020, ông Erdogan điều một tàu thăm dò khí đốt được máy bay chiến đấu hỗ trợ đến gần vùng biển Hy Lạp, khiến Pháp phải cử tàu tới hỗ trợ Athens.
Giờ đây, nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ tiếp tục đi ngược lại đám đông và một lần nữa viện dẫn vấn đề người Kurd, cáo buộc rằng Thụy Điển và Phần Lan có thiện cảm với các chiến binh người Kurd, lực lượng mà ông tuyên bố đã trở thành kẻ thù chính của Ankara.
"Những quốc gia này gần như đã trở thành nơi trú ẩn cho các tổ chức khủng bố" ông nói trong tháng này. Điều đó khiến chúng tôi không thể ủng hộ họ gia nhập NATO", ông nói hồi đầu tháng này.
Nhiều bất đồng
Giới quan sát cho rằng lập trường kiên quyết của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ là một lời nhắc nhở về vấn đề tồn đọng từ lâu trong cơ chế đồng thuận của NATO, liên minh quân sự hàng đầu thế giới hiện có 30 thành viên.
Trong bối cảnh NATO đang nỗ lực đáp trả Nga do cuộc khủng hoảng Ukraine, họ lại đang bế tắc trước lập trường của Thổ Nhĩ Kỳ. Nhưng đây lại là một tình huống có lợi cho Tổng thống Nga Vladimir Putin, nhà lãnh đạo vốn đã trở nên thân thiện hơn với người đồng cấp Erdogan trong những năm gần đây.
Đối với nhà lãnh đạo Nga, việc Thụy Điển và Phần Lan bị ngăn cản gia nhập NATO sẽ là một thắng lợi đáng kể. Vấn đề có thể đỡ phức tạp hơn nếu Thổ Nhĩ Kỳ không giữ vai trò rất quan trọng đối với liên minh. Thổ Nhĩ Kỳ gia nhập NATO năm 1952, giúp liên minh kiểm soát vị trí chiến lược tại điểm giao giữa châu Âu và châu Á, nối giữa Biển Đen với Trung Đông.
Đây là nơi Mỹ đặt căn cứ không quân lớn và cất giữ vũ khí hạt nhân. Thổ Nhĩ Kỳ cũng kiểm soát eo biển Borphorous, nơi có thể ngăn tàu chiến Nga tiến vào Biển Đen để áp sát Ukraine. Nhưng dưới thời ông Erdogan, Thổ Nhĩ Kỳ ngày càng trở thành một thành viên "không dễ bảo" của NATO.
Với tư cách là thủ tướng và sau đó là tổng thống, ông Erdogan đã không còn xoay trục nhiều về châu Âu mà duy trì một nền chính trị dân túy, đặc biệt sau cuộc đảo chính bất thành nhắm vào ông năm 2016.
Ông đã mua một hệ thống tên lửa tiên tiến từ Nga mà các quan chức NATO gọi là mối đe dọa đối với các hệ thống phòng thủ tích hợp của họ và vào năm 2019, ông mở cuộc tấn công quân sự để chiến đấu với người Kurd ở miền bắc Syria, vốn đang hỗ trợ Mỹ trong cuộc chiến chống IS.
Ivo H. Daalder, cựu đại sứ Mỹ ở NATO dưới thời chính quyền Obama, khi NATO có 28 thành viên, cho biết: "Trong 4 năm tôi ở đó, liên minh thường rơi vào tình trạng 27 chống một".
Việc Ankara phản đối Phần Lan và Thụy Điển gia nhập liên minh thậm chí còn đặt ra những câu hỏi mới về việc liệu NATO có thể hoạt động tốt hơn nếu không có Thổ Nhĩ Kỳ hay không.
Trong một bài luận hồi tháng này, chuyên gia Joseph I. Lieberman, một cựu thượng nghị sĩ độc lập của Mỹ cho rằng, Thổ Nhĩ Kỳ của ông Erdogan sẽ phá vỡ các tiêu chuẩn của liên minh về quản trị dân chủ ở các quốc gia thành viên mới trong tương lai.
Một bài luận được đăng trên báo Wall Street Journal, cảnh báo rằng các chính sách của Ankara, bao gồm cả mối quan hệ thân thiết với Nga, đã làm suy yếu lợi ích của NATO.
Vị thế quan trọng
NATO là một liên minh quân sự, và Thổ Nhĩ Kỳ, với quân đội lớn thứ hai trong tổ chức, một nền công nghiệp quốc phòng tiên tiến, vị trí địa lý quan trọng, thực sự đóng một vai trò rất quan trọng.
Các quan chức phương Tây cho rằng, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ gây ra nhiều vấn đề hơn nếu đứng ngoài liên minh và thắt chặt quan hệ hơn với Nga.
"Thổ Nhĩ Kỳ đang làm suy yếu hình ảnh của chính họ", Alper Coskun, cựu nhà ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ và hiện là thành viên cấp cao Quỹ Hòa bình Quốc tế Carnegie nói, nhưng nhấn mạnh rằng Ankara "vẫn là một thành viên quan trọng của liên minh".
Một lần nữa, câu hỏi đặt ra là điều gì sẽ xoa dịu ông Erdogan và đảm bảo sự ủng hộ của nhà lãnh đạo này trong việc kết nạp Thụy Điển, Phần Lan vào NATO.
Hầu hết giới phân tích tin rằng, ông Erdogan cuối cùng sẽ không ngăn Thụy Điển và Phần Lan gia nhập NATO, nhưng ông muốn nhấn mạnh các mối lo ngại an ninh của Thổ Nhĩ Kỳ và đạt được một số lợi ích chính trị trong nước trước cuộc bầu cử ở trong nước vào năm tới. Ông Erdogan chủ yếu quan tâm đến sự ủng hộ lâu năm của Thụy Điển đối với đảng Công nhân người Kurd (PKK).
Tại Thổ Nhĩ Kỳ, PKK bị cáo buộc đã tấn công các mục tiêu phi quân sự và giết hại dân thường ở Thổ Nhĩ Kỳ. Một số nhà phân tích nói rằng chính phủ của ông Erdogan xem PKK giống như cách mà Washington đã nhìn nhận về Al-Qaeda 20 năm trước. Vì vậy, theo họ, phương Tây không thể phủ nhận mối lo ngại của Ankara với PKK nếu muốn tiếp tục hợp tác với Thổ Nhĩ Kỳ.
