eNaira, tiền kỹ thuật số đầu tiên của châu Phi

Ngày 25/10/2021, Tổng thống Nigeria Muhammadu Buhari chính thức giới thiệu eNaira, đồng CBDC được nghiên cứu từ năm 2017. Ngân hàng trung ương Nigeria (CBN) đã hợp tác cùng công ty fintech Bitt tại Barbados để phát triển eNaira. Về cơ bản, eNaira là phiên bản điện tử của đồng tiền giấy Naira, có giá trị bằng nhau và do CBN phát hành. Nó không thay thế tiền mặt mà chỉ nhằm cung cấp công cụ thanh toán hiệu quả, an toàn. Cũng vì điều này, eNaira không biến động mạnh về giá trị như các loại tiền ảo phi tập trung như Bitcoin.

Kỳ vọng eNaira giúp tăng GDP

CBDC khác biệt với tiền mã hóa và là đối tượng chịu quản lý của các quy định ngân hàng. Thực tế, việc Nigeria ra mắt eNaira là điều khá bất ngờ khi CBN đều không ủng hộ tiền mã hóa. Tháng 2/2021, CBN ban hành chỉ thị cấm các ngân hàng tham gia những giao dịch tài chính liên quan đến tiền mã hóa. Nhiều người dân Nigeria đã đầu tư vào tiền số để “trú ẩn” trong bối cảnh Naira sụt giảm giá trị so với đồng USD. Hãng nghiên cứu Chainalysis chỉ ra Nigeria nằm trong 10 quốc gia sử dụng tiền điện tử nhiều nhất thế giới.

Trong bài phát biểu của mình, Tổng thống Buhari cho biết eNaira sẽ tăng lượng kiều hối, thúc đẩy thương mại điện tử xuyên biên giới, cải thiện khả năng tiếp cận tài chính. Ngoài ra, nó giúp chính phủ giải ngân các khoản phúc lợi trực tiếp cho công dân trong nước, thu thuế hiệu quả hơn.

Một động lực khác để eNaira ra đời là đại dịch Covid-19 tàn phá nặng nề, khiến nhiều chi nhánh ngân hàng khp Nigeria phải đóng cửa. Chỉ một số mở tại các khu vực đô thị, càng góp phần khiến nhiều người ở vùng sâu vùng xa bị loại khỏi hệ thống tài chính.

Cũng tại lễ ra mắt này, Thống đốc CBN Godwin Emefiele tiết lộ, 500 triệu eNaira (1,21 triệu USD) đã được đúc. Hiện tại, chỉ những người dân có tài khoản ngân hàng mới được đăng ký e-Naira. Phiên bản eNaira hiện tập trung vào giao dịch cá nhân (P2P) và cá nhân đến doanh nghiệp (P2B) qua hai ví Speed và Merchant. Thống đốc Emefiele chia sẻ, tổng cộng 200 triệu eNaira đã phát hành cho các ngân hàng.

Để cài đặt ví Speed, eNaira yêu cầu người dùng nhập số điện thoại, email, mã số xác nhận ngân hàng (BVN). Sau khi nhận được email xác nhận, họ có thể dùng ví cùng với các ứng dụng ngân hàng trực tuyến. Để nạp eNaira, người dùng đăng nhập vào ứng dụng ngân hàng rồi chuyển tiền sang ví Speed. Sau đó, họ sẽ gửi được eNaira sang ví Speed của người khác bằng cách quét mã QR.

Tính đến tháng 12/2021, CBN ghi nhận 583.000 ví cá nhân và 83.000 ví Merchant với tổng giao dịch đạt 188 triệu Naira. Ngân hàng đang cố găng tăng tỉ lệ sử dụng eNaira tại quốc gia hơn 200 triệu dân với GDP thường niên gần 500 tỷ USD. Đặc biệt, Tổng thống Buhari kỳ vọng eNaira sẽ tăng GDP cả nước lên thêm 29 tỷ USD trong 10 năm tiếp theo.

Phục vụ chiến lược tài chính toàn diện

Ngân hàng trung ương Nigeria áp dụng chiến dịch Tài chính toàn diện (financial inclusion) quốc gia từ năm 2012 với mục tiêu tăng tỉ lệ người Nigeria được tiếp cận dịch vụ tài chính lên 80% trong năm 2020 từ mức 36% năm 2012. Tuy nhiên, Nigeria chưa đạt được mục tiêu này. Theo một khảo sát năm 2020 của EfinA, tỉ lệ mới đạt 64%. 36% còn lại – tương đương 38 triệu người trưởng thành – vẫn chưa được sử dụng các dịch vụ ngân hàng. Báo cáo Chiến lược Tài chính toàn diện hàng năm của CBN xác định, “phụ nữ, thanh niên, cư dân nông thôn, doanh nghiệp vừa và nhỏ, sống tại phía Bắc” là nhóm nhân khẩu bị loại trừ bất cân xứng nhất. Việc sử dụng rộng rãi eNaira có thể thúc đẩy tài chính toàn diện khi giúp những đối tượng này dễ tiếp cận với dịch vụ ngân hàng hơn. Gần đây, CBN cho biết các tiểu bang phía Bắc đang dẫn đầu trong áp dụng CBDC so với trung tâm kinh tế Lagos. Nếu xu hướng tiếp diễn, eNaira sẽ hỗ trợ thu hẹp khoảng cách giữa các khu vực trong việc tiếp cận dịch vụ tài chính.

Tại Nigeria, tiền mặt vẫn là phương tiện giao dịch thống trị, đặc biệt với những đối tượng nói trên. Dù vậy, vài năm trở lại đây, bức tranh thanh toán cả nước đã có khởi sắc. Năm 2019, thanh toán điện tử đạt gần 109 nghìn tỷ Naira, tăng từ 4 nghìn tỷ năm 2012. Giai đoạn tiếp theo của eNaira cho phép những người chưa có tài khoản ngân hàng sử dụng thông qua mã định danh quốc gia NIN. Từ đó, tạo điều kiện giải quyết những thiếu sót mà hạ tầng thanh toán số đang gặp phải và mọi người dân đều được trao đổi eNaira.

Do ví eNaira hoạt động không cần tới Internet mà chỉ cần mã USSD, người dùng không có kết nối Internet đủ mạnh và smartphone sẽ dùng được CBDC. CBN cũng đang cân nhắc biến eNaira thành cổng thanh toán (gateway), công nghệ mà các cửa hàng đang sử dụng để chấp nhận thanh toán bằng thẻ ghi nợ hay thẻ tín dụng, để thúc đẩy việc sử dụng CBDC. Nếu thực hiện được những thay đổi này, nó sẽ thay đổi đáng kể triển vọng của chiến lược tài chính toàn diện của Nigeria.

Du Lam