Bán đảo Yucatan ở Mexico từ lâu nổi tiếng là một nơi dành cho những du khách ưa thích sự mạo hiểm. Đặc trưng ở vùng đất này là đá vôi, một loại đá nếu tiếp xúc với nước trong thời gian dài, có thể nói là trong suốt nhiều thiên niên kỷ sẽ bị hòa tan.
Đá vôi không cho phép nước ngọt tích tụ trên mặt đất, thay vào đó chúng sẽ cho phép nước thoát qua những lỗ nhỏ và hình thành những hố sâu bên dưới mặt đất. Quá trình này cứ thế tiếp diễn suốt hàng triệu năm.
Theo các nghiên cứu, hơn 2.000 năm trước, ở đông nam Mexico, bắc Guatemala và Honduras, các thổ dân đã sáng tạo và phát triển nền văn minh Maya rực rỡ về kiến trúc, toán học, thiên văn học và tính toán thời gian. Tại nơi lưu giữ dấu tích thành phố cổ đó, các nhà khảo cổ bắt đầu hành trình khám phá những bí ẩn dưới đáy cenote - giếng thánh.
Giếng này nằm ở rìa cánh đồng ngô nhỏ, phía tây bắc cầu thang chính của El Castillo, kim tự tháp trung tâm nổi tiếng ở Chichen Itza, bán đảo Yucatan, Mexico. Nơi đây cùng các hang động và giếng tự nhiên khác (hay còn gọi cenote) từng là chốn tâm linh của người Maya cổ đại ở Yucatan.
Đôi khi vì một nguyên nhân nào đó khiến lớp đá vôi bị sụp đổ, để lộ ra hang động có mạch nước ngầm bên dưới mặt đất, đánh dấu sự ra đời của một cenote (hố tự nhiên, hố chìm dưới mặt đất).
Với sự giúp đỡ của công nghệ hiện đại, cenote được cho là có mối liên quan tới sự tuyệt chủng của khủng long. Nhiều nghiên cứu sâu đã xác nhận rằng mật độ các cenote cao đánh dấu vành đai miệng núi lửa thiên thạch khổng lồ, có niên đại thời kỳ kỷ Phấn Trắng khoảng 66 triệu năm trước.
Một vài nghiên cứu về khảo cổ cũng đã tìm thấy bằng chứng những nghi lễ tôn giáo diễn ra xung quanh giếng sâu tự nhiên, bao gồm cả lễ hiến tế. Phía trong giếng, các bức tường tạo thành một mái vòm khổng lồ, những rễ cây xuyên qua đá để hút nước và nhũ đá ánh lên dưới tia nắng mặt trời. Khi mặt trời lên tới đỉnh cao, một chùm sáng sẽ rơi thẳng xuống nước.
/Cenote-Dzitnup-56a026a75f9b58eba4af25d5.jpg)
Cạnh những bức tường dưới lòng giếng, trong hốc nhỏ, sọ người, đồ gốm, hộp sọ của chó, xương nai và con dao hai lưỡi dùng cho lễ hiến tế, được đặt gọn gàng trên chiếc kệ đá tự nhiên từ nhiều thế kỷ trước. Các nhà khảo cổ đã phát hiện sự kết nối giữa mặt trời và giếng Holtun cũng như vai trò của chúng trong việc định vị kim tự tháp El Castillo ở Chichén Itza cách đó không xa.
