Lễ hội vật cầu nước (hay vật cầu bùn) làng Vân (Vân Hà, Việt Yên, Bắc Giang) được tổ chức từ ngày 12-15/4 Âm lịch. Lễ hội thuộc tín ngưỡng dân gian thờ Thần Mặt Trời của người nông dân vùng đất này từ thời cổ xưa còn truyền lại.
Ngày 13/5/2022, lễ hội vật cầu nước làng Vân đã được Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch trao bằng công nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, từ đó, làng rút ngắn thời gian tổ chức từ 4 năm xuống còn 2 năm một lần (Ảnh: Mạnh Quân).
Hội vật cầu được tổ chức trên sân chính của đền thờ thánh Tam Giang (xóm 4, thôn Yên Viên) rộng khoảng 200m2, mặt sân là bùn nhão, ở hai đầu sân có hai hố để đẩy cầu xuống, mỗi lần đẩy được cầu xuống hố là kết thúc một hiệp (Ảnh: Thành Đông).
16 trai làng đóng khố cởi trần và tiến hành các nghi lễ xin thánh Tam Giang mở hội và thi đấu. Thanh niên được tuyển chọn tham gia vật cầu nước gọi là quân cầu, chia làm 2 giáp (giáp Thượng và giáp Hạ), mỗi giáp 8 người.
Quả cầu được đặt ở giữa sân, các "quân cầu" lao vào tranh giành quả cầu làm sao để đưa được quả cầu về hố đối phương ở cuối sân (Ảnh: Mạnh Quân).
Với kinh nghiệm nhiều năm xem hội, hàng trăm người dân địa phương và du khách đến từ sớm để "xí chỗ" ngồi sát mặt sân thi đấu, chuẩn bị sẵn nhiều dụng cụ chắn bùn như áo mưa, mũ, nón, bìa các tông... (Ảnh: Mạnh Quân).
Trận đấu kịch tính, giằng co quyết liệt giữa hai đội khiến bùn nước bắn tung tóe, khiến khán giả ngồi xung quanh không tránh khỏi cảnh "tắm bùn" kín người (Ảnh: Mạnh Quân).
Quả cầu thi đấu làm bằng gỗ lim, đường kính 35cm, nặng khoảng 20kg, tượng trưng cho Dương - mặt trời. Còn hố cầu tượng trưng cho Âm. Theo tâm linh, mỗi lần cầu được đẩy xuống hố tượng trưng cho đất trời hòa hợp, mưa thuận gió hòa (Ảnh: Thành Đông).
Khi thi đấu, cướp được cầu mang ý nghĩa là cướp được mặt trời, cướp ánh sáng cho cây trồng. Chính vì thế, hội vật cầu bùn thể hiện nét đặc trưng của văn hóa lúa nước, có ý nghĩa như một lễ hội cầu mùa màng bội thu (Ảnh: Mạnh Quân).
Khi cầm được cầu, "quân cầu" phải vượt qua sự truy cản của các thanh niên giáp còn lại nên trận đấu trở nên rất gay cấn, quyết liệt (Ảnh: Thành Đông).
Tình huống trai tráng của giáp Thượng ghi điểm, ăn mừng đầy phấn khích (Ảnh: Mạnh Quân).
Ngoài sức khỏe, mỗi "quân cầu" phải khôn khéo, biết phối hợp với đồng đội, uyển chuyển để luồn lách hay cản phá đối thủ để cướp và giữ được trái cầu tấn công về hố đối phương (Ảnh: Mạnh Quân).
Những tiếng hò reo, phấn khích của khán giả mặc dù bị bùn bắn đầy người (Ảnh: Thành Đông).
Theo người dân trong làng, bị bùn bắn vào người, càng nhiều bùn trên người càng có nhiều may mắn (Ảnh: Mạnh Quân).
Vì trò chơi mang tính cầu mùa, cầu hòa thuận, dù thi đấu rất quyết liệt giữa các "quân cầu" thường không được xích mích, va chạm thái quá (Ảnh: Thành Đông).
Khi tiếng còi mãn cuộc cũng là lúc khán giả lao xuống sân "tắm bùn" góp vui cùng hai đội (Ảnh: Thành Đông).
