Gà chín cựa là giống gà gắn liền với văn hóa, tín ngưỡng của người Việt. Trong truyền thuyết "Sơn Tinh, Thủy Tinh", đây là một trong những lễ vật mà vua Hùng thách đố để tìm ra người có thể rước Mị Nương về làm vợ.
Tưởng rằng gà chín cựa chỉ có trong truyền thuyết nhưng trên thực tế, loại gà này có thật.
Gà chín cựa hay còn gọi là gà nhiều cựa được xem là đặc sản quý của vùng núi Xuân Sơn (Phú Thọ). Tương truyền, trước kia, gà chín cựa còn được người dân dùng để cung tiến vua.
Anh Nguyễn Đắc Tùng (chủ trang trại gà chín cựa ở xã Xuân Sơn, Tân Sơn, Phú Thọ) cho biết trên Báo Dân Việt: gà chín cựa thực chất là tên mà người dân hay dùng để chỉ giống gà nhiều cựa.
Đây là loại gà có nguồn gốc từ gà rừng, được người dân tộc Dao và Mường ở Phú Thọ bắt về nuôi từ lâu. Nhưng phải đến những năm 2003, khi Vườn quốc gia Xuân Sơn được thành lập, đường sá được mở mang thì nhiều người mới biết đến giống gà quý.
Giống gà nhiều cựa có kích cỡ nhỏ. Cân nặng của chúng chỉ dao động từ 1,4-1,8kg đối với gà mái, còn gà trống từ 1,9-2,3kg.
Điểm đặc biệt và giá trị nhất của giống gà nhiều cựa nằm ở đôi chân. Khi mới nở, chúng đã có 6 cựa. Trong quá trình nuôi, chúng lại mọc thêm 2 cựa ở 2 chân. Một số con gà đột biến có 9 cựa.
Theo những người nuôi có kinh nghiệm, gà chín cựa khi lớn lên có tướng mạo hùng dũng với bộ lông ngũ sắc, mào đỏ như máu, ngực nở, đuôi cong vút tựa cầu vồng, tiếng gáy vang. Giống gà này còn có đôi mắt sáng quắc và hiếu chiến.
Gà nhiều cựa có bản tính của giống gà rừng, ưa tự do bay nhảy ở vùng đồi núi. Thức ăn chủ yếu là ngô, khoai, sắn. Đặc biệt, giống gà này có khả năng tự kiếm ăn rất tốt. Thế nên, chất lượng thịt cũng thơm ngon đặc trưng, chắc và ngọt thịt khác hẳn các giống gà bình thường.
Thịt gà nhiều cựa có màu nâu, dai, giòn. Đặc biệt, gà nuôi càng lâu thịt càng giòn, ngọt, thơm ngon chứ không xơ, dai như gà bình thường. Thịt gà chỉ cần chế biến theo cách thông thường cũng đủ để cảm nhận được sự khác biệt trong hương vị.
Ngoài thịt ăn thơm ngon, tướng của gà chín cựa cũng cực kỳ đẹp. Vì thế, vài năm trở lại đây, giống gà này được nhiều người săn lùng làm quà biếu Tết.
Một đầu mối chuyên các loại gà đặc sản, gà tiến vua ở Đình Thôn (Nam Từ Liêm, Hà Nội) cho biết trên Gia Đình và Xã Hội, gà chín cựa lên cơn sốt từ mấy năm gần đây, nhất là vào dịp cận Tết Nguyên đán.
Loại gà chín cựa có tầm 7 cựa quay trở lại hàng không quá khó mua vì loại này được nhân giống và nuôi khá nhiều tại một số bản ở Thanh Sơn (Phú Thọ). Giá trên thị trường chỉ khoảng 300.000 đồng/kg, một con gà chín cựa loại này tính ra chỉ 700.000-800.000 đồng.
Còn riêng loại gà chín cựa có bộ từ 8-9 cựa thì siêu hiếm. Bởi khoảng 10.000 con mới có 1 con có đủ 9 cựa, còn lại chủ yếu là 7 cựa trở xuống.
Trong khi đó, các đại gia thường đặt mua loại gà đủ chín cựa để ăn Tết. Do đó, để sở hữu được một chú gà chín cựa loại vip, khách thường phải bỏ ra từ 40-50 triệu đồng một con.
Dù giá cao nhưng vào dịp Tết, các hộ nuôi gà ở Xuân Sơn không có đủ số gà chín cựa cung cấp cho người cần. Để có được những chú gà chín cựa ưng ý vào dịp Tết, khách hàng phải đặt mua từ trước.
Năm 2012, Bộ NN-PTNT đã ban hành Danh mục bổ sung nguồn gen vật nuôi quý hiếm cần được bảo tồn, trong đó có giống gà nhiều cựa ở Phú Thọ. Việc này sẽ góp phần nâng cao chất lượng, thương hiệu của gà nhiều cựa.
